27

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 28 kwietnia­14 maja 2020 nr 7­8 (347­348)

zakrystii, skladalo się życzenia o. Ra-

ich wielkanocnych opowieściach.

Irena Stolarczuk: ,,Nigdy nie

i pojednania. Babcia byla klasyczną

TP: ,,Na stole ­ zapalona świe-

falowi. Mama mówila: weź dwie ­ trzy

Często przewija się w nich także

ukrywalam w pracy. Krzywo patrzyli,

,,dobrą gospodynią", przygotowania

ca, maly spodek z wyrośniętym

pisanki i daj księdzu. Tu następowal

postać wieloletniego proboszcza

ale jak kilka razy paskę przynioslam,

zaczynala już w poniedzialek ­ dużo

owsem i malowany gipsowy bara-

swoisty rytual, bo o. Rafal odmawial

katedry ­ ojca Rafala, franciszka-

to już bylam kochana. My ich zamie-

piekla, gotowala. Czwartek zawsze

nek z czerwonym proporczykiem z

przyjęcia, dziękowal, ale w końcu da-

nina, charyzmatycznego kaplana,

nialiśmy na ich święta, oni nas na

byl dniem pieczenia pasek. Pasek

krzyżem, baranek z ciasta (do dziś

wal się przekonać. Byl bardzo zajęty,

niepokornego wobec wladz i uwiel-

nasze, i tak żyliśmy".

piekla dużo, potem je rozdawala.

mamy dużą formę, jeszcze 5­6 lat

ale dla każdego mial czas, rozmowa

bianego przez wiernych.

TP: ,,Zawsze na obiad ktoś przy-

Jedna zawsze byla dla mnie ­ ma-

temu moja mama je piekla), babka,

nawet krótka byla treściwa" (TP).

Stanislaw Kosiedowski: ,,Niesa-

jeżdżal ze wsi, krewni, goście przy-

leńka, pieczona w emaliowanym ku-

inne ciasta, przekladaniec piszinger,

W wielu wspomnieniach pojawia

mowita byla atmosfera w katedrze,

chodzili, również ci, którzy nie byli

beczku. A jeszcze byl tort, sernik czy

makowiec, tarty chrzan, jajko, bu-

się motyw osób, które wystawaly

wypelnionej po brzegi odświętnie

katolikami lacińskiego obrządku".

inne arcydziela cukiernicze. Pewnie

raczki, kielbasa, studzienina, szynka

pod kościolami, zapisywaly nazwi-

ubranymi wiernymi. Przeważaly oso-

Julia Kucewa (ze wspomnień

i co innego bylo na stole, ale to mi

gotowana. Musialo starczyć na parę

ska tych, którzy szli z koszyczkiem

by starsze, glównie kobiety, jak się

babci): ,,Zawsze zapraszaliśmy do

się zapamiętalo. Kiedy babcia prze-

dni, mialo się gości, odwiedzalo się

czy na mszę. Niektórzy nie przej-

później dowiedzialem, większość z

odwiedzenia krewnych, którzy pozo-

prowadzila się od nas w latach 90.,

nawzajem".

mowali się tym, że zostaną później

nich stanowili wyznawcy religii grec-

stali samotni i nie mogli sobie pozwo-

mama musiala od początku uczyć

Julia Kucewa, ze wspomnień

napiętnowani, wyczytani w szkole

kokatolickiej, pozbawieni w czasach

lić na przyjęcie. Kiedy cala rodzina

się piec, bo wcześniej, jak i ja, byla

babci: ,,Mama zawsze piekla dużo

przed klasą, czy na zebraniu par-

ZSRR swoich świątyń, oddanych

zbierala się przy stole, modliliśmy

tylko do pomocy".

slodyczy: sernik, placek z dżemem,

tyjnym. Innym grozila nawet utrata

prawoslawnym. Opiekę duchowną

się, a potem glowa rodziny częstowal

Irena Stolarczuk: ,,Ukraińcy cho-

makownik. Zastanawialiśmy się, skąd

pracy ­ im wyższe stanowisko, tym

objąl nad nimi ksiądz Rafal Kiernic-

wszystkich święconym jajkiem i ży-

dzili do katedry, trzy razy się żegnali,

miala na to pieniądze. Pewnie przez

większe ryzyko.

ki. Katedra byla slabo oświetlona,

czyl każdemu czegoś dobrego".

nie wiedzialam czemu, to mama mi

dlugi czas mama je oszczędzala na

Eryk Matecki: ,,Chodzili koszyczki

więc ciemna, ludna i rozmodlona.

