34

Okruchy historii

28 kwietnia­14 maja 2020 nr 7­8 (347­348) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jak Polacy Charków budowali (cz. LXVII)

Epidemie i zarazy w Charkowie

oraz udzial Polaków w ich przezwyciężeniu

Pojawienie w 2020 roku na terenie calego świata dotychczas nieznanego wirusa, zwanego Covid-19

(koronawirus), sklania do spojrzenia na historię dawnych epidemii, które rozpowszechnialy się z zabójczą

skutecznością i dziesiątkowaly populację w XIX i na początku XX ww. na terenie Slobodzkiej Ukrainy, ze

szczególnym uwzględnieniem dzialalności Polaków w próbach ich przezwyciężenia.

wano na najbardziej zabrudzonych

wiosną rodzina zmarlego przybywala

MARIAN SKOWYRA

ulicach, w tym na Zanietyczyńskim

na cmentarz, aby zabrać zmarlego

kwartale i ulicy Cygańskiej. Przebieg

na wlaściwe miejsce pochówku. Taki

Wiodąc historyczny dyskurs, na-

epidemii jest znany dzięki opracowa-

zwyczaj byl praktykowany i latem, co

leży w pierwszej kolejności zauwa-

niom D. Bahaleja, F. Renhardta oraz

sprawialo, że odór rozkladających się

żyć, że wszelakie znane epidemie

doktora Michala Tomaszewskiego

cial, rozprzestrzenial się po mieście.

wybuchaly z powodu czynnika ludz-

(zm. 23.10.1898), Polaka i absolwen-

W ten sposób chowano, a raczej

kiego, jakim bylo wywolujące mór

ta miejscowego uniwersytetu, który

skladano szczątki zmarlych na sku-

zaniedbanie podstawowych zasad

po 1853 roku zmienil wyznanie na

tek epidemii. Ciala choleryków grze-

higieny.

prawoslawne. Tomaszewski na pod-

bano również na zwyklych cmenta-

Charków XIX wieku, gdy chodzi

stawie badań cerkiewnych ksiąg me-

rzach. W pewnym roku zauważono,

o rozpowszechnianie się zarazy i epi-

trykalnych stwierdzal, że pierwsze

że na tych mogilach ,,utworzyly się

demii, stanowil wręcz ,,idealne mia-

Aleksandrowski szpital w Charkowie

ofiary w mieście pojawily się 23 lipca

ogromne zapaści, skąd wydobywaly

sto", co wynikalo z zanieczyszczenia

1830 roku.

się szkodliwe opary, zdolne zarażać

miasta, wód w rzekach, oraz poloże-

wrzucano śmieci, prano w nich bie-

­ pisal charkowski historyk D. Ba-

Mimo narastającej epidemii mia-

powietrze".

nie Charkowa w okolicach blotnych.

liznę, moczono skóry i wreszcie z

halej. Po zakończonych jarmarkach

sto podjęlo z nią walkę dopiero w po-

Jeszcze jeden element wplywa-

ulic nikt nie sprzątal, a pozostawione

Dodajmy powszechną niewiedzę

tych samych rzek nabierano wodę

lowie września, kiedy to urządzono

jący na pojawianie się infekcji wynikal

gnijące odchody zanieczyszczaly

mieszkańców o należytym zachowa-

dla przygotowania żywności.

w jednym z budynków odpowiedni

z dużego zagęszczenia miejscowej

powietrze, co negatywnie odbijalo

niu zasad higieny.

Kolejnym centrum powstania

szpital choleryczny. Poddano rów-

biedoty, mieszkającej w ciasnych,

się na drogach oddechowych miesz-

Jeszcze w 1815 roku profesoro-

epidemii byly miejscowe blota, które

wilgotnych i slabo przewietrzanych

nież czternastodniowej kwarantannie

kańców. W centrum miasta znajdo-

wie Charkowskiego Imperatorskiego

rozciągaly się wzdluż rzek, a wiosną

mieszkańców zarażonych domów, a

pomieszczeniach.

waly się również mięsne jatki, gdzie

Uniwersytetu zauważyli, że w mie-

i jesienią w czasie wylewu przeno-

mieszkania dezynfekowano. Na sku-

Mimo że wielokrotnie próbowano

zabijano zwierzynę, a pozostalości z

ście każdego roku występuje stosun-

sily się w stronę centrum, co jak już

tek epidemii cholery z 1830 roku, w

naprawić niniejszy stan miasta, sami

tuczników wyrzucano na ulicę lub do

kowo duża śmiertelność wśród przy-

wspominano ­ paraliżowalo życie

szamb.

