18

Okruchy historii

29 maja­15 czerwca 2020 nr 9­10 (349­350) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Umowa Warszawska

Bardzo ważną przyczyną byla

kiem na czele podpisala umowę po-

Ententa, która dalej stawiala na bia-

kojową z Polską. Równocześnie kie-

logwardzistów i na ich koncepcję

rownik misji potwierdzil zgodę URL

,,jedynej i niepodzielnej" Rosji. Do-

na granicę z zachodnim sąsiadem na

piero porażka wojsk gen. Denikina

rzece Zbrucz. Do Warszawy udala

21 kwietnia przed stu laty mialo miejsce podpisanie Umowy war-

wiosną 1920 roku doprowadzila do

się misja dyplomatyczna z pelniącym

szawskiej pomiędzy Józefem Pilsudskim i Semenem Petlurą. Dalo

odrodzenia kwestii ukraińskiej w

obowiązki ministra spraw zagranicz-

spoleczeństwie polskim. Rokowania

nych A. Lewickim na czele. Dla URL

to impuls do prowadzenia wspólnych walk Polaków i Ukraińców

wznowiono dopiero 11 marca 1920

sytuacja stawala się coraz gorsza,

przeciwko bolszewikom. Aktualna sytuacja w Europie Wschodniej

roku. Po dlugich konsultacjach osią-

dlatego ukraińska delegacja zmu-

naklania nas do analizy tego historycznego wydarzenia.

gnięto szereg uzgodnień. Do sklady

szona byla na dalsze ustępstwa. 4

URL wprowadzono dwóch ministrów-

listopada w Żmerynce miala miejsce

Polaków: Stempowskiego ­ ministra

narada, w której udzial wzięli Petlura i

PETRO HAWRYLYSZYN

rolnictwa i Józefskiego jako wicemi-

Petruszewicz. Minister spraw wojsko-

nistra spraw wewnętrznych.

wych, gen. W. Salski określil sytuację

Ta umowa pomiędzy Polską

W końcu doszlo do podpisania

armii ukraińskiej jako ciężką i bylo to

i Ukrainą czasami określana jest

Umowy warszawskiej, która skladala

sygnalem, że polityczne kierownic-

jako ,,umowa Petlury i Pilsudskie-

się z części politycznej i wojskowej.

two państwa musi szukać wyjścia z

go". Interesujące jest to, że za-

21 kwietnia 1920 roku podpisano

tej sytuacji. Przecież wojska ukraiń-

równo w polskim, jak i ukraińskim

konwencję polityczną. Wedlug niej

skie staly na granicy unicestwienia:

spoleczeństwie wydarzenie to nie

Rzeczpospolita Polska zobowiązy-

,,Rola strategii zakończyla się. Zwy-

cieszy się zbytnią popularnością.

wala się do niepodpisywania ukla-

ciężyli nas wrogowie, a są nimi: tyfus,

Szczególnie krytykowali Symo-

dów międzynarodowych, skierowa-

zimno i brak zaopatrzenia armii, bez

na Petlurę ukraińscy politycy z

nych przeciwko URL, gwarantowano

którego żadna armia nie jest w tanie

Galicji. Uważali to za ,,sprzedaż"

narodowe prawa ukraińskim obywa-

prowadzić walkę. Sily wroga nie po-

Polakom Galicji i części Wolynia.

telom w RP i Polakom na Ukrainie. Za

trzebują szczególnych wysilków, aby

Kierownictwo ZURL widzialo w

uznanie niezależności URL i pomoc

wyniszczyć nas do nogi. Teraz dyplo-

tym zdradę państwową i akt hańby,

Spotkanie Józefa Pilsudskiego i Symona Petlury w Stani-

wojskową Symon Petlura zgadzal

maci powinni ratować nasze wojsko

który poważnie zaszkodzil uznaniu

slawowie, sierpień 1920 r.

się uznać granicę polsko-ukraińską

od fizycznego wyniszczenia".

