15

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 29 maja­15 czerwca 2020 nr 9­10 (349­350)

Wygnani na stepy

W dwóch językach, po polsku i po ukraińsku ukazala się książka ,,Wygnani na stepy. Przesiedlenia

ludności ukraińskiej z Polski na poludnie Ukrainy w latach 1944­1946" Romana Kabaczija, ukraiń-

skiego historyka i publicysty. Polską wersję książki wydal w 2012 roku Związek Ukraińców w Pol-

sce, a wersja ukraińska zobaczyla świat w kijowskim wydawnictwie ,,Luta Sprawa" w 2019 roku.

W ten sposób udalo się prze-

jednak próba powtórki scenariusza

KONSTANTY CZAWAGA

śledzić losy osobnych przesiedlo-

Polski z przesiedleniem Lemków

nych skupisk polskich Ukraińców. W

­ Rusinów ze Slowacji na Wolyń,

Roman Kabaczij pochodzi z

przeważającej większości uciekli oni

skąd repatriowano Czechów. W tych

obwodu chersońskiego. Ukończyl

z kolchozów stepowych i powędro-

czasach podejmowano wiele prób

Wydzial Historyczny Państwowe-

wali, niektórzy nawet pieszo czy na

oczyszczenia obszaru z mniejszości

go Uniwersytetu Pedagogicznego

furmankach, z powrotem w kierunku

narodowych lub niepożądanych są-

w Chersoniu. W latach 2001­2005

zachodnim. Na początku grzala ich

siadów. Nie zabraklo takich inicjatyw

otrzymal stypendium doktoranckie

jeszcze nadzieja na powrót do swej

wśród ówczesnych polityków prawi-

w Europejskim Kolegium Polskich

malej Ojczyzny. Lemkowie i Ukraiń-

cowych i lewicowych.

i Ukraińskich Uniwersytetów w Lubli-

cy z Nadsania osiadali w obwodach

Roman Kabaczij dokladnie scha-

nie i w 2007 roku obronil tam pracę

lwowskim, tarnopolskim, stanisla-

rakteryzowal różne regionalne śro-

doktorską. Byl też stypendystą Szkoly

wowskim, a Cholmszczaki i Podlasz-

dowiska ludności ukraińskiej. Autor

Letniej Uniwersytetu Warszawskiego.

czuki przeważnie na Wolyniu. Pozo-

używa nazw ,,Kresy" i ,,Zakierzonie",

Jest pracownikiem Instytutu Informa-

stali tam na stale. Tylko niewielka

a przesiedloną ludność ukraińską,

cji Masowej w Kijowie oraz publicystą

garstka zakorzenila się na poludniu

która zamieszkiwala ,,za Sanem" i ,,za

wspólpracującym z mediami na Ukra-

Ukrainy i na Donbasie.

Bugiem" ­ Lemków, Bojków, Podlasz-

inie i w Polsce.

Roman Kabaczij

W książce zabraklo mapek, z

czuków, Cholmszczaków, Tutejszych,

Tematem jego doktoratu, rów-

których przeciętny czytelnik móglby

Ukraińców z Nadsania i Ziemi Luba-

nież obszernej publikacji jest przesie-

akcji wobec ukraińskiej ludności cy-

ludności z okolic Chelma i poludnio-

się dowiedzieć z jakich terenów, do-

czowskiej określa zbiorowo ­ polscy

dlenie 488 tys. ludności ukraińskiej

wilnej popelnionych przez Wojsko

wego Podlasia znalazla się w Rosji,

kąd i jak pokonywali swoje wędrówki

Ukraińcy. Podobnie pisze ,,ukraińscy

w latach 1944­1946 ze wschodnich

Polskie i polskie podziemie wojskowe

odchodząc z wojskiem rosyjskim;

polscy Ukraińcy.

nacjonaliści", ,,polscy komuniści".

terenów Polski powojennej do Ukra-

oraz NKWD. Chyba po raz pierwszy

potem wrócila do II Rzeczypospolitej.

Publikacja Romana Kabaczija

Autor prześledzil etapy trans-

ińskiej SRR.

w historiografii niepodleglej Ukra-

Chelmszczanom i Podlaszczukom

,,Wygnani na stepy. Przesiedlenia

portów, opowiada również w jakich

Choć minęlo 70. lat od tych wy-

iny w tej książce znajdujemy sporo

o poglądach komunistycznych, jak

ludności ukraińskiej z Polski na po-

okolicznościach  dzialaly  komisje

darzeń temat nie zanika. Nie tylko z

przykladów aktów terrorystycznych,

i prawoslawnym wydawalo się, że za

ludnie Ukrainy w latach 1944­1946"

przesiedleńcze. Znajdujemy tam od-

powodu trwalej pamięci historycznej

dokonanych przez UPA podczas

nową granicą na wschodzie powo-

jest bez wątpienia lekturą podstawo-

powiedź na pytanie, kto wyrazil chęć

potomków przesiedleńców, ale także

wyjazdów i transportowania rodzin

jennej Polski będą wśród swoich.