AW: ,,Zawsze bylo tak, że bialy ob-

wytlumaczyla. W zakrystii robiono spis

święta...".

święcić glównie starsi ludzie, ci, któ-

Chorągwie staly wzdluż lawek i w

rus, na stole święconka, mama skla-

rodzin, które będą chcialy poświęcić

Nie dla wszystkich jednak byl to

rzy nie mieli nic do stracenia. Przed

czasie modlitw pochylaly się, by za

dala życzenia, bo mama byla najstar-

pokarmy na wschodnią Wielkanoc.

okres radosnego świętowania. Ro-

kościolem stali ludzie i zapisywali ­

chwilę znowu powstać. Czulem się

sza w rodzinie, o miesiąc wszystkiego

Byla ustalana godzina, zamykano

dziny, które ucierpialy już wcześniej

potem te listy wysylali do szkoly, pra-

tam chyba jak pierwsi chrześcijanie

starsza, niż tato, ale tak tradycyjnie".

kościól, czy zakrystię i potajemnie

przez represje ze strony wladz,

cy, komsomolu, organizacji partyjnej,

w katakumbach...".

Żanna Sloniowska: ,,Tradycje re-

święcili. Greckokatolicki ksiądz czę-

bywaly dużo bardziej ostrożne.

kto chodzi do kościola".

TP: ,,Ksiądz Kazimierz Mączyń-

ligijne w mojej rodzinie pielęgnowala

sto spowiadal, ale nie w konfesjonale,

Czasem do glosu dochodzil zwykly,

AW: ,,Ale wśród nich byli też po-

ski odprawial poza Lwowem. Przy-

babcia, tak, jakby pólgębkiem. To

a w kaplicy Jablonowskich. Siedzial z

ludzki strach, a może niewiara, że

rządni ludzie, którzy nikogo ze znajo-

jeżdżal. Rezurekcja u św. Antoniego

znaczy ­ na przyklad, jeszcze rano

różańcem, po cywilnemu, żeby kiedy

Związek Radziecki kiedykolwiek się

mych akurat w ten dzień nie widzieli

zaczynala się w Wielką Sobotę o

rozpadnie?

w kościele".

23:00, a kończyla się o 1:00. Wy-

EL: ,,U mnie w domu nie święto-

Julia Bert: ,,We Lwowie w ogóle

chodzilo się tuż po pólnocy, żeby

wano. Po tym, jak mój dziadek Po-

nie urządzaliśmy świąt. Na prawo-

dojść bezpiecznie do domu, również

lak i pradziadek Ormianin siedzieli w

slawne szlo się z wizytą do babci. Na

unikając tym sposobem niepożą-

więzieniu, nikt nie chcial ryzykować.

katolickie jeździliśmy do drugiej bab-

danych spotkań. Ostatnie tramwaje

Rodzina mego dziadka w wiosce

ci, do Żmerynki. We Lwowie do 1991

zjeżdżając z górnego Lyczakowa je-

świętowala ­ chodzono 8 km do ko-

roku nie mogliśmy pokazać się w ko-

chaly już do zajezdni i zdarzalo się,

ściola, a na Wielkanoc przychodzila

ściele, bo tato byl wykladowcą na Po-

że nawet między przestankami na

milicja sprawdzać czy nie świętują.

litechnice. Wszystkie chrzty, komunie,

machnięcie ręki motorniczy zatrzy-

To siostra mego dziadka zawsze

śluby ­ to się odbywalo wylącznie za

mywal się i podwozil, niewiele, dalej

częstowala ich jajkiem".

zamkniętymi drzwiami kościola. Za

trzeba bylo iść pieszo".

