35

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 28 kwietnia­14 maja 2020 nr 7­8 (347­348)

Nie żyje

doroslych, którzy z racji finansowych

Wśród innych epidemii, z którymi

epidemii mieszkańcy nadal wszelkie

nigdzie nie mogli liczyć na pomoc.

borykalo się miasto w minionych wie-

nieczystości wywozili do rzek, a na

Na kolejny wybuch cholery w

kach, należy wyszczególnić również

ulicach leżaly resztki zwierząt.

teresa Mozer-Adamska

1892 roku miasto poczynilo znaczne

takie choroby jak odra, szkarlatyna,

Cholera pojawiala się w Charko-

przygotowania. Z różnych części Ro-

ospa i wiele innych. Zdarzaly się

wie w 1831 oraz 1833 roku, jednak o

Teresa Mozer-Adamska, córka Wilhelma Mozera, slyn-

sji do Charkowa docieraly wiadomo-

zachorowania na gruźlicę, a nawet

mniejszym zasięgu niż ta z 1830 roku.

ści o wybuchu epidemii. Rozpoczęto

malarię, którą nazwano ,,typową dla

Odnotowano ją również w 1847 roku

nego profesora Politechniki Lwowskiej, wnuczka przemy-

więc szczególowe oczyszczanie mia-

Charkowa chorobą, corocznie przy-

­ zostala zawieziona przez jednego z

slowca lwowskiego, żolnierz AK, lączniczka, kolporterka

sta ,,w rozmiarach dotychczas nie-

kuwającą do lóżka już nie setki, ale

przyjezdnych. Epidemia trwala od lip-

gazet, zmarla we Lwowie 2 kwietnia w wieku 95 lat.

znanych". Stare szamba opróżniono,

tysiące charkowian".

ca do września tegoż roku. Wówczas

zalegle śmieci i nawóz ­ wywieziono

Tu również Polacy stanęli do wal-

zmarla ,,znaczna liczba mieszkańców

poza miasto. Ustanowiono kontrolę

ki z epidemiami. Doktor Feliks Bijejko

miasta". Zdarzaly się przypadki, gdy

nad jakością podawanej do domów

(?­1855) na podstawie obserwacji

wymieraly cale rodziny. Jednak ni-

wody. Zatroszczono się o dostarcze-

panującego szkorbutu wśród wojsko-

niejsza epidemia nie przyniosla tak

nie zdrowej żywności dla najbiedniej-

wych Azowskiego Pulku Piechoty wy-

drastycznych skutków, a to za sprawą

szych. Epidemia trwala w mieście

dal w 1847 roku osobną publikację na

osobistego zaangażowania wybit-

od lipca do września i w tym czasie

temat przezwyciężenia tej choroby.

nego lekarza Wladyslawa Frankow-

zarażeniu uleglo zaledwie 66 osób.

Sam zaraziwszy się tyfusem, zmarl

skiego, gdyż wówczas aż 75 procent

Cholera pojawiala się sporadycznie

przedwcześnie w 1855 roku. Na te-

chorych powrócilo do zdrowia. Fran-

także i w XX wieku. Zapadaly też na

mat odry pisal zmarly w Charkowie

kowski również dal się poznać jako

nią dzieci, a nawet niemowlęta.

doktor Jan Kamieński (?­1862).

wybitny lekarz w czasie kolejnej epi-

Obok cholery, Charków nawie-

Prawdziwym utrapieniem char-

demii cholery w 1848 roku. Spod jego

dzala epidemia tyfusu. Tak w czasie

kowskiej biedoty byl jednak świerzb,

pióra ukazal się szereg artykulów dla

tej epidemii w 1845 roku zarazil się

na który w 1883 roku zachorowalo

ludności na temat przeciwdzialania

doktor Wladyslaw Frankowski, na sku-

387 osób. Podobną statystykę można

epidemii cholery. Profesor M. Sum-

tek przenoszenia chorych do szpitala.

zaobserwować również w następnym

cow, wspominając o Frankowskim,

Gębarowicza, które trafilo do Zakla-

W czasie wojny poslugiwala się

Tyfus wybuchal późną jesienią i trwal

roku. Pod koniec XIX i początku XX

zaznaczyl, że ,,samodzielnie oplacal

du Narodowego im. Ossolińskich we

pseudonimem Ari. Absolwentka Po-

przez calą zimę. Mieszkańcy Charko-

wieku byla to najczęstsza choroba

leki dla biednych, na przyklad od

Wroclawiu. Jako konserwator Stani-

litechniki Lwowskiej. W roku 1952

wa zapadali na tyfus w latach 80. XIX

zakaźna, z którą udawano się o po-

1851 do 1856 roku bezplatnie le-

slaw Adamski ratowal przed zrujno-

wzięla ślub ze Stanislawem Adam-

wieku, a w 1889 roku ogloszono stan

moc do lekarzy. Tak dla przykladu na

czyl 2284 osoby z ubogich rodzin".

