21

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 29 maja­15 czerwca 2020 nr 9­10 (349­350)

nych stoików. W utworach tych widać

monumentalne dzielo ,,Kroniki Kró-

ści tworzony później w roku 1839 w

kronikarski uklad zdarzeń utwór

Wróćmy jednak do tema-

cechy epikureizmu, bo autor namawia

lestwa Polskiego". To najcenniejsza

,,Wojna domowa", wydany później w

Paryżu. Utwór nie zostal ukończony.

tu. No, a jakie odzwierciedle-

do radości, szczęścia, zadowolenia z

pod względem naukowym staropol-

czterech księgach. To dzielo pisane

Jest opisem podróży do źródel wiary

nie ma kultura antyczna w

posiadanych dóbr. Pragnie, by każdy

ska historia naszego państwa. Obiek-

chrześcijańskiej, a zarazem podroży

trzynastozgloskowcem relacjonuje

polskiej literaturze, tej która

dążyl do przyjemności w granicach

tywna, pisana z talentem, a tworzona

niezliczone potyczki, bitwy i obej-

do źródel kultury europejskiej. Oparty

powstawala we Lwowie i w

rozsądku. W zasadzie jak się temu

w oparciu o źródla polskie, ale też

muje okres od 1648 do 1660 roku,

jest na wzorze modnej w tamtej epo-

pobliskich miastach, na Kre-

wzorcowi poważnie przyjrzeć, to jest

wzorowana na ,,Dziejach Rzymu od

a więc wojny z Kozakami, Moskwą,

ce ­ literackiej podróży romantycznej.

sach, w ciągu wieków? W

on atrakcyjny, nadal aktualny.

zalożenia miasta" Tytusa Liwiusza.

Turcją i Szwedami. Jej glównymi

W utworze znajdujemy znakomite

poprzedniej rozmowie wspo-

Dziela przywiezionego przez Dlugo-

bohaterami są Jarema Wiśniowiecki

opisy Wloch, tam Neapolu, podróży

minal Pan Jana Parandow-

A inni lwowscy twórcy

sza, z którego uczyl się, jak ukladać

i król Jan Kazimierz. Poemat, który

statkiem, także Grecji. Ale najbardziej

skiego i jego wielkie zaslugi

tego okresu?

To przede wszystkim Szymon Szy-

swe ,,Kroniki". Wracając do samego

wzorowany byl na ,,Iliadzie" Homera

slawny i najciekawszy artystycznie

dla popularyzacji antyku. A

monowicz, jeden z trzech najwybitniej-

Reja, trzeba podkreślić, że w twór-

uchodzi za znakomity przyklad epi-

fragment tego utworu bezpośrednio

inni? Jak kultura Grecji i

szych pisarzy polskiego renesansu,

czości odnajdujemy prawie wszystkie

ki sarmackiej, fascynowal później

dotyczący zabytku antycznej kultu-

Rzymu inspirowala poszcze-

obok Mikolaja Reja i Jana Kochanow-

wymienione formy literackie, a obficie

Henryka Sienkiewicza w czasie jego

ry greckiej. To fragment pieśni VIII

gólnych pisarzy i poetów?

To temat ciekawy, wielowątkowy

skiego. Szymonowicz urodzil się we

czerpal z myśli i osiągnięć starożyt-

pracy nad ,,Trylogią". Inspirowal się

,,Grób Agamemnona" Inspiracją do

i obszerny. Może jeszcze raz przypo-

Lwowie w 1558 roku, w kamienicy tuż

nych. Choć jego wyksztalcenie bylo

też ,,Wojną domową" Waclaw Potoc-

jego napisania stal się pobyt Juliusza

mnę, bo kiedyś już o tym wspomina-

obok katedry lacińskiej, istniejącej do

wybiórcze, to jednak byl uzdolnio-

ki, autor pieśni i powiastek religijnych,

Slowackiego w ruinach starożytnych

lem, że pierwszy dwór renesansowy

dziś. W latach 1570­1575 uczęszczal

nym samoukiem, wiele czytal, byl

obszernych romansów wierszem, a

Myken, szczególnie w tej budowli,

w dawnej, sięgającej wówczas od

do lwowskiej szkoly katedralnej, nie

wnikliwym obserwatorem otoczenia.