Nina Kornatowska-Puha: ,,Moi

to w Żmerynce obchodziliśmy święta

Katedra byla przytulkiem dla po-

dziadkowie pochodzili z Wolynia i Ży-

na calość, braliśmy udzial w Triduum

zostalych we Lwowie Polaków. ,,Nie

tomierszczyzny. Zostali zeslani z

Paschalnym, chodzilam w procesji

chodzilo się do psychologa, tylko do

rodzinami do Kazachstanu w la-

rezurekcyjnej. Jechaliśmy w piątek

ojca Rafala. I nie do lekarza, tylko

tach 50. Tam poznali się moi rodzi-

po poludniu, a w niedzielę w nocy już

do ks. Mosinga" ­ wspomina Irena

nie bylo mowy, że dziś jest Wigilia, ale

przyjdzie ktoś z KGB, to nie rozpo-

ce, urodzilam się ja. W Kazachstanie

trzeba bylo wracać, bo poniedzialek

Stolarczuk. Ale do katedry po wojnie

po przyjściu ze szkoly czy z treningu

znal".

polskie rodziny obchodzily Wielka-

byl normalnym dniem pracy. Jeśli

poszli też tlumnie grekokatolicy, po-

sportowego zastawalo się w domu

Julia Bert: ,,Na Podolu na od-

noc potajemnie. Spotykaliśmy się po

Wielkanoc wypadala równocześnie z

zbawieni możliwości legalnego kultu.

stól zastawiony tradycyjnymi potra-

pusty przyjeżdżali księża grecko-

nocach, farbowaliśmy jajka w cebuli,

prawoslawną, wladze zawsze orga-

,,Ukraińcy ­ tak, widać ich bylo, prze-

wami. Wszystko po cichu, żadnych

katoliccy. Pomagali, bo księży bylo

piekliśmy baby. Wszystko w najwięk-

nizowaly w sobotę, niedzielę jakieś

cież żegnali się inaczej. Wszyscy

gości, a i domownicy nie wszyscy

malo, ale byli ,,w cywilu". Spowiadali,

szej tajemnicy. W Kazachstanie nie

zawody, wyjścia ze szkolą, które

uważaliśmy to za normalne!" (Krysty-

chcieli dolączyć... Na Wielkanoc bylo

ale zazwyczaj tylko ,,swoich", zaufa-

pilnowali tak mocno terminu katolic-

byly obowiązkowe, wtedy nie mogli-

na Adamska).

dzielenie się jajkiem, takim szcze-

ne osoby".

kiej Wielkanocy, bardziej obchodzila

śmy jechać. Od koleżanek wiem, że

Wspomina Solomija Trylowska,

gólnym, o terakotowym kolorze, po-

TP: ,,W Wielkanocny poniedzia-

ich prawoslawna, więc udawalo się.

przy wejściu do cerkwi też spisywali,

pochodząca z przedwojennej lwow-

malowanym farbą z lupin cebuli. To

lek i do Przewodniej Niedzieli szlo się

Po powrocie z zeslania w l. 70.

kto idzie, a później wyczytywali na

skiej ukraińskiej rodziny: ,,U nas

wszystko poza kościolem, jako że

na cmentarz, na grobach zostawiano

mieszkaliśmy w Szepetówce. Rodzi-

apelach szkolnych i zebraniach par-

wszystkim tym [przygotowaniem

babcia przestala chodzić do katedry

galązki święconej wierzby, przekrojo-

ce pracowali w szkole, mama jako

tyjnych. Ludzie po pólnocy chodzili.

