20

Okruchy historii

31 marca­27 kwietnia 2020 nr 6 (346) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

O petlurowcach slów kilka...

Symon Petlura (1879­1926) ­ wybitny ukraiński polityk, publicysta, organizator Armii Ukraiń-

skiej, glówny ataman wojsk Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL), przewodniczący Dyrektorii

URL. Od października 1920 roku przebywal na emigracji. Zastrzelony zostal w Paryżu 25 maja

1926 roku przez bolszewickiego agenta. Petlura byl inicjatorem polsko-ukraińskiego pojedna-

nia i wspólpracy potwierdzonych w Umowie warszawskiej z dnia 21 kwietnia 1920 roku. Wyni-

kiem tej umowy bylo wejście wojsk polskich i ukraińskich do Kijowa 7 maja 1920 roku.

absolwentów tej uczelni znalazlo z

zabrali ze sobą Ukraińcy wyjeżdżając

LEOn ORZEl

powodzeniem zatrudnienie w gospo-

na emigrację i pozostając w kraju. I tu

tekst

darstwach ziemiańskich w Polsce lub

i tam odczuwalna jest do dziś.

archiwum autora

zakladali prywatne przedsiębiorstwa.

Po rozwiązaniu obozów zwol-

zdjęcia

Niektórzy zajęli się dzialalnością ar-

nionych z nich żolnierzy uznano za

tystyczną. Dzięki nim wspólczesna

emigrantów politycznych i nadano

,,Za naszą

mlodzież Iwano-Frankiwska miala

im prawo zamieszkania w Polsce.

i waszą wolność"

możliwość oglądania zdjęć Karpat

Ponieważ duża ich część nie miala

W tych, pelnych dramatu, dniach

sprzed 100 laty autorstwa Seńkow-

dokumentów i nie mogla potwierdzić

z początku sierpnia 1920 roku liderzy

skiego lub film z tragicznych wyda-

miejsca urodzenia, dowody wyda-

dwóch narodów spotkali się w Stani-

rzeń 1939 roku wykonanych przez

wano im ,,na wiarę". Świadczy to o

slawowie. Sztab Petlury znajdowal

Kalenyka Lisiuka. Oboje byli żolnie-

przychylnym stosunku wladz II RP.

się przy dworcu kolejowym, a Na-

rzami Petlury.

Gwarantowal to swoim ,,slowem ho-

czelnik i Glówny Ataman spotkali się

W obozie w Kaliszu drukowano

noru" badacz Arktyki Fridtjof Nansen.

w budynku Kasyna Miejskiego (ob.

magazyn wojskowo-naukowy ,,Tabor".

Dowód taki nazywany byl ,,paszpor-

Miejska biblioteka dla dzieci i mlo-

Dzialala tu obszerna biblioteka obo-

tem Nansena".

dzieży przy ul. Niezależności).

Prof. Wiktor Andrijewski (siedzi po prawej) z grupą mlo-

zowa, funkcjonowaly kursy dla strzel-

W petlurowcach Nansem nie

Slowo  ,,petlurowiec",  jako

dych emigrantów. Kraków, 1941 r.

ców-analfabetów, szkoly zawodowe i

omylil się. Gdy w latach 30. w glo-

wróg, bandyta, przestępca zostalo

gimnazjum. Internowani uczestniczyli

wach europejskiej mlodzieży burzyly

wprowadzone przez bolszewickie

Niestety nie wszyscy Ukraińcy

sformowano 6. Dywizję Strzelców,

w dzialalności kilku chórów i orkiestr.

się idee nacjonalistyczne, emigracja

organy ścigania jeszcze w latach

stali na pozycjach niepodleglościo-

która walczyla wspólnie z Wojskiem

Zdarzaly się przypadki wyjazdu żol-

petlurowska powstrzymala się od

20. XX wieku, a pewna część spo-

wych. Na początku 1920 roku okolo

Polskim przeciwko bolszewikom. Po

nierzy do pracy do Francji.

