13

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 29 maja­15 czerwca 2020 nr 9­10 (349­350)

niąc ofiarnie przed bolszewikami

,,unia personalna", inaczej mówiąc

slowa powiedziane w Szczypiornie

zboże; Żydów uciskają... odnawiają

ciężyć wiele resentymentów,

terenów galicyjskich dla Państwa

,,malżeństwo z rozsądku". Obie stro-

we wzruszającej atmosferze do in-

Polskę, zachowują się źle". Nieprzy-

by dojść do koncepcji soju-

Polskiego (sic!). Jak podkreślal Ta-

ternowanych żolnierzy Armii URL:

ny przecież chcialy przy tym ,,upiec

chylny, ba ­ nawet wrogi, wobec

szu z Ukrainą, a później ,,idei

deusz Holówko, slowa danego Pil-

,,Ja Was przepraszam, Panowie.

wlasną pieczeń". Pilsudski, zawie-

Ukraińców stosunek polskich wladz

prometejskiej", polegającej

sudskiemu dotrzymal Ataman wier-

Ja Was przepraszam! Tak nie mia-

rając pakt z Petlurą, pragnąl legi-

cywilnych i po części wojskowych na

na wspieraniu ruchów nie-

nie ,,w najgroźniejszych dla Polski

lo być!" I wreszcie, po czwarte, po

tymizować w oczach przywódców

terenach zachodniego Wolynia i Po-

podleglościowych narodów

chwilach". Wypowiedź ta nawiązuje

bitwach pod Chocimiem i Wiedniem

krajów Ententy i zachodniej opinii

dola wzmacnial postawę antypolską

zniewolonych przez Sowie-

do sytuacji z początku września

zwycięstwo nad Wislą oraz bohater-

publicznej planowane prewencyjne

nawet w kręgach rządowych zbliżo-

ty. Nawiasem mówiąc, glów-

1920 r. kiedy Ataman Naczelny

stwo nad Dniestrem jest chyba naj-

uderzenie przeciwko bolszewikom,

nych do Atamana. Jak relacjonowal

nym dzialaczem powolanej

jednoznacznie odrzucil propozycje

bardziej spektakularnym przykladem

by usunąć zagrożenie dla polskiej

po kolejnym incydencie w Kamieńcu

w 1925 r. przez bliskiego

kilku wplywowych osób ze środowi-

sily naszych zjednocznonych naro-

niepodleglości. Poprzez odrodzenie

jeden z wyższych ukraińskich urzęd-

wspólpracownika Marszalka

ska wojskowego, by wycofać Armię

dów. Myślę, że wlaśnie stąd wynika

samodzielnego państwa ukraińskie-

ników, ,,widmo wielkiej historycznej

Tadeusza Holówkę na pole-

URL z frontu nad Dniestrem i schro-

sens wspólnych obchodów 100. rocz-

go chcial też polożyć zręby federa-

Polski z terenami ukraińskimi, litew-

cenie Marszalka organizacji

nić ją w Karpatach, by nie bronić

nicy zwycięstwa nad bolszewikami w

cji narodów niegdyś ujarzmionych

skimi i bialoruskimi wlącznie, zmie-

,,Prometeusz" byl wlaśnie

rzanie Polski od morza do morza z

Galicji dla Polski, ale otworzyć Armii

sierpniu 1920 r.

przez Cesarstwo Rosyjskie, tzw.

Symon Petlura, przebywa-

Czerwonej bramę przez Rumunię

,,Miedzymorza". Natomiast Petlura,

calą bezwzględnością i okrucień-

J.L.: Jak uważasz, co

jący na emigracji w Paryżu.

i Węgry na zachód i w ten sposób

przy pomocy Polski chcial wrócić do

stwem realizuje się tu na Ukrainie

mieliby zrobić przywódcy

Jak się go bolszewicy lękali

sprowokować nową wojnę Ententy

Kijowa. Marzyl, że ,,powstanie Ukra-

przez emisariuszy rządu polskiego".

naszych krajów w ramach

dowodzi fakt, że sowiecki

z bolszewikami. Wtedy, zdaniem

ina nad Dnieprem i Morzem Czar-

Podobnie dzialo się w wielu miej-

obchodów 100-letniego ju-

agent zamordowal go wkrót-

owych pomyslodawców, kraje za-

nym i wtedy tylko kwestią czasu bę-

scowościach podczas wiosennego

bileuszu ,,trudnego brater-

ce po przewrocie majowym

chodnie bylyby zmuszone nie tylko

dzie zjednoczenie wszystkich ziem

marszu polskiej armii na Kijów. Dla-

stwa"?