waniem zabytki, odnawial kościoly

skim, bylym żolnierzem Armii Kra-

epidemii. W tym czasie od lipca do

świerzb zmarl 7 października 1905

Frankowski zwracal również uwagę

i kaplice na Podolu, walczyl o zwró-

jowej, konspiratorem, uczestnikiem

końca października zachorowalo 585

roku inżynier górnictwa Pawel Klopo-

na dużą śmiertelność dzieci do 5

cenie ich katolikom, adaptowal bu-

akcji ,,Burza". Aresztowany przez

osób. Podobną statystykę zaobserwo-

towski. W wieku dwóch lat 1 września

roku życia, przekraczającą ponad

dynki mieszkalne na świątynie, dbal

Rosjan, byl więziony w ciężkich wa-

wano w latach 1891 i 1892. W latach

1909 roku zmarl syn szanowanego w

50 procent.

o polskie cmentarze i troszczyl się o

runkach, w obozie w Riazaniu Dia-

1896,1900 oraz w 1901 roku na tyfus

mieście lekarza ­ Boleslaw Robak.

W pomoc dla cierpiącej ludności

rozwój polskich szkól na Ukrainie.

gilewie. Wolność odzyskal dopiero

chorowalo okolo 2000 mieszkańców

Świerzb znajdowal podatny grunt

zaangażowal się kolejny polski uczo-

Z biegiem lat dom państwa

w kwietniu roku 1948. Naprawdę

miasta. Choroba dotykala wszystkich

w takich miejscach, jak charkowska

ny profesor miejscowego uniwer-

Adamskich stal się ostoją dla Po-

nazywal się Stanislaw Kruczkowski.

warstw ludności bez wyjątku na naro-

aresztancka rota, gdzie 1 grudnia

sytetu Napoleon Halicki. Za swoje

laków miejscowych i tych, którzy

Nazwisko Adamski bylo jednym z

zaangażowanie w to dzielo otrzymal

przybywali z kraju. Organizowano tu

jego konspiracyjnych pseudonimów.

osobiste podziękowanie od cara

obchody świąt kościelnych i narodo-

Urodzil się w 1916 roku we Lwowie,

oraz nominację na posadę dyrektora

wych, wysylano na wakacje do Polski

wychowal we Lwowie w patriotycz-

Charkowskiej Wyższej Szkoly We-

grupy mlodzieży z Ukrainy. Wysta-

nym domu, szanującym polską tra-

terynarii. To wlaśnie Halicki w 1887

wiano tu także jaselka i odbywano

dycję, historię i kulturę.

roku stanąl na czele komitetu do

próby mlodzieżowych zespolów ta-

Teresa Mozer-Adamska z mę-

spraw zwalczania cholery, poprzez

necznych i wokalnych, zwolywano

żem Stanislawem stworzyli we

naprawienie stanu higieny miasta,

zebrania Klubu Myśli Katolickiej,

Lwowie niezwykly dom, gdzie mogli

które zapoczątkowano w latach 60.

zalożonego przez Adamskich na

spotykać się Polacy i gdzie groma-

XIX wieku. Wówczas to zaprowadzo-

początku lat dziewięćdziesiątych.

dzono książki, meble, obrazy i war-

no system wodociągów oraz częścio-

Ponadto organizowano spotkania

tościowe przedmioty, skupowane

wo uprzątnięto miasto.

Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi

w antykwariatach lub przejmowane

Kolejny raz epidemia cholery

Lwowskiej. Po śmierci męża Teresa

od wyjeżdżających polskich rodzin.

grasowala w Charkowie w 1866 roku.

Mozer-Adamska kontynuowala pracę

Ratowali przed zniszczeniem polskie

Chcąc zlikwidować ogniska zakażeń,

w Klubie Myśli Katolickiej, przez wiele

pamiątki i dziela sztuki, najcenniejsze

dowość i wyznanie. Tak dla przykladu

1901 roku zmarl pochodzący z okolic

urzędnicy miejscy wraz z lekarzami

lat pelnila funkcję prezesa KMK.

z nich przekazywali do Polski. W ten

od zarażenia tyfusem, w wieku 23 lat

Warszawy Jan Krzysztosiak. Najwięk-

Ganem i Hakienym przeprowadzili

na podstawie: tvp.pl

sposób ocalono archiwum profesora

zmarl 28 września 1899 roku student

sze jednak żniwo świerzb zbieral w

oględziny zajazdów oraz pomiesz-

uniwersytetu Franciszek Wiranowski.