wą dla wszystkich, którzy zajmują

do przesiedlenia i z jakich powodów,

przez spekulacje niektórych środo-

ukraińskich. Na podstawie materia-

Z kolei warto też wyjaśnić niektó-

się problemami relacji polsko-ukra-

a kogo wysiedlano i wypędzano na

wisk politycznych, zwlaszcza w trzech

lów archiwalnych Roman Kabaczij

re szczególy chęci Lemków do wy-

ińskich lub ukraińsko-polskich czy

silę, czasami w sposób brutalny.

obwodach galicyjskich i dwóch na

stwierdza, że UPA bronila, a również

jazdu. Tam pod zaborem austriackim

interesują się różnego rodzaju migra-

1 listopada 1944 roku pierwszy

Wolyniu. W ciągu ostatnich dwudzie-

na wszelki sposoby zastraszala lud-

też nie zabraklo carskiej agentury

cjami ludności ukraińskiej z PRL do

pociąg z Ukraińcami spod Hrubie-

stu lat omawiano koncepcję, że wszy-

ność ukraińską, aby nie rzucali ziemi

rosyjskiej, która zbalamucila część

Ukraińskiej SRR. Jest to też klucz do

szowa ze stacji Wlodzimierz-Wolyń-

scy Ukraińcy przesiedleni z Polski na

ojczystej. Konstatuje też, że po kilku

Lemków przez wciąganie ich do

zrozumienia zachowań m.in. ukra-

ski wyjechal do stacji Nowo-Chorty-

Ukrainę są ofiarami operacji ,,Wisla",

spotkaniach lokalnych przywódców

moskalofilskich ,,Obszczestw (Towa-

ińskich dzialaczy na stanowiskach

cia kolo Zaporoża. Skierowano też

co powoduje ich negatywne nasta-

ukraińskiego i polskiego podziemia

rzystw) Kaczkowskiego". Modlili się

państwowych czy samorządowych,

transporty kolejowe w rejony stepo-

wienie do Polski i Polaków. I czasem

wojskowego i wspólnych sporadycz-

do Bialego Cesarza z Petersburga.

w ogóle ludzi, którzy pochodzą z ro-

we. Wedlug Umowy Lubelskiej z dnia

trudno jest udowodnić, wyjaśnić, spre-

nych akcji bojowych przeciwko no-

Ponieważ nazywano ich Rusinami,

dzin powojennych przesiedleńców z

9 września 1944 roku prawie 100 tys.

cyzować, że operacja ,,W" odbywala

wemu reżimowi faktycznie nie doszlo

dążyli do wyobrażeniowej Rusi, za

Polski. Nawet jeżeli są oni drugim czy

Ukraińców skierowano na poludnie

się już po zakończeniu wysiedleń do

do stalego porozumienia. Zarazem

którą brano ówczesną Rosję. To wla-

trzecim pokoleniem, trudno jest cza-

Ukrainy.

USRR, a transfer ludności ukraińskiej

z wysiedleniem ludności ukraińskiej

śnie tam, we Florynce po rozpadzie

sem, może też podświadomie, takim

Co spowodowalo dobrowolny

i polskiej zostal zaplanowany jeszcze

UPA stracila swoje zaplecze na tak

Austro-Węgier, na początku grudnia

osobom przezwyciężyć rodzinne ne-

wyjazd Cholmszczaków i części

w trakcie tajnych negocjacji między

zwanym Zakierzoniu.

1918 roku zostala powolana tak zwa-

gatywne stereotypy wobec sąsiadów

Lemków do Związku Sowieckiego?

Stalinem, Rooseveltem i Churchil-

Osobno dr Kabaczij zbadal też

na Ruska Ludowa Republika Lem-

­ Polaków. Wynika stąd czasem nie-

Roman Kabaczij stwierdza, że 10 tys.

lem w Teheranie (1943) i Jalcie (luty

los Bojków, przesiedlonych z okolic

ków, która byla nastawiona proro-

zrozumiala biurokracja i zdarzają się

osób wyjechalo pod wplywem agita-

1945), kiedy granice Polski przesu-

Ustrzyk Dolnych w 1951 roku pod-

syjsko. W okresie międzywojennym

nieporozumienia w realizacji niektó-

cji miejscowych komunistów, istnialy

nięto jak pudelko zapalek ze wschodu

czas wyrównywania granicy między

zaistnialy tam struktury komunistycz-

rych projektów czy przedsięwzięć.

tam też bliskie związki z ortodoksją i

na zachód.