ZURL na arenie międzynarodowej.

storyczne znaczenie. Jednocześnie

na ugodę z bolszewikami, lub szukać

na rzece Zbrucz i dalej do Prypeci

6 listopada Naczelne dowódz-

Calkowicie przeciwne zdanie wy-

taka wola do zjednoczenia calego

sojusznika przeciwko ,,czerwonej"

do jej ujścia. Zgodnie z umową rząd

two UAG podpisalo umowę z armią

powiedzial dyplomata URL, znany

narodu ukraińskiego wywolala nowe

Moskwie. Takim sojusznikiem mogly

Pilsudskiego zrzekal się zamiarów

Dobrowolną o przejściu na stronę

historyk Aleksander Szulgin, który

polityczne problemy. Teraz wrogowie

zostać tylko Rumunia lub Polska.

poszerzenia terenów Polski do gra-

Denikina. Mieszkańcy Galicji i Nad-

tak ocenil krok Petlury: ,,Byla to

każdego z państw ukraińskich sta-

Rumunia nie miala zamiaru popierać

nic I Rzeczypospolitej z 1772 roku

dnieprza oskarżali się nawzajem o

rewolucja w naszej polityce zagra-

wali się wrogiem wspólnym. Dlatego

utworzenie jakiegokolwiek państwa

i uznawal URL.

zdradę. Resztki wojsk URL zmuszo-

nicznej i trzeba bylo mieć ogromną

ZURL otrzymala kolejnych wrogów w

ukraińskiego na terenach Wschodniej

Częścią skladową umowy byla

ne byly do wycofania się na Wolyń.

odwagę obywatelską, aby się na nią

postaci ,,bialej" i ,,czerwonej" Rosji, a

Galicji, bo z czasem doprowadziloby

konwencja wojskowa, podpisana

8 listopada 1919 roku Petlura zwrócil

zdecydować. Symon Petlura mial tę

URL ­ Polskę i Rumunię. W tych wa-

to do ukraińskich pretensji o Pólnocną

wkrótce 24 kwietnia 1920 roku przez

się do polskiego dowództwa z proś-

odwagę...".

runkach przed ukraińską dyplomacją

Bukowinę.

ukraińskiego gen. Wolodymyra Sin-

bą o wprowadzenie do Kamieńca

Umowa polsko-ukraińska z 1920

stanęlo nieproste zadanie walki o

W tych warunkach jedynym pań-

klera i reprezentującego departa-

Podolskiego Wojska Polskiego, by

roku miala miejsce w okresie, gdy Pol-

interesy swego mlodego państwa

stwem, która zainteresowane byla

ment wojskowy RP Walerego Slaw-

miasto nie zostalo zajęte przez bol-

ska i Ukraina byly wycieńczone lata-

na konferencji pokojowej w Paryżu,

istnieniem samodzielnego państwa

ka. Umowa zakladala podwaliny pod

szewików.

mi I wojny światowej i dalszych walk o

gdzie stanowiono o powojennym po-

ukraińskiego byla Polska. Petlura

wspólne polsko-ukraińskie dzialania

Sytuacja bez wyjścia zmusila

utworzenie państw narodowych i ich

dziale świata.

uważal, że dzięki wsparciu Polski

wojskowe przeciwko wojskom bol-

stronę ukraińską do pójścia na po-

granic. Szczególnie trudną byla sytu-

Pod koniec maja stalo się ja-

uda mu się poprawić stosunki z En-

szewickim, dzialającym na terenach

ważne ustępstwa względem strony

acja na Ukrainie, która znalazla się w

sne, że ZURL nie utrzyma się we

tentą. Ówczesna sytuacja wojskowo-

Ukrainy.

polskiej. 11 listopada Petlura pisal

calkowitej izolacji międzynarodowej.

