38

Okruchy historii

28 kwietnia­14 maja 2020 nr 7­8 (347­348) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Z wolyńskiej kolekcji Tadeusza Marcinkowskiego

O wolyńskich strzelcach w rocznicę zbrodni katyńskiej (cz. 2)

godnie reprezentowal Wolyń na od-

akcji wynaradawiania, akcji niszcze-

MALGORZAtA ZIEMSKA

prawie komendantów w Warszawie.

nia i prześladowania wszystkiego, co

tekst

To wlaśnie Boleslaw Sarankiewicz,

polskie, w tym polskiej oświaty i wia-

archiwum

po krótkim okresie chaosu organiza-

ry katolickiej, po zrywach powstań-

tadeusza Marcinkowskiego

cyjnego, gdy wlaściwie powstaly trzy

czych, po konfiskatach majątków, po

zdjęcia

ośrodki pracy strzeleckiej: Luck ze

zsylkach na Sybir, po przymusowej

strzelcami skupionymi wokól sena-

emigracji najbardziej wartościowych

Związek Strzelecki

tora Staniewicza, Kowel, gdzie ideę

jednostek, wobec zakazu nabywania

na Wolyniu

strzelecką propagowal Karol Wali-

ziemi na Wolyniu przez katolików,

W okresie dwudziestolecia mię-

górski, i Zdolbunów ­ tu silny ośro-

Polacy stanowili niewielki procent

dzywojennego Związek Strzelecki

dek stanowilo środowisko kolejarzy,

ludności Wolynia. Byli to przede

byl jedną z najbardziej aktywnych

scalil rozproszone obwody w jeden

wszystkim ziemianie, którym jakimś

organizacji spolecznych na Wolyniu.

silny okręg. Za jego komendantury

cudem udalo się utrzymać mająt-

Swoją popularność na terenach,

Związek Strzelecki objąl dzialalno-

ki, mieszczanie, oficjaliści dworscy,

które jak Kostiuchnówka splynęly

ścią prawie wszystkie wsie wolyń-

pracownicy miejscowych cukrowni

krwią polskiego żolnierza, na tere-

skie. Co godne podkreślenia - byl

i częściowo drobni rolnicy. Później

nach, gdzie po zakończeniu dzialań

pierwszą organizacją, która ,,dociera-

pojawili się osadnicy wojskowi i cy-

wojennych w Osadzie Krechowiec-

la do zapadlych kątów Wolynia i tam

wilni z centralnej Polski, liczna kadra

kiej, Osadzie Jazlowieckiej, Pilsud-

niosla kulturę polską". W 1927 roku

urzędnicza, nauczyciele, pracownicy

czyźnie, Bajonówce, Hallerowie,

znów nastąpila zmiana na stanowi-

kolei, kupcy i przemyslowcy, wykwa-

Poniatówce, Ulańskiej Doli i innych

sku komendanta okręgu. Funkcję tę

lifikowani rzemieślnicy i robotnicy.

osadach wojskowych osiedli dawni

objąl porucznik rezerwy Józef Palac,

Ze wschodu naplynęla ludność z

legioniści, zawdzięczal między innymi

dawny komendant okręgu Przemyśl,

terenów, zajętych przez Związek Ra-

nawiązaniu do pięknych tradycji. Byl

który uzyskal mocne wsparcie plk.

dziecki po traktacie ryskim. ,,Nie ma

wszak duchowym spadkobiercą idei

Kalabińskiego, dowódcy 24 p.p. W

tu większych i żywszych, a zwartych

legionowych i stanowil naturalną

czerwcu 1929 roku tymczasowo za-

i jednolitych skupień ludzkich ­ ubo-

kontynuację ruchu strzeleckiego, le-

Olyka. Przemawia komendant Związku Strzeleckiego ta-

stąpil go Jan Urbaniec. Później Ko-

lewano na lamach ,,Strzelca" ­ co

gionowego i peowiackiego z lat 1908,

deusz Kotowicz-Eysmont. Obok stoi burmistrz Olyki hr.

mendantem Podokręgu Luck zostal

znacznie utrudnia wysilki organiza-

1914, 1918, ruchu, który doprowadzil

Czerwiński

por. Zarębski, a od 1934 roku aż do

cyjne. Każdy niemal powiat posiada

do  wskrzeszenia  niepodleglego

bie chleb powszedni" ­ relacjonowal

wybuchu II wojny światowej funkcję

odrębne oblicze stosownie do cha-

Państwa Polskiego. Na ziemiach

ziemianin, adwokat, wybitny dzia-

Antoni Gajl-Kot z Równego.

