40

Okruchy historii

28 kwietnia­14 maja 2020 nr 7­8 (347­348) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Legendy starego Stanislawowa  (cz. 34)

I to przy tym, że kraj uważany byl

IWAN BONDAREW

za wielonarodowy, mieszkali tu bo-

wiem Polacy, Żydzi, Niemcy i inne

Śmierć na kolach

Codziennie nasz dworzec kole-

narodowości. Ale nikogo to nie ob-

jowy przyjmuje dziesiątki, jeśli nie

chodzilo: nie znasz ukraińskiego ­

setki pociągów towarowych. Prze-

nie pchaj się do wladzy!

wożą różnorodne towary o różnej

Oprócz tego kandydat na posadę

wartości. Pewnego dnia przyjechal

powinien byl być ,,karnego zachowa-

do miasta pociąg, którego ladunek

nia i nie przekroczyć 40. roku życia".

kosztowal życie tysięcy mieszkań-

Wprawdzie wiekowych ograniczeń

ców Stanislawowa.

nie stosowano do urzędników, którzy

Jesienią 1918 roku do miasta

już byli na posadach.

wjechal pociąg z żolnierzami powra-

W żadnym razie na slużbę nie

cającymi z frontu ­ akurat zakończyla

przyjmowano osądzonych ,,za prze-

się I wojna światowa. Gdy kolejarze

stępstwa kryminalne, występki prze-

Żolnierze Polskiej Organizacji Wojskowej

Arcyksiążę Wilhelm Habs-

otworzyli wagony, zobaczyli setki mar-

ciwko porządkowi publicznemu, mo-

burg

twych cial, przemieszanych z ludźmi

bie dzisiejszego Palacu Sprawiedli-

Ich regularne wojska znajdowaly się

ralności czy przyjmowaniu korzyści

jeszcze żyjącymi. Tych natychmiast

Arcyksiążę byl bardzo zadowo-

wości przy ul. Grunwaldzkiej.

jeszcze daleko, natomiast obok mia-

pieniężnych, osoby niezdolne do po-

przewieziono do szpitala, ale wielu

lony i nawet pisemnie podziękowal

sta przechodzily liczne oddzialy UAG.

dejmowania decyzji, niewyplacalnych

z nich już nic nie moglo pomóc. Za-

krawcom. Ci umieścili podziękowanie

Gdyby któryś wstąpil do Stanislawo-

dlużników przeciwko którym otwarto

Alarm

chorowali na ,,hiszpankę", którą wów-

w ramce i powiesili w szwalni, która

W czasie wydarzeń rewolucyj-

wa, po POW niewiele by zostalo.

sprawę sądową czy osoby, które swo-

czas nazywano ,,plucną dżumą". W

znajdowala się kolo więzienia ,,Dą-

27 maja do sztabu powstańców

nych ludzie są zbyt latwowierni i szyb-

im zachowaniem wywolują publiczne

krótkim czasie choroba wyrwala się

browa".

wpadl oficer na spienionym koniu.

ko ulegają różnym plotkom i sluchom.

zgorszenie".

poza lecznicę i zaczęla zbierać swoje

Ledwo zlapawszy oddech, wykrzy-

krwawe żniwo pośród mieszkańców

czal, że od strony Pawlówki na mia-

Casting na slużbę

miasta. Wedlug skromnych szacun-

sto pod osloną kawalerii idą oddzialy

państwową

ków na ,,hiszpankę" zmarlo wówczas

Jesli Rosja ma dwa odwieczne

piechoty. Ten kierunek oslanial slaby

w Stanislawowie okolo trzech tysięcy

problemy ­ glupcy i drogi, to w dzi-

oddzial POW, skąd wlaśnie przybyl

mieszkańców.

siejszej Ukrainie najbardziej aktualną

goniec. Deblessem zareagowal na-

jest korupcja. Usiluje się ją zwalczać,

tychmiast. Wszyscy, którzy znajdo-

są nawet pewne sukcesy, ale do

wali się w sztabie, zaladowali się na

Plaszcz dla księcia

Pośród licznych przedstawicie-

ostatecznego zwycięstwa jeszcze

dwa auta i z kulomiotami ruszyli w

li rodziny Habsburgów byl niejaki

daleko.

stronę Pawlówki.

książę (lub jak go wówczas nazy-

Interesujące są analogie histo-

Ich pośpieszny odjazd z koszar

wano ­ arcyksiążę) Wilhelm Habs-

ryczne, obrazujące sposoby oczysz-

na ul. 3 maja (ob. Hruszewskiego)

burg, bardziej znany jako Wasyl

czania wladzy przed 100 laty. W okre-

nie zostal niezauważony. Miasto

Wyszywany. W marcu 1918 roku

sie walk wyzwoleńczych dzialacze

obiegly plotki, że kierownictwo ucie-

dowództwo austriackie deleguje

Naddnieprowskiej Ukrainy podzi-

klo z miasta i Stanislawów za chwilę

Wilhelma na dowódcę Strzelców

wiali względny porządek panujący w

zajmą Ukraińcy. Najbardziej nerwowi

Siczowych. Obcując z Ukraińcami

Galicji. Jeżeli w URL panowal chaos

zaczęli pakować tobolki.