jezdnych profesorów i wykladowców,

miasta, gdyż nie bylo możliwości

Brud z każdym rokiem zwiększal

się również przy domach mieszczan,

gdyż wszelkie odchody gromadzono

w szambach, których nie poddawano

oczyszczaniu. Bahalej dodawal, że

najwięcej zanieczyszczeń pochodzi-

lo od ogromnej liczby świń i psów,

wypelniających podwórza i ulice mia-

sta. ,,Zgnilizna, przemieszawszy się

latami, wydziela nieznośny smród,

Mikolajowski szpital w Charkowie

od którego, szczególnie w okresie

blotnistym, należy zaslaniać nos,

jednak mieszkańcy z racji niskiej

Charkowie zmarlo od 360 do 1000

usta, a nawet oczy". Dalej historyk

oświaty nie widzieli potrzeby dbania

osób.

zauważyl, że nikt nie wywozil zanie-

o należytą czystość. Urzędnicy pań-

Ludność, zamiast podjąć się

czyszczeń z miasta i w ten sposób

stwowi również nie zawsze rozumieli

oczyszczenia grodu, zaczęla snuć

,,caly gnój od zalożenia Charkowa w

potrzeby naprawy miasta i uwolnie-

domysly na temat winowajców epide-

nim pozostaje".

nia go ze śmieci i brudu. Nic zatem

mii. Rozpuszczano plotki o zatruciu

Zabijajcie muchy, one przenoszą bakterie cholery na je-

dzenie, napoje, z czlowieka chorego na zdrowego

swobodnego poruszania się pieszo

którzy prowadzili siedzący tryb życia.

czy nawet konno.

,,Wszyscy przyjezdni w szybkim cza-

Wreszcie trzecie źródlo zachoro-

sie tracą naturalny kolor twarzy, która

wań wywodzilo się z ogólnego stanu

pokrywa się tzw. charkowską bla-

utrzymania miasta. Charków byl zna-

dością" ­ pisano w ,,Statystycznym

ny z czterech wielkich jarmarków, na

Listku" z 1883 roku. Z tej też racji

które przybywali kupcy z guberni oraz

postulowano w latach 20. i 30. XIX

innych części Imperium Rosyjskiego.

wieku o przeniesieniu uniwersytetu z

Docierali tu również Polacy z Bilgo-

Charkowa do innego bardziej zadba-

raja. Każdy z tych jarmarków ściągal

nego miasta.

ogromną rzeszę ludzi, a ,,zjazdy wo-

Dawne charkowskie zarazy i epi-

Przy baraku z chorymi na cholerę

zami i końmi bywają tak liczne, że z

demie rozpowszechnialy się przede

trudem można pieszo się przedostać.

wszystkimi z powodu braku należyte-

Jeszcze w 1803 roku zarząd

studni przez niewiadomych spraw-

dziwnego, że w takich okoliczno-

Wozy i konie przez caly czas stoją na

go utrzymania rzek ­ Lopani i Char-

lekarski zwracal uwagę na dziwny

ców oraz pochówków żywych ludzi,

ściach niemal każdego roku miasto

placach i ulicach, a od tego wszyst-

kowa, do których wrzucano odchody

zwyczaj istniejący w Charkowie zwią-

na podstawie lekarskich aktów zgo-

cierpialo od różnych epidemii i zara-

kie ulice i place są tak zagnojone, że

i zgniliznę. Do pojawienia się wo-

zany z pochówkiem zmarlych. Na

nu, wydanych przez doktora Bran-

zy, które dziesiątkowaly miejscową

dociągów rzeki byly podstawowym

nawet w upalne dni od pylu z trudem

charkowskich cmentarzach jesienią

dejsa, którego postanowiono uka-

ludność.

źródlem zapasu wody, która jednak

po nich można chodzić. Często brud

kopano duże doly, do których wkla-

mienować, a zwloki wrzucić do rzeki.

Pierwsza na większą skalę epi-

z winy samych mieszkańców byla

tak się zwiększa, że staje się nie-

dano ciala zmarlych. Doly te nie za-

Jedynie stanowcza postawa policji

demia cholery wybuchla w Charkowie

sporadycznie zatruwana. Do rzek

możliwym poruszanie w ekwipażach"

sypywano przez calą zimę. Dopiero

powstrzymala gniew ludu. Po ustaniu

w 1830 roku. Początki jej zaobserwo-