tę pelnil kpt. Józef Filar.

rakteru zamieszkującej go ludności".

wschodnich II Rzeczypospolitej,

lacz spoleczny i polityczny, w latach

Mimo  tak  skomplikowanych

Krótkie notatki o dzialalności

Wolyń należal też do najbardziej

udręczonych latami bezwzględnego

trzydziestych senator III i IV kadencji.

warunków z inicjatywy bylych legio-

pierwszych strzeleckich oddzialów,

zacofanych i zniszczonych przez

wynarodowiania, latami celowego

Na początku lat dwudziestych (1922­

nistów i peowiaków, przy wydatnym

które powstaly między innymi w:

wojnę dzielnic kraju. W okresie

eksploatowania, latami bezplanowej

1923) komendantem okręgu byl Jan

poparciu Straży Kresowej, na tere-

Lucku, Kowlu, Lubomlu, Ostrogu,

dzialań wojennych stanowil teren

gospodarki i wpędzania tych tere-

Plachta, pod którego dowództwem,

nie Wolynia samorzutnie zaczęly

Horochowie czy Wlodzimierzu Wo-

dlugotrwalych walk pozycyjnych.

nów w cywilizacyjne zacofanie, wo-

mimo różnorodnych trudności, okręg

powstawać pierwsze oddzialy To-

lyńskim, ale także w mniejszych

Wielokrotnie przemierzaly go wrogie

bec powojennego chaosu i ogromu

funkcjonowal bardzo sprawnie ­ nie

warzystwa Związku Strzeleckiego.

miejscowościach, np. w Hobocie,

armie. Wszystko, co przedstawialo

zniszczeń, wobec zamieszkującej tu

bylo niemal numeru związkowego

By nadać im ramy organizacyjne,

Zasmykach, Rożyszczach czy Loka-

jakąkolwiek wartość, zostalo zagra-

mozaiki narodów, Związek Strzelecki

pisma ,,Strzelec", które by nie przyno-

jesienią 1921 roku powolano do

czach, można znaleźć na lamach lo-

bione. Budynki, drogi i mosty ulegly

pelnil ważną rolę państwowotwórczą,

silo informacji o nowo powstalych na

życia Okręg Strzelecki Wolyń. Za-

kalnej prasy lub związkowego pisma

zniszczeniu. Przemysl znajdowal się

umacniając polskość tych ziem i ich

Wolyniu oddzialach czy o dzialalności

rząd Glówny w Warszawie, z osób

,,Strzelec". Już w marcu 1922 roku

w ruinie. Handel zostal rozbity. Pola,

związek z Macierzą.

wolyńskich strzelców.

mieszkających i dzialających przede

piąty numer ,,Strzelca" informowal o

ląki, pastwiska byly zorane wybucha-

Organizacyjne początki Związ-

W październiku 1923 roku, by

wszystkim w Lucku, utworzyl Tym-

zalożeniu w ostrogskim gimnazjum

mi. Ci, których domy i gospodarstwa

ku Strzeleckiego na Wolyniu nie

zerwać z sytuacją tymczasowości,

czasowym Wolyński Zarząd Okrę-

z inicjatywy strzelca Stanislawa Lu-

zostaly zniszczone, żyli w prowizo-

byly latwe. Pod względem zajmo-

zwolano powszechny zjazd delega-

gowy Związku Strzeleckiego. Za-

komskiego pierwszego na terenie

rycznych ziemiankach. Aprowizacja

wanego obszaru województwo wo-

tów okręgu wolyńskiego, który mial

Wolynia szkolnego oddzialu Związ-

lyńskie bylo drugim co do wielkości

ku Strzeleckiego. W jego zarządzie

województwem II Rzeczypospolitej.

zasiadal dyrektor gimnazjum T. Her-

Obejmowalo rozlegly teren, pelen

bich, ale znaleźli się tu również starsi

żyznych pól, ale także lasów i bagien

gimnazjaliści, którzy ­ co znamienne

Polesia Wolyńskiego. Odleglości

dla Kresów ­ byli już dobrze zazna-

między poszczególnymi miejscowo-

jomieni z wojaczką jako uczestnicy

ściami byly ogromne, a komunikacja

wojny polsko-bolszewickiej. Z kolei

między ośrodkami mocno utrudnio-

numer szesnasty informuje o ważnej

na. Korespondent ,,Życia Wolynia"

uroczystości wręczenia sztandaru

tak opisywal tę ciężką sytuację:

strzeleckiego w Lucku. W październi-

,,Koleje są zrujnowane i powoli od-

ku 1922 roku do stolicy województwa

budowują się, dróg bitych prawie

wolyńskiego przybyl naczelnik pań-

nie ma lub te, co są znajdują się w

stwa Józef Pilsudski, który na dwor-

oplakanym stanie." Jednostki admi-

cu zostal powitany przez miejscowe

nistracyjne w nowo utworzonym wo-

wladze i dowódcę garnizonu oraz

jewództwie byly bardzo rozlegle, na

przez komendanta Okręgu Związku

przyklad obszar zajmowany przez

Strzeleckiego. Po dokonaniu prze-

powiat kowelski (5,7 tys. km2) odpo-

glądu kompanii honorowej naczelnik

wiadal jednej trzeciej województwa

państwa udal się do koszar 24 pulku

krakowskiego i byl większy niż cale

piechoty, gdzie odbylo się poświęce-

województwo śląskie (4,2 tys. km2),

nie i wręczenie sztandaru pulkowi. W

a wiele gmin w wolyńskich powia-

Oddzial Strzelca w 1936 roku na dziedzińcu zamku w Olyce

międzyczasie formowaly się już bata-

tach zajmowalo powierzchnię więk-

na celu skonsolidowanie środowiska

liony strzeleckie, w sklad których we-

szą od powiatów w województwach

walczących ze sobą armii pochlonęla

siadali w nim: mecenas Stanislaw

strzeleckiego. Zgodnie ze związko-

szli czlonkowie oddzialów z niemal

centralnych. Zdarzalo się więc, że w

żywy inwentarz, zapasy i ziarno pod

Huskowski, Janina Oknińska, Arka-

wym statutem w drodze wyborów

calego Wolynia i tak: z obwodu luc-

ramach jednego powiatu nie sposób

zasiew. Ludzie glodowali. Dziesiątko-

diusz Oczesalski, notariusz Ignacy

wyloniono nowy Zarząd Okręgowy,

kiego ­ z Lucka, Rożyszcz, Sarn, Ra-

bylo w jeden dzień dotrzeć z miej-

waly ich epidemie. Świadomość tej

Rzążewski, Irena Staniewicz, Józef

Komisję Rewizyjną i Sąd Honoro-

domyśla i Jezierzan; z obwodu horo-

scowości do miejscowości. Jak w

trudnej sytuacji mieli pierwsi dzia-

Sidorowicz, Witold Skarzyński, Karol

wy. Na październikowym zjeździe

chowskiego ­ z Horochowa, Lokacz,

takich warunkach prowadzić dzialal-

lacze strzeleccy. ,,Trudno mówić o

Waligórski i mecenas Piotr Wyrzy-

teren Wolynia podzielono na obwo-

Świszczowa i Bubnowa; z obwodu

ność organizacyjną i jednocześnie

pracy organizacyjnej, o wychowa-

kowski. Siedzibą Komendy Okręgu

dy, co znacznie usprawnilo pracę

rówieńskiego ­ z Ostroga, z obwodu

pracować dla zapewnienia bytu so-

niu fizycznem i moralnem ludziom,

Wolyńskiego Związku Strzeleckiego

organizacyjną. Nieocenionego Jana

kowelskiego ­ z Kowla, Hobotu i Za-

bie i rodzinie?!

niemającym częstokroć dachu nad

byl Dom Ludowy w Lucku przy ulicy

Plachtę, któremu powierzono urząd

smyk oraz ze wszystkich oddzialów

Przy tym województwo wolyń-

glową, ludziom, którzy dzień i noc

Jagiellońskiej 6. Funkcję prezesa Za-

starosty zdolbunowskiego, wkrótce

obwodu krzemienieckiego. Utwo-

skie charakteryzowalo się dużym

bez przerwy często muszą praco-

rządu Okręgu Związku Strzeleckie-

zastąpil osadnik wojskowy Boleslaw

rzone bataliony, liczące okolo 600

zróżnicowaniem narodowościowym

wać, aby zrównoważyć zniszcze-

go na Wolyniu w latach 1922­1939

Sarankiewicz. Jego zastępcą zostal

strzelców, z wlasną orkiestrą prze-

i religijnym. Tuż po pierwszej wojnie

nia dwóch wojen, aby wybudować

pelnil Antoni Staniewicz, urodzony

Edward Herbe, który w 1926 roku

maszerowaly przez miasto. Pierw-

światowej, po trwającej ponad wiek

schronisko na zimę i zapewnić so-

w Zablociu w powiecie dubieńskim