Wschodniej Galicji. Dlatego na roko-

polityczna wymagala wlaśnie takiej

Umowa ta miala symboliczne

do Lewickiego: ,,...Bardzo szkoda,

Ententa miala pretensje do Ukrainy o

wania z Polakami Petlura skierowal

decyzji. Należy tu podkreślić i zbież-

znaczenie dla URL. Pomimo tego,

że wcześniej nie rozpoczęliśmy tych

podpisanie separatystycznej umowy

misję gen. S. Delwiga, mającą pelno-

ność charakterów obu przywódców.

rząd Symona Petlury musial pójść na

rozmów: może mielibyśmy bardzie

w Brześciu z państwami Centralnymi

poważne ustępstwa, bowiem uzna-

­ faktycznymi jej przeciwnikami. Bylo

wano de facto istniejące granice na li-

to przyczyną nieuznania Ukrainy.

nii styku wojsk na Ukrainie ­ na rzece

,,Czerwona" i ,,biala" Rosja również

Zbrucz. Oznaczalo to utratę terenów

nie chcialy stracić bogatej prowincji

Galicji, Zachodniego Wolynia, części

dawnego imperium. ZURL prowa-

Polesia, Lemkowszczyzny, Podlasia,

dzila wojnę z Polską, i na granicy z

Nadsania i Ziemi Chelmskiej. Ten

Rumunią, która zajęla Bukowinę, też

krok rządu Petlury zostal oceniony

sytuacja byla niepewna.

skrajnie negatywnie przez polityków

Nieustające walki przez caly

ukraińskich tego okresu i większość

1919 rok zmuszaly Dyrektorię ZURL

ludności wskazanych terenów.

rozwiązywać jednocześnie zarówno

Wojska polsko-ukraińskie odno-

kwestie obrony, jak i zlożonej sytu-

sily początkowo sukcesy i już 7 maja

acji spoleczno-ekonomicznej. Co do

zajęly Kijów. Ale w czerwcu sytuacja

polityki zewnętrznej, to w rządzie

kardynalnie się zmienila. Pod naci-

również nie bylo jednolitego zdania.

skiem Armii Czerwonej wojska so-

Ówczesny przewodniczący Dyrekto-

jusznicze zaczęly wycofywanie się.

rii Wolodymyr Wynnyczenko gotów

Józef Pilsudski i Symon Petlura w Winnicy, 17 maja 1920 r.

Historyczna próba zwolnienia tere-

byl iść na ugodę z bolszewikami.

nów Ukrainy od bolszewików przez

Lwowski historyk Jaroslaw Hrycak

mocnictwa uzgodnienia zawieszenia

sprzyjające  warunki  podpisania

Natomiast Petlura ze wszystkich sil

polączone polsko-ukraińskie sily po-

podkreśla: ,,Zbliżeniu Pilsudskiego

walk i ustalenia wspólnych dzialań

umowy z Polską".

pragnąl porozumienia z Ententą, aby

niosla fiasko. 18 października strona

i Petlury sprzyjalo to, że mieli wiele

przeciwko bolszewikom. 16 czerwca,

27 listopada na Ukrainę do

skoncentrować wszystkie dostępne

polska podpisala z sowiecką Rosją

wspólnego. Obydwaj stali na czele

po trudnych rokowaniach we Lwo-

konsultacji z rządem wyjechal szef

sily na walkę z bolszewikami. Hi-

separatystyczny pokój, a 18 marca

armii, nie posiadając wyksztalcenia

wie podpisano zawieszenie broni

ukraińskiej misji dyplomatycznej A.

storyk Natalia Polońska-Wasylenko

1921 roku zlożyla swój podpis pod

wojskowego i nie mając za sobą

i ustalono linię demarkacyjną. Ale

Lewicki. Upewnil się na miejscu o

podkreśla, że Ententa zastosowala

Ryskim ukladem pokojowym, fak-

kolejnych stopni kariery wojskowej.

wkrótce Armia Galicyjska zerwala

katastroficznej sytuacji: resztki armii

calkowitą blokadę Ukrainy, nie ze-

tycznie jednostronnie zrywając ukla-

Oboje byli romantykami, którzy z

te ustalenia, rozpoczynając z sukce-

URL wycofywaly się na pólnoc, zaś

zwalając nawet na dostawę środków

dy z URL.

konieczności stali się pragmatyka-

sem tzw. ,,ofensywę czortkowską".

o miejscu lokalizacji rządu nikt nie

sanitarnych i leków.

