32

Okruchy historii

29 maja­15 czerwca 2020 nr 9­10 (349­350) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

General Maczek w Stanislawowie

Stanislaw Maczek (1892­1994) ­ general Wojska Polskiego, honorowy obywatel Holandii, kawaler

Orderu Orla Bialego. 11 listopada 1990 r. zostal awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie

do stopnia generala broni. Towarzystwo naukowe KUL i Orbis Books (London) wydaly w 1990 r.

książkę wspomnień gen. Maczka ,,Od podwody do czolgu". Znalazlo się w niej miejsce i dla nasze-

go Stanislawowa. Przecież żona slawnego generala byla stanislawowianką. Bliskie i znamienne są

dla nas slowa wspomnień bohatera II wojny światowej o wydarzeniach ,,zlotego września". Auto-

rzy niniejszego artykulu pozwolili sobie na skromny komentarz ­ po 80 latach.

25 korpus czolgów, zlożony z dwóch

Dowództwa Garnizonu". Zbudowany

LEON ORZEL

brygad czolgów i brygady zmechani-

w roku 1897 dla Dyrekcji Skarbo-

PETRO HAWRYLYSZYN

zowanej; 13 korpus strzelecki komdi-

wej, za ,,pierwszych sowietów" byl to

­ W sztabie obrony Lwowa ­ w

wa Kirilowa ­ 72 i 99 dywizja piecho-

budynek miejskiego urzędu NKWD.

tym samym budynku na pl. Bernar-

ty i 23 brygady pancernej. 12 armia

Piwnice budynku wykorzystywano

dyńskim ­ coś się zmienilo! Nie mury

Tiuleniewa miala do dyspozycji 1420

jako areszty śledcze, przez co zdo-

i nie szyby w oknach, wciąż cale,

wozów bojowych. Jedynym wyjściem

byl on zlą slawę. Nie jest znane jego

mimo nalotów bombardowania artyle-

dla Polaków byla ewakuacja wojska

przeznaczenie za Niemców, zaś od

ryjskiego. I nie ludzie ­ wciąż ci sami.

i cywilów do Rumunii lub na Węgry.

razu po wojnie (t. j. od 26 lipca 1944

Więc co?

Sowieci zawczasu przygotowali

r.) powrócila do niego sowiecka mili-

W powietrzu jakieś bezmierne

się do takiej sytuacji: w roku 1937

cja (też urząd miejski). W latach 60.

przygnębienie. Nie byli ciekawi bitwy

ludzie Stalina penetrowali istniejące

budynek przekazano szkole. Czemu

trzydniowej o wzgórza nad Lwowem,

w podziemiu instytucje zarówno ide-

gen. Maczek nazywa go ,,budynkiem

zakończonej przed godziną pelnym

ologiczne (KPZU), jak wywiadowczo-

szkolnym" ­ na pewno dlatego, że

sukcesem. Coś się stalo, co prze-

dywersyjne (liczne trójki, dwunastki i

przed wojną funkcjonowala tu, oprócz

kracza zwyczajne triumfy lub niepo-

etc.). Wynikiem inspekcji byla fizycz-

Dowództwa Dywizji, Szkola podcho-

wodzenia codziennego życia żolnier-

na likwidacja slabych ogniw w sieci

rążych rezerwy. Slużyl on też jako

skiego na wojnie.

antypolskiego podziemia, zaczynając

siedziba różnym organizacjom para-

General Langner z pulkowni-

od rozstrzelania naczelnika Sztabu

militarnym, które szkolily tu mlodzież.

kiem Rakowskim, szefem sztabu

Generalnego Armii Czerwonej gen.

Zdziwienie wywoluje przeczu-

gen. Sosnkowskiego, który pozostal

Tuchaczewskiego czy lidera ,,czerwo-

cie plk Maczka co do ,,jakichś lu-

we Lwowie, proszą mnie do gabinetu

nych galicyjczyków", obejmującego

dzi". Kolumna 10 BKZmot opuścila

dowódcy. I ­ o dziwo! Gen. Langner

generalskie stanowisko Hrycia Kos-

Stanislawów rankiem 18 września.

znany abstynent i ,,pies" na oficerów

saka. Stalin, który do niedawna obda-

A co się dzialo dzień później? Sko-

General Stanislaw Maczek. Zdjęcie sprzed 1939 r.

nadużywających alkoholu, wyciąga

rowywal swoich agentów diamentami,

rzystamy ze wspomnień wlaścicieli

sam z szafy butelkę wiśniówki, nale-

nagle zawrócili i szybko zniknęli w

już jako lukowczanie, wyjechali do

walutą, zlotówkami i sowieckimi czer-

fabryki ,,KRAJ" braci Jaworskich.

