31

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 29 maja­15 czerwca 2020 nr 9­10 (349­350)

Metryki ratujące życie

Pamięci Jana Farbotnika

Z glębokim żalem przyjęliśmy wiadomość o śmierci nasze-

go pierwszego prezesa Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi

Polscy Ormianie byli zawsze niewielką mniejszością narodową, jednak nader często

Lwowskiej oddzialu w Samborze śp. Jana Farbotnika, który

uczestniczyli w wielkich wydarzeniach historycznych. Wynikalo to pewnie z ich wrodzonej

odszedl do Pana Boga 14 kwietnia 2020 roku. Pożegnaliśmy

aktywności, która nie pozwolila im na obojętność wobec tego, co się wokól nich dzialo.

Jana Farbotnika 16 kwietnia. Spocząl na samborskim cmen-

W czasie wojny administratorem  tarzu obok żony Marii. Byl znaną i szanowaną osobą. Z wy-

archidiecezji ormiańskokatolickiej, re-  ksztalcenia inżynier budowany, zajmowal stanowiska kierowni-

zydującym we Lwowie, byl ks. infulat  cze w różnych firmach budowlanych naszego miasta.

Dionizy Kajetanowicz. To on wydal taj-

Pod koniec lat 80. i z początkiem

wyslać na studia wyższe do Polski

ne polecenie podleglym mu księżom,

90. minionego stulecia rozpocząl

ze stypendium Rządu RP okolo 40

aby ratowali ludność żydowską. Sam

się okres przebudowy. Nazwa byla

osób. Dzisiaj są nauczycielami, leka-

w to przedsięwzięcie czynnie się za-

wielce obiecująca i optymistyczna.

rzami, finansistami, prawnikami.

angażowal. A pomagal mu wydatnie

Ale rozwiązanie wielu problemów

Jan Farbotnik byl prezesem

jego siostrzeniec, ks. Kazimierz Ro-

bylo dość trudne. W tej tak zlożonej

TKPZL oddzial w Samborze w latach

maszkan, notariusz kurii. Oprócz nich

sytuacji, w republikach sowieckich

1989­1995. Uczestniczyl w życiu

brali w tym udzial: ks. Leon Isakowicz

powstają różne organizacje spo-

spolecznym polskiego środowiska,

ze Stanislawowa, ks. Kazimierz Rosz-

leczne. W grudniu 1988 roku zostalo

slużyl dobrą radą. Bardzo cieszyl się

ko z Horodenki i ks. Samuel Manugie-

powolane do życia TKPZL we Lwo-

z owoców dzialalności i osiągnięć ko-

wicz z Kut, a także świecki pracownik

wie. Uczestnikiem zebrania byl Jan

lejnych prezesów towarzystwa.

kurii i dzialacz ormiański Stanislaw

Farbotnik wraz z Marianem Wawrzy-

Po zalożeniu naszego towarzy-

Donigiewicz. Zapewne też inni.

szynem. Rozpocząl się czas wytężo-

stwa spotkania zarządu odbywaly

Kuria ormiańskokatolicka we

się w zakrystii kościola, a w letnie

nej pracy w celu przeprowadzenia w

Lwowie posiadala formularze i pie-

czątki, potrzebne do sporządzenia

metryki. Dokument taki świadczyl,

że ten, na którego nazwisko go

wystawiono, zostal w niemowlęc-

twie ochrzczony czyli pochodzil z

rodziny chrześcijańskiej, a zatem

nie jest Żydem. Ale nie wystarczy-

lo zaopatrzyć zagrożoną osobę

w metrykę, trzeba bylo jeszcze

dokonać odpowiednich wpisów w

księgach parafialnych. Nieraz za-

chodzila konieczność udzielenia

też innej pomocy.

ks. Dionizy Kajetanowicz

Spośród Żydów uratowanych

że tak nie jest, nastręczalo niejedno-

dzięki ormiańskim metrykom, w któ-

GRZEGORZ PELCZYŃSKI

krotnie wielu problemów. Mężczyź-

rych figurują pod ormiańskimi nazwi-

Ich skupiska mieścily się na polu-

ni musieli poddać się oględzinom,

skami, historykom znani są nieliczni.

dniowo-wschodnich obszarach Rze-

by wykazać, że nie są obrzezani.

