28

Okruchy historii

29 maja­15 czerwca 2020 nr 9­10 (349­350) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Rok 1920: Pamięć podczas pandemii

Relacja z akcji ­ część I

Ta wspólna podróż Polaka i Ukraińca po miejscach walk z roku 1920

moglaby nie dojść do skutku, gdyby nie pandemia koronowirusa.

Chreszczatyku. Pawel poparl tę myśl

gury orla. Jest tam też olbrzymi glaz

DMYTRO ANTONIUK

i stwierdzil, że dobrze byloby uczynić

z napisem związanym z walkami w

tekst i zdjęcia

to w mundurach z tych lat. Powiedzial

tamtych okolicach. Niestety napis

Z dziennikarzem i koresponden-

też, że ma ludzi, którzy pomogą to

jest nieczytelny.

tem Radia WNET Pawlem Bobolowi-

zrealizować, ale po mundury trzeba

Pod plebanią ksiądz Tomasz

czem znamy się z czasów Majdanu,

jechać do Lwowa. Ponieważ moja

otworzyl nam wejście do podziemi,

ale w ostatnim czasie nasze spotkania

podstawowa dzialalność turystyczna

gdzie mogla chronić się przez wroga-

w Kijowie staly się coraz częstsze. Na

z wiadomych powodów na razie zo-

mi miejscowa ludność. Następnie po-

początku tego roku odwiedzila mnie

stala zawieszona i ukończylem prze-

jechaliśmy na stary cmentarz, w jego

moja koleżanka z Jaroslawia Elżbieta

klad kolejnej książki, szczególnych też

części centralnej stoi dziś prawoslaw-

König-Szpunar, z którą wspólpracuję

zajęć nie planowalem, przystalem na

na kaplica, przebudowana z dawnej

przy wydaniu drugiej części ,,Polskich

projekt kolegi proponując swoje auto.

katolickiej. Wokól ­ niespotykanego

zamków i rezydencji na Ukrainie".

Pierwotnieplanowaliśmy pojechać

piękna nagrobki. Niektóre daty się-

Wtedy spotkaliśmy się z Pawlem kolo

do Lwowa, zabrać mundury, przeno-

gają początków XIX wieku. Od czasu

Zlotych Wrót. W tym czasie o epidemii

cować gdzieś w namiotach ­ bo ho-

do czasu przyjeżdżają tu wolontariu-

nikt nawet jeszcze nie slyszal. Wtedy

tele nie dzialaly ­ i wrócić do Kijowa

sze z Polski, aby oczyszczać polskie

postanowiliśmy, że musimy wspól-

na 9 maja. Zastanowiliśmy się jednak,

pochówki. Otóż cmentarz, nie patrząc

nie ­ bo na szczeblu państwowym

że nie warto po drodze odwiedzić

na jego ogrom, jest w dobrym stanie.

Pawel Bobolowicz (od lewej) i o. Tomasz Czopor pod

coś planowano ­ uczcić w Kijowie

groby polskich i ukraińskich żolnierzy,

W jego lewej części kolo ogrodze-

cmentarzem w Korcu

setną rocznicę wyzwolenia miasta

poleglych podczas tamtych walk. Do-

nia jest odnowiona mogila 32 polskich

by z 1920 roku powiedzial: ,,Natural-

posiekali ich w polu szablami i nie po-

spod bolszewików i wspólną defiladę

kladnie wiedzieliśmy, że po drodze do

żolnierzy. Na mogile napis: ,,32 pole-

zwolili miejscowej ludności ich pocho-

nie, są tu groby polskich żolnierzy.

polskich i ukraińskich oddzialów na

Lwowa takie miejsca są w Równem

glych za Ojczyznę". Obok jest nowa

wać. Jednak chlopi, pod przykryciem

Przyjeżdżajcie. Czekam".