wa cztery glębokie kieliszki.

dali. Ja ze starszym bratem i siostrą

Polski. Polska część cmentarza jest

wońcami, wymagal, jak się okazalo,

Mieszkali oni obok ulicy Sobieskiego

Choć godzina 18 ­ polykam

pognalem przez ploty na skróty do

zdewastowana i zaniedbana, żad-

konkretnych rezultatów. Wlaśnie wte-

(Siczowych Strzelców) i zauważyli 18

zawartość tego kieliszka niemal na

domu. Za nami pędzil szum moto-

nych mogil wojskowych nie widać.

dy powstalo powiedzenie: ,,Moskwa

września przed poludniem tlum ludzi

czczo, zachlystując się srodze. Nie

rów, a po chwili zaterkotaly salwy z

Inne pamiątki polskości: dwór hr. Tu-

lzom nie wierzy, Moskwa potrzebuje

z siekierami i workami, idących z pe-

bylo w tym dniu czasu na posilki. Ale

broni ręcznej i maszynowej".

stanowskiego z kaplicą pogrzebową,

krwi". Udoskonalona i odnowiona sieć

jeszcze bardziej zachlystuję się gro-

W roku 2010 jeden z autorów

folwark, park, gorzelnię, czynną jesz-

wywiadowczo-dywersyjna zostala do-

bowymi wiadomościami. W nocy z 16

odwiedzil Oskresińce, szukając śla-

cze do lat 50.) ­ zniszczono.

prowadzona w sierpniu 1939 roku do

na 17 września sowieci przekroczyli

dów wydarzenia z września 1939 r.

Czy dwaj zamordowani żolnie-

stanu wysokiej gotowości. Po siedem-

granice Polski. Zamiar niewiadomy!

Zobaczyl, że droga z Knihinicz i dalej

rze byli żolnierzami 10 BKZmot gen.

nastu dniach przerwy (1­17 września)

Na poludniu na Dniestrze tworzy się

do mostu w Żurawnie (we wrześniu

Maczka? Najpewniej nie. Podobno,

,,spuszczono ich z lańcucha", jak się

przyczólek obronny i na rozkaz Na-

1939 roku most byl jeszcze czynny)

byli to żolnierze jakiejś innej pan-

mówi na Kresach, Istnieją setki przy-

czelnego Wodza brygada ma natych-

nadal istnieje, wyprostowano tylko

cernej jednostki, która nieco później

kladów ich dzialań, z braku miejsca

miast przejść w rejon Halicza. Są wiel-

zakręt na bloniach. We wsi nie zna-

dotarla do brzegów Dniestru. Zaczy-

ograniczymy się jednym.

kie szanse prześlizgnięcia się między

lazl świadków opisanego wydarze-

nając od poludnia 18 września mo-

Relacja W. J. Baczyńskiego ze wsi

wojskami niemieckimi a sowieckimi.

nia, co więcej, nikt nawet o czymś

sty na Dniestrze byly już obsadzone

Oskresińce, pow. Rohatyn, urodzo-

W razie zetknięcia się z tymi drugimi,

podobnym nie slyszal. Jedynie ko-

przez czerwonoarmistów.

nego w roku 1928, zaczerpnięta z

jako pierwsi nie otwieramy ognia".

Kolumna 10 BKZmot osiągnę-

opracowania S. Siekirki i in. ,,Ludobój-

Otóż, ze wspomnień gen. Macz-

la Stanislawów po nocnym 140-

stwo, dokonane przez nacjonalistów

ka już wiemy, że wieść o nawale

kilometrowym marszu nad ranem 18

ukraińskich...", woj. Stanislawowskie,

Czerwonej Armii dotarla do niego 17

września. Gen. Maczek wspomina:

str. 173: ,,...pamiętam wydarzenie

września w godzinach popoludnio-

,,...Stanislawów, tak mi znany i taki

z pewnego wrześniowego dnia 1939

Brukowana bazaltową kost-

wych. Dowódca obrony Lwowa ge-

inny, gdy w godzinach wczesnego

r. Gdzieś ze strony Knihinicz docho-

ką droga Stanislawów ­

neral Langner otrzymal tę informację

poranku szukam naczelnego do-

dzil narastający szum. Ludność wy-

Bohorodczany, jedna z naj-

parę godzin wcześniej. Dla obu bylo

wództwa. Jacyś ludzie, nigdy nie

biegla na blonie w środku wioski. Ja

starszych w Galicji. Po niej

to niespodzianką: już parę lat dzialala

widziani przedtem, uwijają się po

również ze starszym bratem pobie-

jechaly czolgi 10 Brygady

umowa ze Związkiem Radzieckim o

ulicach, patrząc spode lba na mój

glem zobaczyć, co się tam dzieje. Na

Kawalerii Zmotoryzowanej

nieagresji. Do tegoż, Polska już trzy

samochód. Jeszcze w tym dniu

placu bylo pelno dzieci, kobiet i męż-

18 września 1939 r.