ZSSR i PRL.

ne powiązane z Moskwą. Niektórzy

Aby tego uniknąć potrzebny

Rosją jako obrońcą prawoslawia i ,,ro-

Dr Roman Kabaczij dodaje,

Po przeczytaniu ponad 600 stro-

dzialacze nawet zmieniali swoje

jest dialog. Przykladem takiego po-

syjskości". Aby wyjaśnić dlaczego na-

że transfery, które byly dramatem

nicowej książki można się tylko do-

nazwiska na rosyjskie (Donskoj,

rozumienia mogą slużyć doroczne

zywano ich ,,kacapami" warto by też

Europy Środkowej i Wschodniej,

myślać, że Roman Kabaczij pokonal,

Kogutow). Również tamtejsze wspól-

wzajemne gościny Lemków przesie-

wspomnieć, że korzenie poglądów

zostaly zaprojektowane w celu legi-

bez przesady, tysiące kilometrów śla-

noty cerkiewne wspierala Rosyjska

dlonych do miejscowości Mariampol

prorosyjskich tych ludzi sięgają jesz-

tymizacji operacji na ciele narodów i

dami wysiedlonych polskich Ukraiń-

Cerkiew Prawoslawna. Dlatego z ta-

kolo Halicza i przesiedlonych stąd

cze glębiej. To pod zaborem rosyj-

udowodnienia, że wszystkie ,,ampu-

ców. Poszukiwal rodzin przesiedleń-

kich enklaw latwiej bylo transferować

Polaków na Śląsk. O relacjach wypę-

skim carskie wojsko ,,gorącym żela-

tacje" i ,,przeszczepy" byly konieczne,

ców nie tylko na stepach poludnia

Lemków do USRR.

dzonych Polaków i Ukraińców, ofiar

zem" nawracalo unitów podlaskich do

uczciwe i racjonalne". 11,7 mln Niem-

Ukrainy, ale również w zachodnich

Natomiast w Nadsaniu, na Zie-

Teheranu i Jalty, opowiada też nowy

patriarchatu moskiewskiego. Niepo-

ców stalo się wygnańcami z Czecho-

obwodach tego kraju, w Polsce, na

mi Lubaczowskiej oraz na tych te-

film ,,Pokucka Troja" produkcji Kuriera

kornych wysylano na Syberię. Przy-

slowacji, terenów Baltyckich, Europy

Slowacji i w Bialorusi. Spotkal jesz-

renach, gdzie świadomość narodo-

Galicyjskiego. Może dzięki publikacji

kladem jest tragedia męczenników

Środkowej i Wschodniej. Z Bulga-

cze żywych świadków, z którymi

wa Ukraińców byla wysoka i dzialal

omówionej książki Romana Kaba-

z Pratulina. Zostawila tam ślad rusy-

rii i Rumunii na poludnie Ukrainy, a

nagral wywiady, zdobyl unikatowe

Kościól greckokatolicki, ciężko bylo

czija zrodzi się także idea poważnej

fikacji też gubernia chelmska. Pod-

także na Wolyń przesiedlano Rosjan

zdjęcia ze zbiorów rodzinnych, które

oderwać tych ludzi od ich domów.

konferencji naukowej.

czas I wojny światowej spora część

staroobrzędowców. Nie powiodla się

opublikowal.

Często dochodzilo tam do brutalnych

Archeologiczne odkrycia w Malhowicach

Narodowego Ziemi Przemyskiej, gdzie

już możemy powiedzieć, że najpraw-

będzie można go oglądać.

dopodobniej jest to osada z okresu

­ Podczas poszerzania drogi do

Nie wiadomo co jeszcze odkryją

neolitu, bądź wczesnej epoki brązu,

JACEK BORZĘCKI

czterech pasów przed przejściem

archeolodzy w Malhowicach, wiadomo

o czym mogą świadczyć jak na razie

tekst i zdjęcia

granicznym, po zdjęciu humusu zo-

pojedyncze pozyskane zabytki krze-

Archeolodzy prowadzący nadzór

staly odkryte liczne obiekty archeolo-

mienne i kamienne, i fragmenty cera-

przy rozbudowie drogi wojewódzkiej

giczne, o czym zostal poinformowa-

miki ­ powiedzial nam mgr Grzegorz

Przemyśl ­ Malhowice, odkryli licz-

ny Urząd Ochrony Zabytków, który

Ploskoń, archeolog.

ne obiekty archeologiczne w Mal-

wstrzymal prace i nakazal przepro-

Okolo 200 metrów niżej, u podnóża

howicach, w polowie wzgórza scho-

wadzić ratownicze badania arche-

tegoż wzgórza, odkryto osadę z późne-

dzącego ku linii granicznej, gdzie w

ologiczne. (...) Rozpoczęliśmy cztery

go okresu wplywów rzymskich. Znale-

przyszlym roku ma ruszyć budowa

dni temu badania. Na chwilę obecną

natomiast, że prace przy budowie tego

ziono tu nie tylko naczynia ceramiczne,

przejścia granicznego ,,Malhowice ­

są one w stadium malo zaawanso-

końcowego odcinka drogi zostaną

ale i piec do wypalania ceramiki. Wkrót-

Niżankowice.

wanym. Dopiero sam początek, ale

wstrzymane co najmniej do lipca br.

ce zostanie on przekazany do Muzeum

Grzegorz Ploskoń