Wiadomo, że w ten sposób uratowa-

Jan Farbotnik i Maria Ziembowicz

czypospolitej. Dorobili się ogromnych

Ale także kobietom nie szczędzono

no rodzinę Auerbachów, Rosenber-

Samborze walnego zgromadzenia

pogodne dni pod lipą na placu ko-

fortun na handlu i rzemiośle artystycz-

specjalnych badań. Janina Piotro-

gów, Rotterów, także Michala Bristi-

TKPZL. Ogromnym wsparciem dla

ścielnym. Dążenie do posiadania

nym, co z czasem umożliwilo niejed-

wicz-Kulczycka wspominala, jak to

gera, Ewę Feirbach, siostry Landes,

Jana Farbotnika w sprawach organi-

siedziby TKPZL i Domu Polskiego,

nemu z nich uzyskać szlachectwo i

niemiecka ekspertka interesowala

Romana Liebesa, Ludwikę Leine-

zacyjnych byl ks. Kazimierz Mączyń-

po wieloletnich staraniach i mozolnej

przedzierzgnąć się w ziemianina.

się jej wlosami, które nawet uważnie

rową, Szymona Lichta, Bertę i Ninę

ski i Marian Wawrzyszyn.

pracy kolejnego zarządu towarzy-

Niewątpliwie z pokolenia na

wąchala.

Scharf-Kahane. Niestety, ormiańskie

19 lutego 1989 roku odbylo się

stwa pod kierownictwem Czeslawa

pokolenie coraz bardziej się poloni-

Wobec tego Ormianom nie wy-

dokumenty nie ocalily rodziny Elme-

zebranie zalożycielskie. Obrano

Prędkiewicza, staly się wreszcie rze-

zowali. Jako Polacy byli dość specy-

starczalo posiadanie zwyklej Kenn-

rów, którą hitlerowcy zamordowali.

wówczas zarząd oddzialu Sambor-

czywistością.

ficzni. Byli wprawdzie katolikami, ale

karty. W razie kontroli dokumentów

W drugiej polowie 1943 r. Niem-

skiego, w sklad którego weszli Marian

Podczas uroczystego poświęce-

obrządku ormiańskiego ­ należeli do

dobrze bylo mieć przy sobie metrykę

cy zaczęli podejrzewać księży or-

Wawrzyszyn, Jan Kurdzilewicz, Jani-

nia i otwarcia domu Jan Farbotnik byl

archidiecezji ormiańskokatolickiej we

chrztu wystawioną przez ormiańskie-

miańskich o dostarczenie Żydom

na Badowska, K. Tymkiw, Krystyna

szczęśliwy, że Polacy w Samborze

Lwowie. W okresie międzywojennym

go księdza. Rypsyma Smolarzowa,

metryk. W marcu 1944 r. zażądali

Husarz, B. Staszczyszyn, Bronisla-

mają swój Dom Polski, w którym jest

ich parafie poza Lwowem dzialaly

pochodząca z rodziny Mojzesowi-

od ks. Kajetanowicza listy Ormian

wa Sztymar i inni. Ogólnie 25 osób.

duża biblioteka, sala glówna, gdzie

także w Brzeżanach, Tyśmienicy,

czów, choć ją miala, jednak trzy mie-

zamieszkalych na terenie Lwowa,

Prezesem obrano Jana Farbotnika.

odbywają się różne uroczystości i

Horodence, Śniatyniu, Stanislawowie

siące przesiedziala w areszcie w Koc-

ażeby ulatwić sobie wyszukiwanie

To zebranie wykazalo, że nie zginąl

spotkania. Pan Jan byl co roku za-

i Kutach, choć niekoniecznie tylko w

ku, gdyż nie wierzono w jej ormiańskie

osób, ukrywających się jako Or-

duch w narodzie i że w domach nie

praszany na uroczystości TKPZL w

tych miejscowościach żyla pięcioty-

pochodzenie. Dopiero pisemne świa-

mianie. W ten sposób wyszly na

zatracono swej polskości. Jedynym

Samborze m.in.: akademię z okazji

sięczna rzesza Ormian polskich.

dectwo proboszcza parafii stanisla-

jaw rozmaite nieścislości. Wkrótce

dotychczas ośrodkiem polskości w

3 Maja Dnia Konstytucji, 11 listopada

Poza tym obce pochodzenie

wowskiej, zwrócilo jej wolność, a być

potem przeprowadzono rewizję w

Samborze i okolicach byl kościól

Dnia Niepodleglości Polski, spotka-

zdradzala ich aparycja. Chociaż cza-

może uchronilo od śmierci.

budynkach archidiecezji ormiańsko-

rzymskokatolicki, w którym każdą w

nia oplatkowe.

sami zawierali związki malżeńskie

katolickiej, podczas której skonfi-

niedziele i święta gromadzili się wier-

Z radością przyjmowal zaprosze-

z Polakami, zachowywali w mniej-

skowano księgi metrykalne.

