36

Kurier kulturalny

29 maja­15 czerwca 2020 nr 9­10 (349­350) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Skrzypce huculskie ­

ŚMIERĆ KIKOSA

dusza huculsko-polska

W Muzeum Huculszczyzny w miejscowości Wercho-

Waj, Kikosie dżan,

Idzie najmlodsza. Widzi ­ sie-

HOWHANNES TUMANIAN

Waj, synku mój dżan...

dzą obie siostry przy źródle, lzami

wyna (dawn. Żabie), gdzie jest wiele eksponatów zgro-

­

Byli sobie biedny czlowiek i

się zalewają.

madzonych przez znanego karpackiego maestro Ro-

Oj biada mi! Biedny nasz Kikos!

jego żona. Mieli trzy córki. Pewne-

­ Co się stalo? Czemu placze-

­ klepią się po kolanach zrozpaczo-

go razu ojciec odczul pragnienie.

cie? ­ pyta.

mana Kumlyka, goście z Polski są pilnie oczekiwani.

ne matka i córki.

Nie chcial przerywać pracy, więc

­ Jak to czemu? ­ odezwala się

Mężczyzna podszedl do sprawy

poslal starszą córkę po wodę. Ta

starsza:

teresowań chlopca. Zdarzalo się, że

SABINA RÓŻYCKA

bardziej rzeczowo. Mówi:

wzięla dzbanek i poszla do źródla.

nawet na niego krzyczal za pierwsze

tekst

­ Ależ glupie jesteście, siedzicie

A obok źródla roslo wysokie drze-

Gdy pójdę za mąż,

próby muzykowania. Jednak, gdy

ilustracje z rodzinnego

tu i rozpaczacie. Ileżby lez nie wylaly-

wo. Popatrzyla na to drzewo i się

synka urodzę,

przekonal się o poważnych zamia-

archiwum Romana Kumlyka

ście, Kikos już nie wróci. Wstawajcie,

rozmarzyla:

Kikos ­ dam mu imię

rach dziecka, nauczyl chlopca pod-

chodźmy lepiej do domu, zaprosimy

­ Oto wyjdę za mąż i urodzę

i czapkę stożkową.

W czasie kwarantanny postano-

staw gry ­ bez nut, na sluch. Maly

ludzi, jak należy, stypę urządzimy po

syna, dam mu na imię Kikos (imię

wilam dowiedzieć się jakie nowości

hucul, jeszcze dobrze nie umial pisać,

Kikosie. Tak już w tym życiu jest: z

ormiańskie, zdrobnienie od Kirakos,

Wejdzie on na drzewo

czekają na gości z Polski w wercho-

ale swymi rączkami chwacko wygry-

jakim nastawieniem do sprawy po-

co oznacza ,,dany od Boga", zapo-

i spadnie z drzewa...

wyńskim muzeum. W rejonie jest po-

wal ludowe melodie na huculskich

dejdziesz, tak się potoczy.

życzone z języka greckiego ­ przyp.

Waj, Kikosie dżan,

nad 50 bardzo interesujących ekspo-

weselach. W pierwszej klasie już

A z dobytku mieli tylko jednego

tlum.) i gdak (futrzana czapka w

Waj, synku mój dżan...

zycji. Takich zbiorów nie ma nigdzie

koncertowal na scenie obwodowej,

takiego sobie wolu i miarkę mąki.

ksztalcie stożka, część ormiańskie-

na Ukrainie. Mialam szczęście, bo

zadziwiając swoim talentem, grając

Zabili wola, zamiesili z mąki ciasto,

go stroju ludowego ­ przyp. tlum.)