Chreszczatyku, która odbyla się 9

i Beresteczku, mieliśmy nadzieję do-

tablica, ufundowana w czerwcu 2018

prac polowych, zebrali ciala poleglych

Podjechaliśmy pod kościól. Pa-

maja 1920 roku. Jak podają materia-

stać się i na Cmentarz Lyczakowski

roku przez polskie slużby graniczne

razem ze zbożem i pochowali. Już w

wel, który przyjechal tu po raz pierw-

ly archiwalne ­ pierwsi polscy zwia-

we Lwowie. Dyrektor Instytutu Pol-

z Przemyśla. Nazwiska wszystkich

nasze dni tę mogilę odnowili entuzja-

szy, byl pod wrażeniem ­ jest to praw-

dowcy wjechali do centrum miasta

skiego w Kijowie Bartosz Musialowicz

poleglych zostaly ustalone.

ści z Polski. Jest na ten temat nawet

tramwajem z dzielnicy Puszcza Wo-

przekazal nam 20 kompletów zniczy

film, który można obejrzeć na stronie

dyca. Interesujące jest to, że ta tra-

w barwach narodowych: żóltych, blę-

niezapomniani1920. pl. Dzięki nim

sa tramwajowa czynna jest do dziś.

kitnych, bialych i czerwonych. Polska

udalo się też ustalić nazwiska tych,

Mieliśmy plany, aby wynająć tramwaj

Fundacja Solidarności Międzynaro-

którzy spoczęli w tej zbiorowej mogi-

wycieczkowy, zaprosić rekonstrukto-

dowej sfinansowala naszą podróż, a

le. O kilka kroków dalej są trzy nowe

rów z Polski i Ukrainy w mundurach z

swoje wsparcie obiecal też Konsulat

groby żolnierzy ukraińskich, poleglych

tego okresu i przejechać się tą trasą,

Generalny RP we Lwowie. Na wszelki

obecnie w walkach z tym samym wro-

kończąc ją na Chreszczatyku. Nawet

wypadek zaopatrzyliśmy się w namio-

giem na wschodzie Ukrainy. Uwzględ-

udalo mi się znaleźć ludzi, którzy mo-

ty i śpiwory i rankiem 4 maja ruszyli-

niając, że Susly to polska wieś, może-

gliby nam użyczyć ten tramwaj.

śmy w drogę...

my przypuszczać, że ofiary rosyjskiej

Minąl miesiąc, czy póltora i wy-

agresji są polskiego pochodzenia.

dawaloby się, że epidemia przekre-

Mile niespodzianki

Następnie o. Jan odprowadzil

śli wszystkie nasze plany. Wiadomo

Już w drodze, na granicy obw.

nas jeszcze pod kościól pw. Chry-

bylo, że defilada wojskowa nie od-

kijowskiego i żytomierskiego zaczą-

stusa Króla w Nowogrodzie Wo-

będzie się na pewno więc pogrze-

lem przypominać sobie, gdzie na

Nazwiska polskich żolnie-

lyńskim. W mieście jest duży stary

baliśmy z Pawlem nasze plany. W

naszej trasie mogą być teoretycznie

rzy, którzy spoczywają na

cmentarz, gdzie jest wiele mogil z

przededniu kolejnej rocznicy awarii

miejsca walk z bolszewikami z roku

koreckim cmentarzu

okresu przedbolszewickiego.

w Czarnobylu 26 kwietnia, Pawel

1920. Może zostaly tam jakieś mo-

dziwa bazylika, stojąca na niewielkiej

Podbudowani  sukcesem  w

nagle zadzwonil do mnie z pytaniem,

gily czy pomniki. Wspomnialem No-

dzialce. Najbardziej mnie zadziwilo,

Zwiahlu postanowiliśmy skontakto-

czy nie pojechalbym z nim na punkt

wogród Wolyński (dawny Zwiahel).

Odremontowany grób pol-

że wzniesiono ją w 1990 roku, i po

wać się z proboszczem parafii św.

skich żolnierzy na terenie

pozwolenie jeżdżono do Moskwy! O.