świąt] zajmowala się babcia, która

w latach 60., po tym, jak jeden ksiądz,

ne jajko, kawaleczek babki. W tych

nauczyciel języka rosyjskiego, ojciec

Raz jeden ksiądz prawoslawny przy-

po likwidacji UCGK kategorycznie

wiem, że byl ze Szczerca, wygonil ją

dniach na cmentarzu można bylo

­ prac ręcznych. Nauczyciel musial

niósl do komsomolu na Politechnice

odmówila chodzenia do cerkwi prawo-

z konfesjonalu, ponieważ wyznala,

spotkać popa prawoslawnego. Ale

w tamtych czasach należeć do partii.

listę, kto potajemnie wziąl ślub w cer-

slawnej. Miala kilku znajomych pod-

że korzysta z antykoncepcji. Ale wia-

też księdza greckokatolickiego po cy-

W okresie Wielkanocy prawoslawnej

kwi. Katolickich byliśmy pewni, że nie

ziemnych księży, którzy dawali ślub

rę zachowala mimo wszystko".

wilnemu, który po cichu proponowal

musieli pelnić dyżury kolo cerkwi, pil-

doniosą".

moim rodzicom i chrzcili mnie. A sama

Stanislaw Kosiedowski (w latach

odprawić nabożeństwo nad grobem.

nować, żeby uczniowie nie chodzili,

Krystyna Adamska: ,,Dyżury byly,

70. studiowal we Lwowie): ,,W nie-

chodzila co dzień, dwa razy dziennie

W czasie mszy w kościele katolic-

zapisywać nazwiska.

często nauczyciele odwracali się,

dzielne wielkanocne przedpoludnie

na mszę do katedry. Kiedy wrócila do

kim zdarzalo się, że między ludźmi

Katolicką Wielkanoc obchodzi-

zazwyczaj odwiedzalem gościnny

żeby nas nie widzieć, podawali tylko

Lwowa z pierwszej zsylki, bez prawa

stal czlowiek ubrany po cywilnemu

liśmy wciąż po cichu. Wszystkie

polski dom pani Jasi, Neli i Halinki,

te osoby, których rodzice nie byli na

do zamieszkania we Lwowie ­ wielu

(ksiądz greckokatolicki) i po cichu py-

przygotowania byly w nocy, w tajem-

gdzie zapach i widok wielkich lukro-

stanowiskach ­ zwyklemu robotniko-

jej znajomych balo się przyjmować ją

tal, czy kto potrzebuje spowiedzi".

nicy. Przygotowane pokarmy od razu

wanych drożdżowych bab wielka-

wi w fabryce nic nie zrobią. Czasem

u siebie i byla faktycznie bezdomna,

chowano, w razie niezapowiedzianej

nocnych, mazurków i innych ciast w

nauczycielki Rosjanki podawaly na-

póki nie zostala aresztowana po raz

wizyty sąsiada. Jeździliśmy do ro-

Stól Wielkanocny

scenerii z Chrystusem Zmartwych-

zwiska. Pani dyrektor szkoly nr 10 po-

drugi za brak meldunku. Najczęściej

Kojarzy się z bialym obrusem na

dziny, a na Wielkanoc do kościola w

wstalym, z barankiem i innymi obo-

trafila to mądrze zalagodzić. Czasem

nocowala wlaśnie w katedrze. Tak

stole, rodziną. Zazwyczaj nie różnil

Starokonstantynowie, który byl czyn-

wiązkowymi w polskich, kresowych

ktoś mial naganę w pracy ­ różnie

myślę, ale nie ma już kogo zapytać,

się mocno od tego, jaki zastawia się

ny w czasach sowieckich, ale o tym

domach figurami, stwarzal niepowta-

bylo".