wstąpienia do Ukraińskiego Legionu

leczeństwa ukraińskiego używa

20 tys. żolnierzy Ukraińskiej Galicyj-

porażce Petlury pod koniec 1920 roku

Część oficerów kontynuowala

Dehmela-Suszki. Nie widać ich bylo

tego określenia do dziś. Uważano

skiej Armii (UGA) zmienilo na swych

tę część wojsk URL ponownie inter-

slużbę wojskową na kontraktach w

w formacjach dywersyjnych, dzialają-

go za ,,bandytę" ponieważ walczyl

czapkach ukraińskie tryzuby na czer-

nowano w Lańcucie, Aleksandrowie

Wojsku Polskim. Byl wśród nich w

cych przeciwko Polsce w ramach ak-

z ,,czerwonymi" i sprzedal Ukrainę

wone gwiazdy. Dowództwo Frontu

Kujawskim, Wadowicach i Kaliszu ­

stopniu majora WP brat Symona Pe-

cji ,,Bergbauern". Jedynie Abwehrowi

Polakom; ,,wróg" ponieważ nie uznal

Poludniowo-Zachodniego, z politru-

razem okolo 20 tys. żolnierzy.

tlury, Aleksander.

udalo się zorganizować z petlurow-

,,starszego brata" za starszego.

kiem Józefem Stalinem na czele,

Dowódcy starali się podtrzymy-

Obóz zostal rozwiązany w 1923

ców w górach Harzu i na Opolszczyź-

Przy tym przyjaźnil się z ,,przeklę-

wcielilo ich do trzech dywizji Robot-

wać w tych obozach wysoki poziom

roku. Ci żolnierze, którzy wyrazili

nie zmilitaryzowane bataliony pracy.

tymi polskimi panami". Rodzinnym

niczo-chlopskiej Armii Czerwonej.

dyscypliny, kultury, edukacji, a rów-

chęć walki z bolszewikami, zostali

Hitler przez dluższy czas nie wtajem-

miastem Petlury jest Poltawa, mia-

Dywizje rozlokowano w Czudnowie,

nież sprzyjali rozwojowi rzemiosla

skoncentrowani we Lwowie ­ na tzw.

niczal w swoje plany nawet najbliż-

sto, które do dziś ­ po trzydziestu

Lityniu i Barze. Jednak już 24 kwiet-

i przedsiębiorczości. W dzisiejszym

Kisielkach w okolicach Wysokiego

szych. Dlatego dowódca Abwehry,

latach niezależności ­ nie zdobylo

nia dwie z tych trzech brygad od-

Iwano-Frankiwski autor spotkal kilka

Zamku.

gen. Canaris, trzymal te oddzialy do

się na wystawienie godnego pomni-

mówily posluszeństwa czerwonemu

wyrobów w tych ,,obozowych" wy-

wykorzystania ,,w razie potrzeby".

ka Glównego Atamana.

Jednak taka okazja nie nadarzyla

W naszym skromnym artykule

się. W tym czasie żolnierze URL w

pojęcie ,,petlurowcy" jest szersze i

leśnych oddzialach produkowali ma-

obejmuje nie tylko rząd Petlury i jego

kiety wież triangulacyjnych. Wedlug

armię, a i wszystkich slużących w tych

tych makiet na miejscu stawiano

latach ideom niezależności Ukrainy.

wieże pelnowymiarowe.

Określenie to przyszlo na zmianę po-

Wybuch II wojny światowej po-

jęciu ,,mazepiniec" z czasów caratu.

kazal, że petlurowcom nie pilno do

Potężne rosyjskie imperium nie do-

ustalenia hitlerowskiego ,,nowego po-

puszczalo i balo się samego pomyslu

rządku" w Europie. We wrześniu 1939

oderwania Ukrainy od Rosji na tyle,

roku, wedlug ocen Ryszarda Torzec-

że każdego roku w czasie Wielkiego

kiego, w milionowym Wojsku Polskim

Postu odprawiano obowiązkowe na-

walczylo okolo 150­200 tys. Ukraiń-

bożeństwo z ekskomuniką dawno już

ców. Byli oni ,,lojalni i bitni". Spora ich

zmarlego Mazepy. I calkiem nie przy-

liczba znalazla się w kawalerii w tym w

padkowo Petlurę zamordowano, gdy

Wolyńskiej i Kresowej Brygadach Ka-

znalazl się na emigracji.