którą wówczas uważano za grobo-

także liczącego okolo dwóch tysięcy

morza do morza, Rzeczypospolitej

mial więc do szkoly daleko. Następnie

Potrafil przenieść na polskie realia

wiec króla Agamemnona króla Argos

utworów zbioru pod tytulem ,,Ogród",

powstal wlaśnie pod Lwowem, w

ksztalcil się w Akademii Krakowskiej,

zasady filozofii i poetyki, a także

i Myken, jednego z bohaterów ,,Iliady"

jak również krótkich, znakomitych,

malym Dunajowie. A zostal zalożony

później we Francji i Belgii. Wrócil do

mitologii antycznej. Nie ograniczyl

Homera, naczelnego wodza Acha-

o charakterze etycznym ,,Moraliów".

przez arcybiskupa lwowskiego, Grze-

Lwowa, gdzie przez wiele lat mieszkal

się do poznania filozofii antycznej,

jów. W miejscu tym poeta doznaje

Przeszedl jednak do historii literatury

gorza z Sanoka, który zanim zostal

i tworzyl. Byl bliskim wspólpracowni-

ale również wprowadzil jej elementy

dotknięcia wielkości i natchnienia.

przede wszystkim jako autor dziela

arcybiskupem wiele lat wędrowal po

do swojej twórczości. Jego jedno z

kiem hetmana Jana Zamoyskiego,

To poetycki zapis spotkania z wielką

pod tytulem ,,Wojna chocimska". Ten

Europie i przez dluższy czas przeby-

wspóltwórcą i organizatorem Aka-

wal na dworze papieskim w Rzymie,

demii Zamoyskiej, także wzorcowej

gdzie glęboko się przejąl ideami rene-

drukarni. Miarą uznania dla jego pra-

sansu. Już jako arcybiskup lwowski

cy literackiej bylo nadanie mu przez

zapraszal do Dunajowa na dysputy

króla tytulu poety ,,Sacris Maiestatis

filozoficzne, teologiczne i literackie

Regiae". Największym jego osiągnię-

slynnych humanistów, a także wybra-

ciem są ,,Sielanki", od ruskiego slowa

nych mieszkańców Lwowa i okolic.

,,selo", utwory o tematyce wiejskiej,

Na dworze w Dunajowie przez dluż-

które zyskaly mu slawę; między in-

szy okres przebywal, m.in. Wloch,

nymi później w wykladach paryskich

slynny Kallimach, (F. Buonaccorsi)

podkreślal ich piękno Mickiewicz. Byl

humanista i pisarz, autor świetnej

to zbiór dwudziestu utworów, wydany

monografii poświęconej arcybiskupo-

w Zamościu w 1614 roku, pisanych

wi, ale też pierwszych erotyków na te-

wytwornym językiem.. Poeta wpro-

renie Rzeczypospolitej, kierowanych

wadzil w nich realia polskie i ruskie,

do mieszczki lwowskiej, tajemniczej

piękne opisy przyrody. Renesansowe

,,Wizerunek żywota czlowie-

Fanni. W zasadzie byl pierwszym

uznanie harmonii świata i natury nie

ka poczciwego" M. Reja

pisarzem przynoszącym do Polski

przeszkodzilo mu w realistycznym

najciekawszych dziel to ,,Wizerunek

czysto antyczne treści. Zapewne

ukazaniu ciężkiej doli chlopów w

wlasny żywota czlowieka poczciwe-

idee i wieści o spotkaniach w Duna-

,,Żeńcach"; umilowanie staropolskich

Odslonięcie tablicy M. Reja w Żurawnie, 2017

go..." wydany w 1558 w Krakowie.

jowie, docieraly też do pobliskiego

obyczajów, opis wesela szlacheckie-

przeszlością i zarazem teraźniejszo-

epos w dziesięciu częściach, który zo-

Ma charakter parenetyczny, czyli

Żurawna, gdzie przyszedl na świat

go odnajdujemy w równie znakomitej

ści ówczesnej, zniewolonej Polski. W

stal oparty między innymi na diariuszu

przedstawia wzór godny do naśla-

w 1505 roku Mikolaj Rej. Nie można

artystycznie sielance ,,Kolacze". Po-

utworze poeta, między innymi, przy-

Jakuba Sobieskiego (ojca króla Jana

dowania. Dzielo pisane wierszem,

też zapomnieć, że Mikolaj Rej później

lączenie konwencjonalnego kostiumu

pomina krwawe dzieje rodu Atrydów,

III), opowiada barwnie, z wieloma

oparte jest na wcześniejszym Zodia-

ksztalcil się, między innymi , przez

pasterskiego, tradycji poezji antycznej

które znane są mu dzięki Homerowi.

