30

Okruchy historii

28 kwietnia­14 maja 2020 nr 7­8 (347­348) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Sojusz Pilsudski­Petlura ­ niewykorzystana szansa

22 kwietnia 1920 r. zostala podpisana w Warszawie umowa między Rzeczpospolitą

Polską a Ukraińską Republiką Ludową, która przeszla do historii jako ,,Sojusz Pilsud-

ski ­ Petlura". Polączyla ona sojuszem dwa państwa walczące o utrzymanie swojej

niepodleglości w obliczu najazdu wspólnego wroga ze wschodu. Bezpośrednim na-

stępstwem umowy warszawskiej byla ,,wyprawa kijowska", stanowiąca w istocie pró-

bę realizacji dalekosiężnych planów Józefa Pilsudskiego, polegających na rozbiciu im-

perium rosyjskiego i przebudowie wschodu Europy.

go. Rozejm pozwalal na skierowanie

pewniejszym zabezpieczeniem przed

w ilości potrzebnej dla trzech dywizji

ca 3 Armii gen. Śmigly-Rydz nakazal

MIROSLAW SZUMILO

wszystkich sil ukraińskich na front

możliwością imperialnej recydywy

wedle etatów polskich.

opuszczenie Kijowa i wycofal się w

antybolszewicki i dawal szansę na

Moskwy".

Rozpoczęta 25 kwietnia 1920 r.

kierunku Korostenia. ,,Wyprawa ki-

Wbrew opiniom wielu historyków

uznanie państwa ukraińskiego przez

Obok dalekosiężnych argumen-

ofensywa sprzymierzonych wojsk

jowska" zakończyla się porażką, a

,,wyprawa kijowska" i sojusz polsko-

Francję i Wielką Brytanię.

tów natury politycznej, o wyborze

polskich i ukraińskich rozwijala się

Polacy i Ukraińcy znaleźli się w od-

ukraiński nie byly z góry skazane na

Pilsudski i Petlura godzili się na

kierunku uderzenia zadecydowaly

bardzo pomyślnie. 27 kwietnia ka-

wrocie.

niepowodzenie. Celem niniejszego

warunki rozejmu. Odrzucili je nato-

też doraźne względy strategiczne.

waleria polska przepolowila front bol-

W polskiej historiografii najczę-

tekstu jest analiza wydarzeń z 1920

miast przywódcy Zachodnio-Ukra-

Dobitnie wyrazil to Pilsudski w roz-

szewicki pod Berdyczowem i Kozia-

ściej winą za niepowodzenie obciąża

roku pod względem szans na realiza-

ińskiej Republiki Ludowej, kierujący

mowie z zaufanym Boguslawem

tynem, biorąc przy tym masę jeńców

się ukraińskiego sojusznika. Ode-

cję zalożeń tego sojuszu i pelne zwy-

się zasadą ,,wszystko albo nic". Ten

Miedzińskim: ,,...bolszewików trzeba

i sprzętu wojskowego. Po pierwszym

zwa Symona Petlury, wzywająca do

cięstwo nad bolszewikami oraz wska-

katastrofalny brak realizmu politycz-

pobić i to niedlugo, póki nie wzrośli

sukcesie, polskie natarcie zostalo

ochotniczego wstępowania w szere-

zanie popelnionych blędów, które

nego trafnie ocenil ukraiński historyk

w silę. Trzeba ich zmusić do tego,

wstrzymane na 10 dni. Kolejne ude-

gi wojska ukraińskiego, spotkala się

uniemożliwily budowę niepodleglego

Iwan Lysiak-Rudnyćkyj stwierdzając:

aby przyjęli rozstrzygającą rozpra-

rzenie trafilo już w próżnię, ponieważ

bowiem z bardzo slabym odzewem.

państwa ukraińskiego sprzymierzo-

,,odrzucenie propozycji Barthélemy-

wę i sprać ich tak, aby ruski miesiąc

przeciwnik wycofal się za Dniepr. 7

Zaciąg ochotniczy dal skromne rezul-

nego z Polską.

ego przez rząd zachodnio-ukraiński

taty, ponieważ spoleczeństwo ukraiń-

Gdy w listopadzie 1918 r. Niemcy

bylo ośmieszającym, jeśli nie samo-

skie, z niewykrystalizowaną do końca

przegraly I wojnę światową, Ukra-

bójczym dzialaniem".