­ Nieszczęsna twoja ciocia, Kiko-

pierwszą, do której zatelefonowalam,

z pamięci 10 karpackich melodii. Nut

upiekli chleb, zamówili za duszę Ki-

zalożę mu na glowę. Kikos wejdzie

sie dżan! ­ chwycila się za glowę naj-

byla Natalia Gusak, córka muzyka z

jednak malec nie znal ­ poznal je do-

Karpat, który ponad 17 lat koncerto-

piero później. Po ukończeniu szkoly

wal w Polsce. Oto co opowiedziala

zostal kierownikiem Domu Pionierów

Natalia o znanym w Polsce i na Ukra-

w miejscowości Worochta. Potem

inie muzyku.

pojechal do matki, która po zeslaniu

­ Ojciec nauczyl grać na hucul-

nie mogla wrócić do swojego domu

skich instrumentach wielu polskich

i mieszkala na Krymie.

muzyków ­ dzieli się córka muzy-

Tam dopiero rozpocząl studia w

ka. ­ On, hucul z Karpat, uważal

szkole muzycznej, choć sam mógl-

Polaków za swą duchową rodzinę.

by uczyć gry na wielu instrumen-

Im, jako pierwszym otworzyl swoją

tach. Jednak w Związku Radziec-

karpacką duszę i przedstawil opra-

kim, żeby być muzykantem, trzeba

cowania starych karpackich melodii.

bylo mieć dokument. Świadectwo

Czasami wydawalo mi się, że ojciec

ukończenia szkoly muzycznej Ro-

śpiewa i myśli w dwóch językach ­

man Kumlyk otrzymal, gdy pracowal

kosa nabożeństwo i stypę ­ tym się

na to drzewo, spadnie z niego, ude-

mlodsza siostra. Usiadla obok sióstr

pocieszyli.

rzy się o kamień i... umrze... Waj,

i jednym glosem z nimi rozpacza.

Kikos dżan (doslownie ,,dusza".

Wypatrywala matka, wypatrywa-

Info:

Używa się zwyczajowo przy imieniu

la ­ nie wracają córki. Udala się po

Howhannes Tumanian ­ jeden

czlowieka w znaczeniu ,,kochany",

nie sama. A te, jak zobaczyly z da-

z najwybitniejszych klasyków litera-

,,drogi", ,,przyjacielu" ­ przyp. tlum.)

leka matkę, jeszcze glośniej zaczęly

tury ormiańskiej, dzialacz spoleczny.

Waj... I taki ją ogarnąl smutek, że

zawodzić:

Urodzil się 7 lutego 1869 r. we wsi

usiadla pod drzewem i zaczęla la-

­ Oj babciu nieszczęsna! Po-

Dsegh (Dysech) w prowincji Lorri w

mentować:

patrz tylko, co stalo się twojemu

Pólnocnej Armenii. Jego ojciec byl

wnuczkowi!..

kaplanem Ormiańskiego Kościo-

Gdy pójdę za mąż,

­ Jakiemu jeszcze wnuczkowi?

la Apostolskiego. Przez cale życie

synka urodzę,

­ dziwi się matka. ­ Mówcie, co się

borykal się z trudnościami material-

Kikos ­ dam mu imię

stalo?

nymi, przez nie również nie zdobyl

i czapkę stożkową.

­ Ależ jak to jakiemu! ­ powiada

odpowiedniego wyksztalcenia. Ale

starsza córka:

pisać i publikować zacząl jeszcze w

Wejdzie on na drzewo

roku 1880, mieszkając już wówczas

i spadnie z drzewa...

Gdy pójdę za mąż,

w Tyflisie (Tbilisi), gdzie wspólpra-

Waj, Kikosie dżan,

synka urodzę,

Gra huculski maestro

cowal z ormiańskimi czasopismami.

Waj, synku mój dżan...