że to Rafal Kiernicki jej pomagal,

w święta dziś.

wiedzieli tylko najbliżsi. Ostrzegalo

rzalna świąteczną atmosferę. Poczę-

TP: ,,Tato byl nauczycielem, do

a starsze Polki przynosily jedzenie

Maria Zarycka: ,,Na Wielkanoc

się dzieci, żeby nic nie opowiadaly

stowany tymi smakolykami szedlem

kościola jawnie nie mógl iść. Bardzo

(zawsze placzę, kiedy o tym myślę).

zawsze u nas bylo dużo gości, tak

kolegom. Nawet śniadanie nie bylo

,,w Lwów". Drugie święto bylo nor-

to przeżywal. Czasem wyjeżdżal na

Kiedy zjawila się tu moja mama i wy-

jak moja mama miala wielu braci i

uroczyste, a zwykle, obawiano się,

malnym roboczym dniem, więc nie

mszę poza Lwów do Szczerca, Stry-

szla za mąż, babcia zamieszkala z

siostry".

że ktoś zobaczy i doniesie. Dopiero

odróżnialo się od innych dni".

ja, Sambora bądź Zloczowa, tak bylo

nami. Ona jedyna w rodzinie byla bar-

AW: ,,Obowiązkowo przychodzi-

w latach 90. można bylo świętować

Krystyna Adamska: ,,Na stole

bezpieczniej. Czasem też szedl na

dzo religijna. My (ja, mama, tato) nie

la rodzina, albo my chodziliśmy do

otwarcie. W Szepetówce wybudowa-

królowal baranek z ciasta. Duży,

Rezurekcję do św. Antoniego z uwa-

chodziliśmy do kościola czy cerkwi.

naszej cioci Jańci i wujka Jurka na

no wtedy kościól".

pieczony w specjalnej formie, pięk-

gi na późną porę. Stawal w miejscu

Mama i ja tylko pomagalyśmy babci

Tiereszkową, i tam wlaśnie razem

Eryk Matecki: ,,W 1989­90 już

nie dekorowany kędziorkami z piany

zaciemnionym, nieeksponowanym.

w przygotowaniach, najważniejsze

świętowaliśmy. Sąsiedzi wiedzieli,

byly inne czasy. Nawet w mundurze

i ze śliczną wielkanocną chorągiew-

Stawaliśmy osobno, w kościele ,,nie

robila ona. Koszyka nie pamiętam,

bo nasi sąsiedzi to są ludzie, którzy

wojskowym można bylo do kościola

ką. Zjadalo się go na końcu, jak byl

znaliśmy się"".

ale nosila do święcenia kielbaskę,

szanują i święta katolickie, i prawo-

iść".

już calkiem suchy".

paskę, chrzan, maslo. Dzielila się

slawne".

Żanna Sloniowska: ,,W 1991, już

Eryk Matecki: ,,W domu byla

święconym jajkiem w niedzielę wiel-

Julia Kucewa: ,,Moja siostra, któ-

jako stara kobieta, [babcia] wrócila

Rezurekcja

pyszna babka, studzienina, ozorek

W okresie ZSRR we Lwowie

kanocną. Po zsylkach wyksztalcila

ra urodzila się w 1973 roku, mówi,

do katedry. Pamiętam to niesamowi-

w galarecie, chrzan z burakiem".

dzialaly dwa kościoly ­ katedra i ko-

się u niej mania prześladowcza i na-

że w szkole, a potem już w pracy nie

te Alleluja na początku lat 90., kiedy

Julia Kucewa: ,,A wujek Stasio

ściól św. Antoniego na Lyczakowie

sze stosunki nie byly najlepsze. Na

bylo afiszowane, że idziemy do ko-

znów wybrzmiewaly dzwony, a figura

zawsze mówil, że na Wielkanoc ­

(ten byl czasowo zamykany). Więk-

pewno święta byly wyjątkami ­ kiedy

ściola, lub że mamy Wielkanoc. Ale

Zmartwychwstalego triumfowala nad

żadnych salatek na stole! Tylko pa-

szość moich rozmówców chodzila

wszystko bylo dobrze, zgodnie. Dla

ci, którzy byli w temacie, cicho czę-

rzeszami wiernych po latach prześla-

seczka, wędlina, chrzan i jajka!"

do katedry i to ją wspomina w swo-

mnie do dziś jest to święto milości

stowali się nawzajem pokarmami".

dowań".