tygodnie splywala krwią, tocząc za-

będą próby zatrzymania i rozbroje-

czyzn. Wtem w pędzie przyjechal

cięte walki z silniejszym wrogiem ­

nia części brygady przez ,,entuzja-

ciemny samochód osobowy, eskorto-

ryferii i podmiejskich wsi w kierunku

Trzecią Rzeszą. Polska potrafila zmo-

stów" wyzwolenia przez sowietów.

wany przez uzbrojonych żolnierzy na

centrum miasta. Domyślić się bylo

bilizować milionową armię. Wschod-

W opuszczonym budynku szkolnym

dwóch motocyklach. Zatrzymali się

nietrudno ­ celem tego pochodu byly

niej granicy na Zbruczu bronil tylko

zastaję już tylko plka dypl. Rudkę

przy gawiedzi wiejskiej. W samocho-

sklepy i magazyny, a po ich zrabo-

Żona gen. Maczka Zofia, cór-

Korpus Ochrony Pogranicza. Jego

z pozostawionym rozkazem gen.

dzie byl tylko kierowca i oficer w stop-

waniu ­ także prywatne mieszkania.

ka Renata i syn Andrzej, je-

odcinek ,,Podole" pod dowództwem

Stachewicza dla brygady. Rozkaz

niu majora, który otwarl drzwi i zapy-

Doświadczeni ,,bracia" wyciągnęli ze

sień 1940 r.

pplk M. Kotarby liczyl tylko okolo 800

równie krótki jak tragiczny i mimo

tal: ,,Ludzie, co się tu dzieje? Proszę

schowków rewolwery i wlożyli je do

żolnierzy. W żadnym razie nie mógl

wszystko niespodziewany. Brygada

rozejść się do domów, bo będzie

ścielny z miejscowej cerkwi coś sly-

kieszeni marynarek.

on powstrzymać jednostek Fron-

ma przekroczyć granicę polską po-

wojsko i żeby nie bylo tu klopotów".

szal o zabójstwie, ale wspominal, że

Wojsko sowieckie wstąpilo do

tu Ukraińskiego pod dowództwem

zostając w dyspozycji Naczelnego

Wtem do pojazdu podszedl jeden

wydarzylo się to w sąsiedniej wsi. W

miasta wieczorem 19. IX. Miejscowi

marszalka Timoszenki a więc 12-tej

Wodza. Dowódcy brygady pozosta-

wieśniak, wskazując na chlopa pod

odleglości 300­400 metrów od miej-

komuniści od razu zorganizowali uro-

Armii komandarma Tiuleniewa, któ-

wia się wybór drogi ­ przejścia do

slupem telegraficznym, który trzymal

sca wypadku nadal istnieje cmentarz,

czyste powitanie w celu zademon-

rej glównym zadaniem bylo odcięcie

Rumunii lub na Węgry...".

strzelbę. Wieśniak wymamrotal: ,,Ten

którego polowa jest uważana za ,,pol-

strowania wielkiej radości z przyby-

Polakom dróg odwrotu na Węgry i do

Wymieniony budynek stoi do

pan żąda, żebyście zlożyli broń i się

ską". W latach 30. we wsi mieszkalo

cia wojsk radzieckich. W tlumach

Rumunii. W swym skladzie posiadala

dziś i użytkowany jest jako szkola nr

poddali". Nim major zdolal cokolwiek

okolo 25 % Polaków, którzy w marcu

stanislawowian, przeważnie Ukraiń-

ona jednostki szybkie: dowodzony

5 przy ul. Franki (Kamińskiego). W

powiedzieć, chlop oddal strzal z obu

1944 r. uciekli przed zagrożeniem

ców, można bylo zauważyć również

przez komdiwa Ganina 5 korpus ka-

latach międzywojennych mieścilo się

luf śrutem. Trysnęla krew z obu pol-

życia na bazę AK ,,Topór" we wsi

żydowski proletariat i nawet osoby z

waleryjski (16, 25 i 30 kaw. dywizję);

tu Dowództwo 11 Dywizji Piechoty.

skich żolnierzy. Samochód powoli

Lukowiec, a w 1945 r. przez polski

niebiesko-żóltymi flagami. Po okrzy-

dowodzony przez komdiwa Riepina

Czasem określają go jako ,,Budynek

zjechal na murawę. Motocykliści

Urząd Repatriacyjny w Chodorowie,

kach komisarzy flagi te zwijano.