dygresjami, o wyprawie chocimskiej

cus vitae z 1531, którego autorem byl

dwa lata we Lwowie, znal to miasto,

(glównie Simonidesa z Keos, poety

Promień slońca który wpada do gro-

w 1621 roku, o jej bohaterach: het-

Pietro Angelo Manzoli (Palingenius),

a później ożenil się z Zofią Koście-

greckiego z VI/V wieku p.n.e., a także

bowca Slowacki przyrównuje do stru-

manie Chodkiewiczu, Sahajdacznym,

zwolennik filozofii Platona. Ale Rej

niówną z Sędziszowa ­ siostrzenicą

,,Bukolikach" Wergiliusza) z polskimi

ny z harfy Homera. Utwór sklada się

Lubomirskim i Lipskim. Utwór ­ pelen

tekst pierwotny potraktowal swobod-

arcybiskupa lwowskiego Andrzeja

i ruskimi realiami stworzylo, dzięki

jakby z dwóch części. W pierwszej z

plastycznych opisów zmiennych scen

nie, w miejsce poety rozważającego

Boryszewskiego, który kupil i ofiaro-

jego talentowi, dzielo wybitne, które

nich podmiot liryczny, zwiedzając

bitewnych ­ jest apoteozą męstwa

różne wersje życiowe wprowadzil

wal krewnym wiele dóbr ziemskich.

nie stracilo uroku i dziś. Później jego

grób, snuje luźne refleksje na temat

obrońców twierdzy, obrońców krzyża

mlodzieńca, który poszukując mądro-

Ten, który po raz pierwszy glosil: ,,A

drogą poszli lwowscy poeci baroku,

poezji, historii Grecji i Homera, bo-

przed pólksiężycem. Potocki tworzyl

ści rozpoczyna wędrówkę do szkoly

niechaj narodowie wżdy postronni

starszy Józef Bartlomiej Zimorowicz,

haterstwa Spartan pod Termopilami.

to dzielo chcąc zachęcić wspólcze-

Hipokratesa, a następnie rusza do

znają, iż Polacy nie gęsi i swój język

autor książki ,,Sielanki nowe ruskie" i

Wlaśnie te rozważania są pretekstem

snych do wlączenia się w obronę

mędrców, m.in. do Diogenesa, Epiku-

mają" ­ byl humanistą, renesanso-

Szymon Zimorowicz, który na wesele

w części dalszej do rozpatrywania

kraju.

ra, Sokratesa, Platona i Arystotelesa.

wym poetą, prozaikiem, dramatur-

brata napisal piękne ,,Roksolanki, to

dramatycznej wówczas sytuacji znie-

Utwór prezentuje ich poglądy, choć

giem i tlumaczem, a twórczość jego

jest ruskie panny", cykl uroczych 69

No, a romantyzm to na na-

wolonej Polski, krytyki polskich wad

nie zawsze dokladnie. Rej ożywia

zdumiewa bogactwem. Zwany jest

pieśni, śpiewanych na przemian przez

szych ziemiach pewno glów-

narodowych: tchórzostwa, niezdol-

narrację, bo napotkani filozofowie

,,ojcem literatury polskiej", bo pierw-

chlopców i dziewczęta.

nie Juliusz Slowacki?

ności do czynu, nieuzasadnionego

Jak najbardziej. Jak wiadomo

nie tylko nauczają, ale też komentują

szy odważyl się pisać po polsku, a

A jeszcze inni twórcy ba-

niczym poczucia dumy, a także sy-

otrzymal bardzo staranne wyksztal-

zdarzenia i postępki ludzi. Odbiega

nie jak jego poprzednicy ­ po lacinie.

roku?

tuacji samego poety, pelnego winy z

cenie, znal m.in. lacinę i grekę, wy-

od wymowy dziela wloskiego, którego

Urok brzmienia ojczystej mowy, po-

Wiek XVII to ciąg wyniszczają-

powodu tego, że nie wziąl udzialu w

chowywal się wśród elity kulturalnej

motywem byla platońska niechęć do

czucie piękna, ksztaltowal najpierw

cych Rzeczpospolitą wojen: powsta-

powstaniu listopadowym, ale też tym

kraju, najpierw w Krzemieńcu, gdzie

świata materialnego. Rej natomiast

wśród krajobrazów grodu polożonego

nie Chmielnickiego, wojny z Moskwą,

bardziej odpowiedzialnego za swą

przyszedl na świat w 1809 roku i

krytykuje życie światowe oraz pogoń

w widlach Dniestru i jego doplywów

z Siedmiogrodem, z Tatarami, z Tur-

misję wieszcza. A jednak w utworze

gdzie zacząl naukę w gimnazjum.

za dobrami doczesnymi i dodaje do

Krechówki i Świcy, czyli w Żurawnie,

kami, ze Szwecją. Nic więc dziwnego,

tym Slowacki zagrzewal do oporu i

Jego ojciec Euzebiusz byl profeso-

tego pochwalę ziemiańskiego życia

gdzie usiluję ostatnio powolać do ist-

że wlaśnie w tym okresie powstawaly

walki ­ takie jest glówne jego przesla-

rem slawnego liceum, wykladal po-

na wsi jako preferowany model życia.

nienia muzeum tego pisarza.

utwory odnoszące się do tych wyda-

nie. Wiersz wzbudzil wielkie polemiki

etykę, sam byl uzdolnionym literatem.