Pilsudskiego.

wziąć pod uwagę ważne strategicz-

B.H.: Moim zdaniem najwyż-

ukraińskich wokól macierzyńskiego

B.H.: Do calej sprawy ,,mor-

tego chlopi Prawobrzeżnej Ukrainy,

ne znaczenie Armii URL, a podda-

szy już czas, by 7 maja (dzień wy-

pierwiastka".

du paryskiego" należy podchodzić

pamiętając ekspedycje karne za

wedlug zasady is fecit qui prodest.

zwolenia Kijowa od bolszewików)

czasów hetmanatu Skoropadskiego

prezydent Ukrainy w imieniu calego

(nierzadko z dowódcami Polakami

Kreml bowiem po przewrocie majo-

narodu podziękowal Marszalkowi

na czele) oraz pacyfikacje wsi wo-

wym Pilsudskiego byl jak najbardziej

Józefowi Pilsudskiemu i Polakom,

lyńskich i podolskich przez żolnierzy

zainteresowany likwidacją Petlury.

II Korpusu Polskiego i tzw. ulanów

którzy 100 lat temu czynnie wspiera-

Mam kilka wystarczająco przekonu-

folwarcznych przebywających na

li Ukraińców w ich walce o odrodze-

jących świadectw osób ze środowi-

nie państwa narodowego. Niestety

slużbie ziemskich magnatów ,,ukra-

ska bylych wspólpracowników slużb

tak się nie stalo. Można się zasta-

innych", przyjęli pojawienie się wojsk

specjalnych ZSRR, że zabójstwo

nowić czy tylko kwarantanna byla dla

sojuszniczych przeważnie obojętnie,

Petlury bylo inspirowane sowieckim

tego przeszkodą? Byloby natomiast

a nawet wrogo. Zamiast 100 tysięcy,

wywiadem. Dodam, że niecaly mie-

pięknym gestem z polskiej strony,

o czym marzyli Pilsudski z Petlurą,

siąc później po zabójstwie Petlury, w

gdyby 15 sierpnia (dzień ,,cudu nad

do Armii URL zglosilo się jedynie

Gródku na Wolyniu, w majątku baro-

Wislą" i Święto Wojska Polskiego)

okolo 2 tysięcy ochotników.

na Theodora von Steinheila, przez

prezydent Polski podziękowal Ata-

okno zostal zastrzelony ataman Wo-

J.L.: Tak, cytowaliśmy w

manowi Naczelnemu Symonowi Pe-

lodymyr Oskilko, który wcześniej ści-

naszym filmie Pilsudskie-

tlurze i żolnierzom Armii URL, której

śle wspólpracowal z bliskim otocze-

go, który wściekal się na

oddzialy, wedlug informacji polskiego

niem Pilsudskiego. Policja ustalila, że

ekscesy wobec ludności

dyplomaty Kajetana Morawskiego,

zamachu dokonal profesjonalny mor-

ukraińskiej, zwlaszcza czę-

,,nawet w czasie odwrotu nie utracily

derca, zapewne enkawudzista. Jak

ste u pulków poznańskich:

zimnej krwi i przewyższając dyscypli-

zapisal w swoim dzienniku wybitny

,,Z tymi draniami nie spo-

ną znacznie nasze wojska" bili się ,,po

uczony Serhij Jefremow, na Kremlu

sób wojować! Caly ten pas,

bohatersku", powstrzymując ,,w naj-

panicznie obawiali się odrodzenia

którym idą gotów już robić

Jerzy Lubach

krytyczniejszej chwili... pochód Czer-

polsko-ukraińskiego przymierza i no-

powstanie przeciw nam!".