świadomością narodową, wyraźnie

ińska Republika Ludowa musiala

Gdy Wojsko Polskie opanowa-

czekalo na dalszy rozwój wypadków.

walczyć na trzy fronty ­ z odrodzoną

lo już calą Galicję i zachodnią część

Chlopi ukraińscy, zmęczeni wynisz-

Polską, bolszewikami i Bialymi Rosja-

Wolynia, 1 września 1919 r. podpisa-

czającą wojną, tęsknili za wladzą,

nami. Sytuację dodatkowo kompliko-

no rozejm z Petlurą. Gdy armia i rząd

która zaprowadzi w terenie spokój

wal fakt, że 1 listopada 1918 r. na te-

Ukraińskiej Republiki Ludowej, pod

i porządek, ale jednocześnie nie wie-

renie austriackiej Galicji Wschodniej

naporem Bialych Rosjan gen. Deni-

rzyli w ustabilizowanie sytuacji przez

powstalo drugie państwo ukraińskie

kina, znalazly się w okolicach Lubaru

rządy Petlury. Byla to dla nich po

­ Zachodnio-Ukraińska Republika

na Wolyniu bez możliwości dalszego

prostu kolejna zmiana wladzy, jakich

Ludowa (ZURL), toczące walkę na

odwrotu, 5 grudnia 1919 r. Symon Pe-

wiele przeżyli od 1917 roku. Tymcza-

śmierć i życie przeciwko Polsce.

tlura wyjechal do Warszawy na zapro-

sem odezwy Petlury i Pilsudskiego

Przywódca Ukraińskiej Republi-

szenie Pilsudskiego. Licząca zaledwie

nie zawieraly hasel spolecznych, w

ki Ludowej Glówny Ataman Symon

10 tysięcy żolnierzy armia URL, pod

wyniku czego część chlopów ulega-

Petlura dążyl do porozumienia z

dowództwem gen. Mychajly Omelano-

la bolszewickiej propagandzie, stra-

Polską jako potencjalnym sprzymie-

wycza-Pawlenki wyruszyla w ,,pochód

popamiętali. Ale żeby to osiągnąć,

maja oddzialy 3 armii gen. Śmiglego-

szącej powrotem ,,polskich panów"

rzeńcem w wojnie z bolszewikami,

zimowy" na tylach przeciwnika.

trzeba ich nadepnąć na tak bolesne

Rydza zajęly opuszczony Kijów.

i odebraniem rozparcelowanej zie-

zwlaszcza, że nie mógl liczyć na

W tym czasie Ententa popierala

miejsce, żeby nie mogli się uchylać

W ,,wyprawie kijowskiej" mogly

mi. Ze wspomnień polskich oficerów

wsparcie ze strony państw Ententy.

zdecydowanie gen. Antona Denikina

i uciekać. [...] Kijów, Ukraina, to jest

wziąć udzial tylko dwie slabe liczeb-

wynika, że większość ludności za-

Za ,,historycznego i wiecznego wro-

i jego program odbudowy Wielkiej

ich czuly punkt. Z dwóch powodów:

nie dywizje ukraińskie, liczące lącz-

chowywala się biernie, ale nie wrogo.

ga" uważal Moskwę. Jego zdaniem

Rosji, czego najbardziej obawial się

po pierwsze, Moskwa bez Ukrainy

nie 556 oficerów i 3348 żolnierzy.