Pomimo  wszystko,  Umowa

mi. Zarówno Pilsudski, jak i Petlura

Należy tu podkreślić, że polsko-

wiedzial.

Brak jednolitego stanowiska w

Warszawska ma wielkie znaczenie

podzielali poglądy socjalistyczne,

ukraińskiemu porozumieniu sprzyjala

7 grudnia 1919 roku do Warsza-

polityce zagranicznej doprowadzila

historyczne nie tylko dla Ukraińców,

ale zmienili je w okresie walki o po-

prorosyjska polityka Ententy, po-

wy przybyl Glówny ataman Symon

do walki na dwa fronty: z Pola-

ale i dla wielu naszych sąsiednich

wstanie narodowych niepodleglych

nieważ odtworzenie przedwojennej

Petlura. Dalsza dzialalność misji

kami i bolszewikami. Jak wykazuje

narodów. Możemy przypuścić, że

państw. Oboje stanęli ponad wszelki-

Rosji stawialo pod znakiem zapyta-

dyplomatycznej odbywala się pod

historia ­ taka sytuacja rzadko do-

gdyby nie bylo wspólnej antybolsze-

mi rozgrywkami partyjnymi w swoich

nia istnienie niezależnego państwa

jego przewodnictwem. Tymczasem

prowadza do sukcesu. Porażki na

wickiej walki Polaków i Ukraińców, to

spoleczeństwach i stali się uosobie-

polskiego i już zdobyte przez nią

rozmowy dyplomatyczne odroczono

frontach doprowadzily do dymisji

planowana przez bolszewików inter-

niem walki wyzwoleńczej swoich na-

granice. Między innymi, Naczelnik

na ponad trzy miesiące.

Wolodymyra Wynnyczenki 11 lutego

wencja na Polskę, Węgry, Rumunię,

rodów. Z tą tylko, niestety, różnicą, że

państwa zaznaczyl, że ,,jeżeli spra-

Jedną z glównych przyczyn byl

1919 roku. Jego miejsce zająl Sy-

Czechoslowację moglaby zakończyć

Pilsudski przedstawial naród zwycię-

wa ukraińska będzie rozwiązana na

opór endecji wobec wschodniej poli-

mon Petlura. Natychmiast rozpocząl

się sukcesem bolszewików. Dzięki

ski, a Petlura ­ zwyciężony. Dlatego

korzyść Rosji, wówczas ruszy ona

tyki Pilsudskiego. Gotowi byli raczej

dzialania zmierzające ku poprawie

temu, że URL odciągnęla na siebie

jeden zależal calkowicie od hojności

na Polskę". To wlaśnie zmusilo Pil-

zawrzeć pokój z Rosją, niż zgodzić

stosunków z Ententą. Jednak Wiel-

znaczne sily armii bolszewików, takie

i honoru drugiego".

sudskiego do nawiązania kontaktu z

się na niezależność Ukrainy. Do-

ka Brytania i Francja twardo staly

państwa jak Estonia, Litwa, Lotwa i

Akt polączenia się URL i ZURL,

Petlurą, czego ten również pragnąl.

piero wiosną Pilsudskiemu udalo

na stanowisku odrodzenia Imperium

Finlandia mialy możliwość obronić

przyjęty 22 stycznia 1919 roku, mial

1 września 1919 roku ukraińska

się pokonać sprzeciw narodowych

Rosyjskiego i popieraly ,,bialą" Rosję.

swoją niepodleglość.

naturalnie glębokie symboliczne i hi-

misja dyplomatyczna z P. Pilipczu-

demokratów.

Do wyboru pozostaly dwa wyjścia: iść