Ponadto w następnych mie-

lyby również rewizji Traktat Wer-

wonych Gwardii na Galicję". Jak pisal

wej ,,wyprawy kijowskiej", w związku

Sam najwyraźniej mial za-

siącach nielatwe polsko-ukraińskie

salski z uwzględnieniem interesów

więc później Zdzislaw Kunstman:

z czym najprawdopodobniej zostala

miar dotrzymać umów so-

Brali szturmem moskiewskie armaty,

braterstwo broni, pelne nieporozu-

Ukrainy. Jednak Petlura odrzucil tę

podjęta decyzja o usunięciu obu

juszniczych i wskrzesić nie

Życia mlode skladali w ofierze

mień i zatargów, przetrwalo dzięki

propozycję, nie chcial, jak stwierdzil

ewentualnych sprzymierzeńców Pil-

Rzeczpospolitą w granicach

Za swobodę, za świętą wolność

osobistej przyjaźni dwóch mężów

jednoznacznie, ,,dopuścić się zdrady

sudskiego.

przedrozbiorowych, ale wol-

Ukraińscy i polscy żolnierze...

sojusznika". Natomiast sojusznik ten

stanu. Byla to przyjaźń od ich pierw-

ną, choć związaną z Polską

J.L.: Marszalek cenil Sy-

szego spotkania w Belwederze

w Rydze w marcu 1921 r. zachowal

mona Petlurę nie tylko jako

wygodnym dla nas soju-

9 grudnia 1919 r., które zamiast

się w sposób malo szlachetny. Jak

wybitnego polityka i dowód-

szem Ukrainę.

J.L.: Bylby to piękny akt

dwóch godzin potrwalo w rozmo-

pisal z goryczą Holówko: ,,Nazywaj-

B.H.: Jeszcze raz podkreślę, iż

cę, ale też jako uczciwego,

prawdziwego pojednania! I

wach od 20:30 aż do 5:00. Stosunki

my rzeczy po imieniu ­ opuściliśmy,

przyczyną zawarcia umowy warszaw-

wręcz szlachetnego czlo-

na zakończenie. Dziś grani-

między Pilsudskim a Petlurą można

zdradziliśmy Petlurę w Rydze".

skiej byla przede wszystkim potrzeba

wieka. Po prostu osobiście

ce Ukrainy znowu ploną...

nawet określić slowem ,,serdeczne".

przeciwstawienia się zagrożeniu ze

J.L.: Czy po tych slowach

go lubil. Jak zwracal uwagę

A nasze relacje dwustronne

Zwraca uwagę na ten fakt Bogdan

strony bolszewików. Jest ona jednak

Holówki jest sens mówić o

Tadeusz Olszański, byli obaj

czasem nie są najlepsze.

Urbankowski, pisząc, że w czasie

także przykladem mądrości politycz-

B.H.: Tak. Znowu mamy woj-

,,braterstwie broni", o wspól-

pod wieloma względami po-

spotkania w Winnicy 16 maja 1920

nej przywódców ­ zwlaszcza Józefa

nę, a nawet dwie. Pierwsza z nich to

nych obchodach 100. roczni-

dobni ­ konspiratorzy, bo-

r. Pilsudski po bratersku uścisnąl

Pilsudskiego. Koncepcja Marszalka

,,wojna" w dziedzinie pamięci histo-

cy zwycięstwa nad bolszewi-

jowi publicyści rewolucyj-

Petlurę. Urbankowski szczególnie

polegająca na wsparciu odrodzenia

rycznej, pomników i cmentarzy mię-

kami w sierpniu 1920 r.?

no-patriotyczni, wojskowi

podkreśla, że dla Marszalka byla to

B.H.: Dlaczego nie? Po pierw-

wolnej Ukrainy musiala przezwycię-

dzy Polską a Ukrainą. Na szczęście

dowódcy choć bez żadne-

sze, chociaż sprzymierzeniec Pe-

rzecz nieslychana ­ ani przedtem,

żyć nie tylko pamięć o dawnej krwa-

bardziej wirtualna, chociaż czasami

go formalnego wyksztalce-

tlury Marszalek Pilsudski w sierpniu

ani później nie pozwalal sobie bo-

wej historii, o której przypominaly

realna, a dlatego też niebezpieczna.

nia militarnego...