Jej stosunek do sojuszu polsko-ukra-

interesy Ukrainy wymagaly czaso-

Naczelnik Państwa. Dlatego też do-

będzie zagrożona glodem; po drugie,

Stanowily niewielką część sil pol-

ińskiego mógl się zmienić z biegiem

wego poświęcenia na rzecz Polski

prowadzil on do zawieszenia broni z

jeśli zawiesimy nad nimi groźbę zor-

skich przeznaczonych do ofensywy.

czasu, wraz z dalszymi porażkami

zachodnich terytoriów etnograficz-

bolszewikami, czekając na porażkę

ganizowania się niepodleglej Ukra-

Ich obecność na froncie miala przede

bolszewików na froncie i umocnie-

nych, by następnie w oparciu o nią

Bialych. Wedlug gen. Tadeusza Ku-

iny, to tej groźby oni nie będą mogli

wszystkim znaczenie propagandowe

niem się administracji ukraińskiej na

zbudować skonsolidowaną pań-

trzeby już w grudniu 1919 r. decyzja

zaryzykować i będą musieli pójść na

i polityczne. Posiadaly jednak do-

wyzwolonych obszarach.

stwowość ukraińską nad Dnieprem.

o zamierzonej tzw. wyprawie kijow-

walną rozprawę".

świadczone i zdeterminowane kadry

Negatywny wplyw na postawę

Nie wyrzekl się jednak calkowicie

skiej byla ,,ostatecznie dojrzala", ale

Trwające od grudnia 1919 r. tajne

oficerskie, co pozwalalo sądzić, że

miejscowej ludności wywieralo nie-

utraconych obszarów. Liczyl na to,

Pilsudski postanowil przystąpić do jej

rokowania polsko-ukraińskie zakoń-

po otrzymaniu uzupelnień rozwiną

wlaściwe zachowanie się Polaków.

że w przyszlości można je będzie

realizacji dopiero po upadku Deniki-

czyly się w nocy z 21 na 22 kwietnia

się szybko w pelnoetatowe dywizje. 7

Komendanci wojskowi nie kwapili się

odzyskać, zwlaszcza, iż Polacy nie

na. Zima zostala wykorzystana przez

1920 r. podpisaniem w Warszawie

maja 1920 r. dolączyly do nich wraca-

z przekazywaniem wladzy i admini-

są w stanie ich spolonizować.

Polskę i Rosję bolszewicką na inten-

,,umowy politycznej pomiędzy Polską

jące z ,,pochodu zimowego" oddzialy

stracji terenowej Ukraińcom, pomi-

Z polskiej strony naczelnik Pań-

sywne przygotowania do rozstrzyga-

i Ukraińską Republiką Ludową". W

gen. Pawlenki, liczące wówczas za-

mo wyraźnych instrukcji Naczelnego

stwa Józef Pilsudski wyraźnie do-

jącej konfrontacji zbrojnej.

punkcie pierwszym umowy stwier-

ledwie 4 tys. ludzi zdolnych do walki.

Dowództwa WP. Większość oficerów,

strzegal kluczowe znaczenie Ukrainy

Sojusz polsko-ukraiński z 1920

dzono: ,,Uznając prawo Ukrainy do

Duże wsparcie dla nacierających

pamiętająca walki toczone przeciwko

dla przyszlego ukladu sil w tej części

r. jest powszechnie kojarzony z tzw.

niezależnego bytu państwowego [...]

wojsk polskich stanowil ukraiński ruch

Ukraińcom w Galicji oraz będąca pod

Europy. Od początku wojny w Gali-

koncepcją federacyjną Józefa Pilsud-

Rzeczpospolita Polska uznaje Dyrek-

powstańczy na tylach wroga (,,petlu-

wplywem poglądów endeckich, nie

cji Wschodniej patrzyl na konflikt z

skiego. W gruncie rzeczy program

toriat niepodleglej Ukraińskiej Repu-

rowszczyzna"). Lew Trocki stwierdzil

rozumiala potrzeby sojuszu z Petlurą.

Ukraińcami z innej perspektywy, niż

federacyjny dotyczyl jedynie Litwy i

bliki Ludowej z glównym atamanem,

wówczas, że ,,ukraińscy bandyci przy-

Józef Pilsudski pisal 6 maja do pre-

większość polskich polityków tego

Bialorusi (czyli ziem bylego Wielkiego

panem Symonem Petlurą na czele

spieszyli pochód polskich oddzialów".