Gdy Deblessem wpadl na redu-

tę, tamtejsi żolnierze zachowywali

się jakoś niepewnie. Okazuje się,

że za ukraińską kawalerię przyjęli

Polskie regularne wojska wchodzą do Stanislawowa w

stado krów, które pędzili pasterze na

maju 1919 roku

koniach, a ,,strzelecką piechotą" byli

Starano się wykluczyć też ne-  Pamiętacie Państwo, jak wiadomość

zwykli chlopi, którzy wracali z pola.

potyzm. ,,Pomiędzy kierownikiem i  o zbliżaniu się autokarów z zakarpac-

podleglym na slużbie państwowej  kimi ,,tituszkami" i odeskim Berkutem

Od Maczka do Maczka

nie może występować stosunek ro-  wzburzyla cale miasto. Wówczas od-

25 maja 1919 roku POW wznie-

dzinny, w linii prostej lub pobocznej  dzialy samoobrony zamknęly most na

cila powstanie w Stanislawowie.

Pasieczną i z napięciem oczekiwaly

Sytuacja nie sprzyjala Ukraińcom:

do drugiego pokolenia".

Nawet po przyjęciu na slużbę  nieproszonych gości. Nikt jednak nie

front zostal przerwany i rząd ZURL

nie mialo się żadnych gwarancji, że  przyjechal ­ wiadomość okazala się

opuścil miasto. Po dwóch dniach od

Dworzec kolejowy w Stanislawowie

z niej się nie ,,wyleci". Po rocznym  fejkiem.

strony Kalusza patrol POW napotkal

Podobny poploch wybuchl w Sta-

i anarchia, i politycy na prawo i lewo

tak upodobal sobie ukraińską kultu-

wywiadowców dywizji gen. Aleksan-

stażu urzędnik skladal egzamin

kwalifikacyjny. Dwa nieudane podej-  nislawowie na początku XX wieku. 25

tracili państwowe miliony, to aparat

rę i historię, że chodzil w haftowa-

drowicza. Dowodzil nimi mlody kapi-

maja 1919 roku czlonkowie Polskiej

administracyjny ZURL dzialal pre-

nej koszuli i przyjąl pseudonim Wy-

tan Stanislaw Maczek, który autem

ścia ­ i ,,auf Wiedersehen"!

Należy podkreślić, że wszystkie  Organizacji Wojskowej (POW) wznie-

cyzyjnie i zgodnie. Sprzyjaly temu

szywany. W czasie wojny polsko-

wjechal do miasta. Byli to pierwsi

te warunki określil Państwowy se-  cili w mieście powstanie przeciwko

ostre warunki rekrutacji na slużbę

ukraińskiej stanąl po stronie ZURL

żolnierze mlodego regularnego Woj-

kretariat (czyli ministerstwo) spraw  ZURL i zajęli miasto. Komendantem

państwową.

i w listopadzie 1918 roku na dwa dni

ska Polskiego, którzy znaleźli się w

wewnętrznych w marcu 1919 roku.  zostal porucznik Antoni Deblessem,

Urzędnik byl przede wszyst-

zawital do Stanislawowa.

mieście.

Rząd ZURL prezydowal wówczas w  który spisal interesujące wspomnie-

kim zobowiązany wladać językiem

Świadkowie wspominają, że byl

Okres II Rzeczypospolitej trwal

Stanislawowie i mieścil się w siedzi-  nia. Polacy denerwowali się bardzo.

ukraińskim ,,w mowie i na piśmie".

bardzo skromną osobą i chodzil w

w Stanislawowie ponad dwadzieścia

starym wytartym plaszczu. Urzędni-

lat. Potem wybuchla II wojna świa-

kom Sekretariatu wojskowego bylo

towa i Rzeczypospolita znikla w jej

nawet jakoś nieswojo pojawiać się

ogniu. Przez prawie trzy tygodnie

przy nim w miejscach publicznych.

Polacy walczyli z Niemcami, aż do

Najprościej byloby zdjąć miarkę z

17 września, gdy w ich plecy ude-

arcyksięcia i uszyć mu nowy plaszcz,

rzyla Armia Czerwona. Jasne bylo,

ale dumny potomek cesarzy austriac-

że to koniec i wódz Rydz-Śmigly dal

kich nie zgodzilby się, by mierzono go

rozkaz opuszczenia kraju. Ostatnią

wzdluż i wszerz. Wówczas oficerowie

polską regularną jednostką, prze-

UAG udali się do podstępu. Podczas

chodzącą przez Stanislawów byla 10

zwiedzania wojskowej szwalni, popro-

zmotoryzowana brygada kawalerii.

szono arcyksięcia o zdjęcie plaszcza,

Z kawalerii pozostala jedynie nazwa

aby nie pobrudzil go podczas przeglą-

­ brygada uzbrojona byla w tankietki

du hal. Wówczas ze starego plaszcza

i motocykle. O ironio losu ­ dowodzil

zdjęto dokladną miarkę. Następnego

nią ten sam Stanislaw Maczek, ale

dnia w siedzibie Sekretariatu uroczy-

już w stopniu pulkownika. Wraz z

ście wręczono Wilhelmowi Wyszywa-

nim rozpocząl się i zakończyl okres

nemu nowy plaszcz wojskowy, który

II Rzeczypospolitej w Stanislawo-

pasowal jak ulal.

wie.

Budynek, gdzie rezydowal rząd ZURL