­ wrześniu odniósl blyskotliwe zwy-

popularne w szerokich masach obu

I druga ­ rzeczywista, krwawa woj-

cięstwa, to już w październiku utracil

spoleczeństw utwory literackie ­ ,,Ta-

na Ukrainy z rosyjskim agresorem

wplyw na bieg wydarzeń politycznych

ras Bulba" Mykoly Gogola, ,,Hajdama-

na Donbasie. Ta druga znowu zro-

w kraju. Od tego czasu decyzje po-

ki" Tarasa Szewczenki oraz ,,Ogniem

dzila strach przed Moskwą po obu

dejmowala polska prawica i ludowcy.

i mieczem" Henryka Sienkiewicza,

stronach granicy polsko-ukraińskiej

Pokój podpisany w Rydze byl więc

ale też niedawne bardzo bolesne

i uaktualnila potrzebę polączenia sil

skutkiem ich strachu przed Rosją bol-

doświadczenia. Dla większości ,,ukra-

w obliczu kolejnego zagrożenia ze

szewicką. Obawiano się znacznego

innych" Polaków wciąż świeża byla

wschodu, ponieważ, jak w 1920 roku,

militarnego i ludnościowego poten-

pamięć o barbarzyńskich pogromach

widzimy zdumiewającą obojętność

cjalu Sowietów oraz ewentualnego

wielkiej wlasności ziemskiej na Ki-

niektórych państw zachodnich wobec

druzgocącego odwetu w obliczu

jowszczyźnie, Podolu i Wolyniu do-

tego konfliktu.

prawie calkowitej bierności mocarstw

konanych jesienią ­ zimą 1917­1918

W zaistnialej sytuacji, zarówno

zachodnich. Po drugie, Petlura wy-

r. przez zbolszewizowanych żolnierzy

dla Ukraińców, jak i Polaków, wiele

kazal się wtedy zdumiewającą wyro-

armii rosyjskiej i chlopów ukraińskich.

mówiące powinny być slowa Symona

zumialością wobec sytuacji, w której

Ziemianie polscy stracili wtedy ogrom-

Petlury, napisane dokladnie 100 lat

znalazl się wczorajszy sojusznik. Mó-

ne materialne oraz kulturowe dobra.

temu. Czytajmy i wyciągnijmy wnio-

wil do wspólpracowników: ,,Potrzeba

Ponadto wielu z nich padlo ofiarą

ski: ,,Polska i Ukraina powinny osią-

zmienia umowy. Gdybyśmy mieli

tych krwawych zajść albo oplakiwalo

gnąć porozumienie, by oprzeć się

Wojsko polskie wkracza do Kijowa, ulica Wielka Wlodzi-

na myśli nasz interes narodowy, nie

śmierć swoich bliskich. Dlatego, jak

Moskwie. Powolywanie się na historię

mierska, 7 maja 1920 roku

musielibyśmy zwracać uwagi na ko-

mówil Petlura, Marszalek zbytnio nie

dawnych polsko-ukraińskich nieporo-

wiem czegoś podobnego w stosun-

B.H.: Moim zdaniem, umowę

rzyści innych". Po trzecie, Marszalek

afiszowal swoich planów odrodzenia

zumień nie powinno być argumentem

ku do przywódców innych państw.

warszawską można określić jako

swoją postawą wobec wczorajszych

państwa ukraińskiego. Zamierzal

dla wspólczesnego realnego polity-

Symon Petlura okazal się tak-

poufne ,,dżentelmeńskie" porozu-

sojuszników potwierdzil, że nieprzy-

chyba postawić swych wspólobywa-

ka... Nowe stosunki wymagają i od

że wiernym sojusznikiem nie tylko

mienie dwóch mężów stanu, cho-

padkowo byl nazywany ,,ostatnim

teli przed faktem dokonanym.

Polski korekty jej polityki historycznej,

podczas wyzwalania Ukrainy, ale

ciaż oni osobiście jej nie podpisali.

szlachcicem Rzeczypospolitej". My,

a polska racja stanu wymaga, by mia-

B.H.: Pilsudski, sam kre-

i podczas trudnego odwrotu, bro-

Można także powiedzieć, że byla to

Ukraińcy, dobrze pamiętamy jego

la obok siebie niepodleglą Ukrainę".

sowianin, musial przezwy-