Akcja ratunkowa

ni. Tu zachowano język polski oraz

nia na uroczystości organizowane

szym bądź większym stopniu cechy

Dzięki temu, że w Galicji Wschod-

Winą za wystawianie falszywych

tradycje religijno-narodowe.

przez Centrum Kulturalno-Oświato-

rasy armenoidalnej: byli dość krępi,

niej, ewentualnie gdzie indziej, miesz-

metryk obarczono administratora ar-

Najważniejszym zadaniem dla

we imienia św. Jana Pawla II i Szkolę

czarnowlosi i czarnoocy, z dużymi

kali ludzie przypominający Żydów,

chidiecezji, ks. Kajetanowicza., które-

Towarzystwa Kultury Polskiej w Sam-

Języka Polskiego w Samborze, któ-

nosami. Ludność miejscowa latwo

których wygląd tlumaczylo ormiań-

go zaaresztowano 13 kwietnia 1944

borze bylo odnowienie nauki języka

rej dyrektorką jest Krystyna Husarz.

rozpoznawala ich po wyglądzie.

skie pochodzenie, udalo się niejedne-

r. Od razu wszczęto starania celem

polskiego. Już w 1989 roku zorgani-

Widzial owoce pracy grona peda-

Ponadto zachowywali charakte-

go Żyda uratować. Trudno stwierdzić

jego uwolnienia. Nie odniosla skutku

zowano siedem grup fakultatywnych

gogicznego: że jest pielęgnowana

rystyczne nazwiska. Nazwiska nie z

dokladnie ilu. Takich przypadków w

interwencja arcybiskupa grekokatolic-

nauki języka polskiego w Sambo-

mowa polska i szerzona wiedza o

typową końcówką ­ ian, np. Boho-

czasie okupacji niemieckiej nikt nie

kiego Andrzeja Szeptyckiego. Pomo-

rze, Lanowicach, Nadybach, Woju-

historii i kulturze narodu polskiego. Z

sian, lecz ze slowiańską końcówką

dokumentowal, a po wojnie często już

gla jednak wysoka lapówka w wyso-

tyczach, Biskowicach. Pracy w nich

żoną Marią wychowali dwoje dzieci:

­ wicz, na co przykladem jest z kolei

nie mial kto. Poza tym nie wszystkich

kości 100 tys. zlotych i 1 tys. dolarów,

podjęli się spolecznie Maria Razmus,

syna Wiktora i córkę Elżbietę.

Bohosiewicz.

ratowanych rzeczywiście uratowa-

zebrana przez rodzinę uwięzionego

Maria Jarosz, Janina Tokarska.

Za dzialalność spoleczną na

no. Wspólcześni historycy ­ Moni-

i kurię ormiańskokatolicką. Przyjąl ją

W latach 1989­1994 towarzy-

rzecz polskiej spoleczności Sambora

ka Agopsowicz, Andrzej A. Zięba,

plk. Robert Rupp, slużący w Gestapo

Żydowski wygląd

stwo, wspólpracując z placówką

i okolic zostal odznaczony odznaką

Podczas II wojny światowej Niem-

Krzysztof Stopka ­ zdolali zbadać

Austriak, mający wśród polskich Or-

konsularną RP we Lwowie, a szcze-

honorową ,,Zaslużony dla Kultury

cy ze szczególną zawziętością tropili

i opisać tylko niektóre przypadki.

mian powinowatych.

gólnie z konsulem Józefem Fijalem,

Polskiej" oraz Zlotą odznaką TKPZL

Żydów, którzy uchylali się od nakazu

Największe możliwości pomocy

Ks. Kajetanowicz niedlugo cie-

każdego roku organizowalo i wysyla-

we Lwowie.

zamieszkiwania w gettach i ukrywali

zagrożonym Żydom mieli ormiań-

szyl się wolnością. Po wkroczeniu do

lo na wakacje do Polski po 5­7 grup

1 maja 2020 roku śp. Jan Far-

się jako tzw. Aryjczycy. Wówczas

scy księża, którzy mogli wystawić,

Lwowa Armii Czerwonej ponownie

dzieci w wieku szkolnym. W każdej

botnik skończylby 89 lat.

wielu Ormian, zwlaszcza w Galicji

oczywiście antydatowane, metryki

go aresztowano i 8 marca 1946 r.

grupie okolo 20 osób. Dzieci wracaly

Wschodniej, gdzie żylo ich najwięcej,

chrztu. Nie znaczy to bynajmniej,

skazano na 10 lat lagrów. A skazany

z kolonii wypoczęte i z bagażem wie-

Zarząd i prezes TKPZL

bylo zatrzymywanych, bo z wyglądu

że taka dzialalność byla latwa i bez-

zostal między innymi za wspólpracę

dzy o Polsce. W tych latach udalo się

w Samborze

wydawali się Żydami. Udowodnienie,

pieczna.

z Niemcami.