Charkowie w okresie I wojny świato-

czeń rzemieślniczych, stwierdzając

Brak zachowanych metryk ko-

wej, wśród osadzonych w aresztach

liczne braki w zachowaniu podsta-

Zmarl byly rektor Uniwersytetu Lwowskiego

ścielnych sprzed 1899 roku nie

jeńców wojskowych oraz przybylych

wowych norm sanitarnych. Epidemie

pozwala na ustalenie dokladnej licz-

polskich wygnańców.

mialy miejsce i w kolejnych latach,

Iwan Wakarczuk

by zmarlych od epidemii Polaków

Przedstawione powyżej przy-

choć dzięki rozwojowi medycyny

We Lwowie zmarl wieloletni rektor Lwowskiego Uniwersytetu Na-

w Charkowie. W metrykach z lat

klady epidemii, które sporadycznie

oraz oczyszczeniu miasta nie niosly

rodowego Iwan Wakarczuk. Wybitny ukraiński naukowiec

1899­1916 nie zawsze ukazywano,

wybuchaly w Charkowie, wyraźnie

już tak ogromnych spustoszeń.

i profesor Iwan Wakarczuk zmarl w wieku 73 lat w domu we Lwo-

a od 1911 praktycznie zaniechano

wskazują, że swoje źródlo mialy w

Znaczące żniwo zebrala epide-

wpisywania przyczyny zgonu. Poniż-

nienależytym utrzymaniu higieny

mia cholery jeszcze w 1871 roku.

wie. Przez ostatnie kilka lat poważnie chorowal. O śmierci ojca

sza tabela ukazuje liczbę zmarlych w

miasta. Wraz z jego oczyszczeniem,

Wedlug ówczesnych danych zmarlo

poinformowal deputowany i piosenkarz Swiatoslaw Wakarczuk.

latach 1899­1910 wskutek różnych

mimo że zdarzaly się epidemie, nie

od 849 do 906 infekowanych. W na-

chorób zakaźnych, która wykazala,

niosly tak zgubnych skutków, jak te z

stępnych latach wybuchy cholery nie

Iwan Wakarczuk byl rektorem

że najczęściej umierano od świerz-

początku XIX wieku. Korzystnym stal

mialy już tak powszechnego zasięgu.

Uniwersytetu Lwowskiego przez

bu. Jednak bardziej szkodliwymi niż

się rozwój medycyny oraz przybycie

Lekarze, tacy jak Antoni Giryn starali

ponad 20 lat. W latach 2007­2010

wszelkiego rodzaju epidemie, byly

do Charkowa wielu wybitnych leka-

się wypracować wlasne metody le-

byl ministrem oświaty i nauki Ukra-

warunki mieszkaniowe charkowskiej

rzy i profesorów medycyny.

czenia pacjentów, a ich wyniki byly

iny. Jako minister zainicjowal sze-

biedoty, które skutkowaly chorobami

To wlaśnie dzięki heroicznej po-

publikowane nawet w polskiej prasie.

reg reform w dziedzinie edukacji, w

dróg oddechowych oraz zapaleniami

stawie takich lekarzy jak Wladyslaw

Obok wyżej wspomnianych Polaków

szczególności na uczelniach wyż-

pluc, prowadzącymi do zgonów.

Frankowski, czy Napoleon Halicki

w dzielo zwalczania epidemii zaanga-

szych. Pod jego kierownictwem na

Tyfus szerzyl się również wśród

miasto zostalo uzdrowione z wszel-

żowali się następujący polscy lekarze:

Ukrainie wprowadzono zewnętrzną

wojskowych. O zmarlych na tyfus

kich epidemii i zarazy. Podobnie i w

Jerzy Poluta, Teodor Opęchowski,

niezależną ocenę podczas rekruta-

wśród charkowskich wojskowych w

czasach obecnych, zachowanie pod-

Fryderyk Wilhelm Allbrecht, Aleksan-

cji studentów.

latach 1907­1909 informuje poniższa

stawowych norm higieny i nakazów

der Rączewski oraz wielu innych. O

Iwan Wakarczuk napisal ponad

tabela, która zostala sporządzona na

slużb medycznych pozwoli na prze-

takich lekarzach jak Walerian Lasz-

400 prac naukowych. Otrzymal tytul

podstawie zapisów metrykalnych ka-

zwyciężenie nowego wyzwania czasu

kiewicz (1835­1888) oraz Jan Laza-

doktora nauk fizyczno-matematycz-

tolickiego kościola w Charkowie.

oraz uchroni niejedno życie ludzkie.

rewicz (1829­1902) mówiono, że byli

nych. Byl inicjatorem powolania cza-

Wroclawskiego oraz Uniwersytetu

,,ogromnymi gwiazdami nauk medycz-

sopism naukowych ,,Журнал фізич-

Pedagogicznego w Krakowie.

nych", dzięki którym dostęp do medy-

них досліджень" (Magazyn badań

Na prośbę rodziny i ze względu

cyny mialy nie tylko warstwy bogatych

fizycznych) oraz ,,Світ фізики" (Świat

na kwarantannę pogrzeb Iwana Wa-

mieszczan, ale i biedota. Doktor Zyg-

fizyki), ukazujących się od 1996 r.

karczuka odbyl się w kręgu rodzin-

munt Robak, dla przykladu, w dziecię-

Ukraiński naukowiec otrzymal tytul

nym na Cmentarzu Lyczakowskim.

cym szpitalu organizowal pomoc dla

doktora honoris causa Uniwersytetu

ES/ zaxid.net