walerii, którym wypadlo toczyć trudne

Bohaterami naszego artykulu są

i krwawe walki w pierwszych dniach

ci Ukraińcy, którzy stali na pozycjach

września na wysuniętych pozycjach

niepodleglościowych i którzy w latach

Armii Lódź. Na tym ich wysilek nie

międzywojennych gromadzili się wo-

Rejonowy kurs gospodarczo-hodowlany w Kamionce Starej, styczeń 1938. Ci chlopi po

skończyl się. Ukraińscy oficerowie

kól profesora chemii Wiktora Andri-

szkoleniu przez absolwenta Akademii w Podiebradach (siedzi w centrum) eksportowali

walczyli ofiarnie i byli przedstawiani

jewskiego.

produkty mleczne nawet do Wielkiej Brytanii

do odznaczeń bojowych. Wielu z nich

Na początku 1919 roku Andri-

walczylo bohaterski ramię w ramię z

jewski znalazl się w Stanislawowie.

Stosunki pomiędzy żolnierzami

dowództwu i opuścilo swoje pozycje.

twórni: ramy do obrazów, rzeźbioną

Polakami w 21 Dywizji Piechoty Gór-

Jemu, absolwentowi wydzialu przy-

znad Dniepru i tymi z Galicji nie byly

Żolnierze masowo zapisywali się do

szkatulkę. Te wyroby, produkowa-

skiej, w 24 Dywizji Piechoty czy 11

rodniczego Uniwersytetu św. Wlodzi-

idealne. Różnice byly zawsze odczu-

wojska Petlury do walk z bolszewika-

ne w obozach, rozwożone byly po

Karpackiej Dywizji.

mierza w Kijowie, rząd Zachodnio-

walne. Nie bylo miedzy nimi przepa-

mi. Pozostalych ,,czerwonoarmistów"

calej Polsce przez internowanych,

­ Byli w szeregach 9 Podlaskiej

ukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL)

ści, ale w stosunkach odczuwalo się

­ bylych strzelców UGA internowa-

posiadających zezwolenie na swo-

Dywizji Piechoty, walcząc na Ziemi

doręczyl stanowisko Komisarza do

napięcie. Szczytem tych stosunków

no na terenach Polski w obozach w

bodne poruszanie się. Kupowala je

Pomorskiej i w 5 Lwowskiej Dywi-

spraw żywnościowych. Mijal szósty

bylo zabójstwo w 1922 roku w Szczy-

Bugszopie, Wadowicach, Pikuliczu,

ludność zarówno polska, jak i ukra-

zji Piechoty bronili Warszawy. W

rok wojny i w kraju szerzyl się glód.

piornie plk URL Jurija Otmarsztajna.

Tucholi i Kaliszu. Stalo się tak dzięki

ińska, wspierając w ten sposób wy-

obronie stolicy walczyl późniejszy

Wysunięcie na tak odpowiedzialne

Pogloski mówily, że jest to robota na-

agitacji petlurowców, prowadzonej w

twórców materialnie.

general WP Samijko Malko, a także

stanowisko przybysza z ,,wielkiej

cjonalistycznego przywódcy Romana

tych brygadach ,,krasnoarmiejców".

Dla internowanych dzialalo kilka

więźniowie polityczni Hryć Marty-

Ukrainy" świadczy o zaufaniu do An-

Suszki, prawdopodobnie naslanego

Jednym z agitatorów byl też Wiktor

uczelni w Czechoslowacji, wśród

niuk i Nestor Riabenko, którzy z pola

drijewskiegio. Jego kwatera przy ul.

przez samego Konowalca. Ten z kolei

Andrijewski.

nich Ukraińska Akademia Gospodar-

boju wynieśli śmiertelnie rannego

Lipowej (ob. Szewczenki) stala się

w wydanych wspomnieniach obwinil

W tych obozach internowanie

cza w Podiebradach. Dla internowa-

M. Buczka. Wysokie odznaczenia

miejscem spotkań takich postaci, jak

w zabójstwie szefa osobistej ochrony

przebywali również czerwonoarmi-

nych w Polsce przewidziano możli-

bojowe za ofiarność otrzymali Ukra-

Michnowski, plk. Bolboczan, Czudi-

Petlury niejakiego Czebotariwa. Kon-

ści ­ jeńcy wojenni. Z internowanych

wość wyjazdu na te uczelnie i powrót

ińcy z Wolynia, slużący w 7 pulku

now, Lypiński i inni.

frontacja ta trwala dlugo i jej część

w Lańcucie żolnierzy UGA wkrótce

do Polski. Pod koniec lat 20. wielu