miera Skulskiego: ,,Wojsko staje się

okresu. Byl przekonany o koniecz-

Księstwa Litewskiego), a Ukraina mia-

za zwierzchnią wladzę Ukraińskiej

Oddzialy powstańcze potencjalnie

ciężarem coraz większym, drażnią-

ności jego szybkiego zakończenia

la być państwem sprzymierzonym. W

Republiki Ludowej". Granicę między

mogly stanowić wzmocnienie wojska

cym ludność i wzbudzającym coraz

i o potrzebie wspólpracy z niepod-

latach 1918­1920 naczelnik Państwa

Polską i Ukrainą wyznaczono wzdluż

ukraińskiego, jednakże tylko kilka z

nieprzyjaźniejsze uczucia". Zlą slawę

leglą Ukrainą przeciwko bolszewi-

staral się realizować swój plan prze-

rzeki Zbrucz i dalej na pólnoc do Pry-

nich wstąpilo w szeregi regularnej

zdobyly sobie zwlaszcza grabiące

kom.

budowy stosunków na wschodzie

peci, pozostawiając po polskiej stronie

armii. Z reguly operowaly aktywnie

ludność pulki poznańskie. ,,Doprawdy

W końcu lutego 1919 r. pojawila

Europy, którego zasadniczym celem

Galicję i większą część Wolynia. Oba

tylko na terenie swojego powiatu, nie

z tymi draniami wojować nie można ­

się pierwsza szansa na kompromi-

bylo stworzenie przeciwwagi dla Ro-

rządy zobowiązaly się nie zawierać

wychylając się poza jego granice, a

utyskiwal naczelny wódz ­ już dono-

sowe rozwiązanie konfliktu. Między-

sji, w jakiejkolwiek formie by się ona

żadnych umów międzynarodowych

ponadto nie chcialy podporządkować

szą mi, że ten pas, którym idą, gotów

narodowa komisja pod przewodnic-

wylonila z wojny domowej. Mial to być

skierowanych przeciwko sobie. 24

się dyscyplinie partyjnej.

jest robić powstanie przeciwko nam".

twem gen. Josepha Barthélemy ego

sojusz polityczno-wojskowy i gospo-

kwietnia zawarto konwencję wojsko-

14 maja 1920 r. bolszewicy rozpo-

Pilsudskiemu zarzuca się, że

przedstawila Polakom i Ukraińcom

darczy państw ,,okrainnych" Rosji, tj.

wą, stwierdzającą, że ,,wojska polskie

częli ofensywę na Bialorusi. Zostala

pomimo uzyskanych okolo polowy

projekt konwencji rozejmowej. Tak

Finlandii, państw baltyckich, Polski,

i ukraińskie odbywają akcję wspólnie

ona odparta, ale kosztem przerzuce-

kwietnia informacji wywiadu o kon-

zwana ,,linia Barthélemy ego" pozo-

Ukrainy, Rumunii i krajów Kaukazu.

jako wojska sprzymierzone". Opera-

nia tam polskich odwodów z Ukrainy.

centracji glównych sil Armii Czer-

stawiala po stronie polskiej Lwów

Jak trafnie zauważyl Andrzej Nowak:

cje wojskowe mialy odbywać się pod

Tymczasem 5 czerwca bolszewicka 1

wonej na Bialorusi, nie zrezygnowal

i Zaglębie Naftowe, a Ukraińcom

,,Kluczowe miejsce w tej akcji zarezer-

kierownictwem Naczelnego Dowódz-

Armia Konna Budionnego przelamala

z planu ofensywy na Ukrainie. Za-

obiecywala polowę wydobycia ropy

wowane bylo naturalnie dla Ukrainy,

twa Wojsk Polskich, które zobowiąza-

linię frontu w rejonie Samhorodka na

pomina się przy tym, iż celem ope-

naftowej. Byla jedynym możliwym

której trwale usamodzielnienie, od-

lo się dostarczyć dla armii ukraińskiej

poludnie od Kijowa i wyszla na tyly

racyjnym ,,wyprawy kijowskiej" bylo

wówczas kompromisowym rozwią-

separowanie od Rosji, mialo być naj-

broni, amunicji, ekwipunku i odzieży

wojsk polskich. W tej sytuacji dowód-

możliwie szybkie sformowanie armii

zaniem konfliktu polsko-ukraińskie-