Poprzez to dzielo, a także przez póź-

rzeń, często w formie eposu. Jedną

No dobrze, a jak widocz-

wśród wspólczesnych poecie, poko-

Juliusz później studiowal w Wilnie, a

niejsze ,,Zwierciadlo" Rej wprowadzil

z wybitniejszych postaci literackich

na jest w twórczości Reja

lenia listopadowego i byl odebrany

matka jego Salomea stworzyla w tym

w naszej kulturze wzór osobowy, który

tej epoki byl Samuel Twardowski,

fascynacja antykiem?

jako gwaltowny atak na przywódców

mieście salon literacki. Interesowal

wśród szlachty utrzymywal się przez

W literaturze polskiego renesan-

który urodzil się w 1600, pochodzil

powstania. Inaczej przez pokolenie

się szeroko pojętą kulturą i literaturą,

wiele wieków. Slowo ,,poczciwy" ma

su, możemy mówić o inspiracjach

z niezamożnej rodziny szlacheckiej.

styczniowe ­ jako wezwanie do czynu

filozofią antyczną i poezją. Jest to

w jego twórczości szersze znacznie

gatunkowych , tematycznych i filozo-

Bral udzial w wojnie z Turkami, w bi-

zbrojnego. ,,Grób Agamemnona" to

bardzo widoczne w jego twórczości,

niż to, jak dziś je rozumiemy. Poczci-

ficznych. Na wzór antyczny zostaly

twie pod Chocimiem w 1621 roku, a

szczyty naszej liryki patriotycznej.

między innymi w ,,Beniowskim", tak-

wy ­ wedlug Reja ­ to czlowiek nie

przeniesione do naszej literatury for-

później poslowal do Turcji. Następnie

że w jego jednym z najważniejszych

tylko dobry, ale pracowity i religijny,

my: fraszki, elegii, dramatu, eposu,

dzierżawil wioski, między innymi na

Może tymczasem prze-

utworów ,,Królu Duchu". Na temat

czerpiący wzory z Biblii, dbający o

epigramatu, dramatu, pieśni i hymnu.

Podolu. Jego twórczość byla bogata

rwijmy na razie nasz, tym ra-

tych inspiracji powstala zresztą bar-

swe gospodarstwo i dom, roztropny

Wzorowano się na lirykach Horace-

i różnorodna gatunkowo, pisal i po-

zem dlugi dialog , bo pewno

dzo ciekawa książka prof. Tadeusza

i żyjący w zgodzie z naturą, milują-

go, sielankach Teokryta. Studiowano

ematy historyczne i romanse, także

nie wyczerpaliśmy w pelni

Sinko ,,Hellenizm Slowackiego", wy-

cy swą rodzinę, życzliwy ludziom,

filozofów greckich i rzymskich. Wplyw

na motywach antycznych ,,Dafnis w

tematu ,,Lwów antyczny".

Z calą pewnością nie wyczerpali-

dany po raz pierwszy w Krakowie

rycerski i dzielny obrońca ojczyzny,

myśli antycznych pisarzy historycz-

drzewo bobkowe przemienila się"

śmy, a warto ten temat kontynuować,

w 1909 r. Ale najciekawszym w tym

zwlaszcza na Kresach. Cieszący się

nych jest widoczny już u naszego

­ o milości Apollina do nimfy; wresz-

bo dotyczy istotnej cechy kultury

zakresie jest utwór Slowackiego ,,Po-

urokami życia domowego, codzien-

najwspanialszego historyka staro-

cie poematy satyryczne i panegiryki.

Lwowa i Kresów.

dróż do Ziemi Świętej z Neapolu",

ności i pięknem rodzimej przyrody.

polskiego Jana Dlugosza,, który pod

Ogromnie ciekawym, obszernym

poemat dygresyjny napisany w latach

Wzór owego ziemianina jest calkowi-

koniec swego życia, będąc arcybi-

dzielem epickim byl pisany w formie

Bardzo dziękuję za roz-

1836/1837 na Wschodzie, po czę-

cie wzorowany na poglądach antycz-

skupem lwowskim, napisal po lacinie

wierszowanej relacji, zachowujący

mowę.