Antoniego Padewskiego w Korcu,

kościola w Korcu

Jan serdecznie i gościnnie ­ jak zresz-

leżącym na naszej trasie do Lwowa.

tą wszyscy, kogo spotykaliśmy na na-

I znów uslyszeliśmy to samo. O. To-

W Suslach pojawila się jeszcze

szej drodze ­ przyjąl nas i oprowadzil

masz Czopor w radością odpowie-

idea, aby lokalne parafie, zarówno ka-

po podziemiach świątyni i kościele, a

dzial: ,,Są mogily. Czekamy!". Muszę

tolickie, jak i prawoslawne, dolączyly

potem wsiadl do swego auta i popro-

zaznaczyć, że te wszystkie spotkania

do akcji dzwonów w Kijowie z okazji

wadzil nas do sąsiedniej miejscowości

nie byly planowane zawczasu i księża

wyzwolenia miasta od Bolszewików.

Susly. To polska wioska, większość jej

odkladali swoje sprawy, aby poświę-

Ksiądz Jan jak i o. Tomasz przystali

mieszkańców nosi polskie nazwiska

cić nam czas i okazać gościnność.

na tę propozycję z radością.

i są parafianami tutejszego kościola

O Korcu pisalem już wielokrotnie.

pw. św. Zofii. W odleglości 300 m od

Ta miejscowość ma liczne zabytki, z

świątyni o. Jan wskazal nam krzyż

zamkiem Czartoryskich i pofrancisz-

na którym widnial napis po polsku i

kańskim klasztorem wlącznie. W

po ukraińsku: ,,Tu spoczywa niezna-

mieście zachowal się też wspaniale

ny oficer Wojska Polskiego. Zginąl w

kościól pw. św. Antoniego, pocho-

1920 roku". Od krzyża przeszliśmy na

dzący z XVI wieku. Świadczą o tym

sąsiedni cmentarz, gdzie większość

charakterystyczne sklepienia glów-

nazwisk na polskich mogilach jest

nej nawy i dokumenty. O. Tomasz

wypisana cyrylicą. Tu pośród starych,

pokazal nam dwa XVIII-wieczne olta-

Kościól Podwyższenia Krzyża Świętego w Nowogrodzie

zapadlych w ziemię krzyży wznosi

rze boczne, uratowane z sąsiedniego

Wolyńskim

się czarny granitowy krzyż z napisem

kościola pijarów w Wielkich Między-

po polsku i ukraińsku: ,,Pamięci kilku-

kontroli wjazdu do strefy skażenia w

rzeczach (dawn. Międzyrzecze Ko-

Zobaczywszy przed sobą olbrzymi

dziesięciu żolnierzy i oficerów Wojska

miejscowości Dytiatki. Zgodzilem się

reckie) i obraz Matki Boskiej, naryso-

kościól, wybudowany w 1990 roku,

Polskiego, poleglych w walkach pod

i w wyznaczonej godzinie ruszyliśmy

wany na sklejce, na odwrocie której

poprosilem Pawla aby znalazl w In-

Zwiahlem w latach 1919­1920". Jak

moim autem ­ oczywiście, przepiso-

jest hymn Związku Sowieckiego! Na

ternecie kontakt do proboszcza.

powiedzial o. Jan, jest to mogila żol-

wo w maskach ­ w drogę.

terenie, przylegającym do kościola

Znaleźliśmy potrzebne dane

nierzy, którzy bronili Zwiahla przez bol-

Wówczas mignęla mi myśl,

stoi pomnik poświęcony polskim żol-

proboszcza kościola Podwyższenia

Krzyż na mogile nieznane-

szewikami podczas wycofywania się

żebyśmy przynajmniej we dwóch,

nierzom 1920 roku, z odnowionym

Świętego Krzyża o. Jana Safińskie-

go oficera Wojska Polskie-

spod Kijowa. Żolnierze Budionnego

uczcili sojusz Pilsudski ­ Petlura na

orlem. Obok ­ resztki oryginalnej fi-

go. Na nasze pytanie o polskie gro-

go w Suslach