Kikos ­ dam mu imię

w Klubie Oficerów w Symferopo-

Wraz z wydaniem pierwszych zbio-

i czapkę stożkową.

tak bliski stal się dla niego polski na-

rów wierszy jego poezja zyskala

Wypatruje matka, nie wraca

Wejdzie on na drzewo

lu. Nikt nie domyślal się nawet, że

ród, polskie melodie i język polski.

publiczne uznanie. W swojej twór-

córka. Posyla więc w jej ślady córkę

i spadnie z drzewa...

mlodzieniec o ognistym spojrzeniu

Jak ojciec trafil do Polski? Czy

czości, inspirując się ormiańskim

średnią:

Waj, Kikosie dżan,

­ to syn skazanej na specjalne osie-

znal Polaków od dzieciństwa? ­ py-

folklorem i legendami, prezentowal

­ Idź, córko, zobacz, dlaczego

Waj, synku mój dżan...

dlenie (po odbyciu wyroku ­ red.)

tam.

konflikty spoleczne i psychologiczne,

twoja siostra się nie kwapi.

kobiety, który nade wszystko chce

­ Polaków w dzieciństwie nie

zwyczaje i tradycje ludu, walkę z uci-

A starsza, zobaczywszy siostrę,

­ A niechbym oślepla, niż miala-

powrócić do Karpat. W końcu mlo-

znal, bo urodzil się 4 grudnia 1948

skiem feudalnym. Tlumaczyl na język

jeszcze bardziej zaczęla zawodzić:

by oglądać takie rzeczy! ­ w rozpaczy

dzieńcowi i jego matce to się udalo.

roku. Byly to ciężkie lata, gdy wojsko

ormiański m.in. Byrona, Goethego,

­ Chodź tu, ciociu nieszczęsna,

klasnęla siebie po kolanach matka.

Kumlykowie wrócili do Werchowyny.

radzieckie okupowalo Karpaty. Los

Puszkina. Pod jego kierownictwem

zobacz że, co twemu siostrzeńcowi

Usiadla obok córek i nuż zawodzić.

W 1976 roku kupili dom. Roman byl

ojca też byl trudny. Ale Bóg uchowal

w Tbilisi zorganizowane zostalo kolo

Kikosowi się przydarzylo!

Widzi mąż ­ poszla żona spraw-

nauczycielem w szkole muzycznej

go po to, by zostal znanym huculskim

literackie ,,Wernatun" (,,Poddasze"),

­ Jakiemu jeszcze Kikosowi?

dzić co z córkami się dzieje i do te-

i kierownikiem amatorskiego zespo-

muzykiem ­ odpowiada Natalia.

do którego przystąpili czolowi pisarze

­ Jak to, czy nie wiesz?

raz nie wraca. Rzuca zatem robotę i

lu ludowego. Przez dwa lata gral w

Gdy mial roczek, sowieci za-

ormiańscy. W latach 1912­1921 byl

mówi do siebie: ,,pójdę i ja zobaczę,

orkiestrze Filharmonii Iwano-Fran-

mordowali jego ojca, po roku miano

przewodniczącym Kaukaskiego To-

Gdy pójdę za mąż,

co tam się stalo, poszly jedna po dru-

kiwskiej i jeździl z koncertami do

wywieźć matkę z malutkim dzieckiem

warzystwa Pisarzy Armeńskich. Po

synka urodzę,

giej po wodę i nie wracają". Z niepo-

Moskwy. Po latach występów, otrzy-

na Syberię. Mogli znaleźć się wśród

1900 poświęcil się również literatu-

Kikos ­ dam mu imię

kojem ruszyl do źródla.

mal nie zważając na przeszlość ro-

rze dziecięcej ­ redagowal magazyn

i czapkę stożkową.

Żona i córki, zobaczywszy ojca

wiecznej zmarzliny i zginąć, ale jakiś

dla dzieci Hasker (zalożony w 1905).

Wejdzie on na drzewo

z daleka, wolają do niego:

dziny, tytul Zaslużonego pracownika

oficer NKWD użalil się nad zrozpa-

Angażowal się również spolecznie

i spadnie z drzewa...

­ Szybciej, nieszczęsny dziad-

kultury Ukraińskiej SRR.

czoną matką-huculką (wśród sowie-

i politycznie. Wywarl duży wplyw na

Waj, Kikosie dżan,

ku! Zobacz tylko, co się przytrafilo

11 listopada 1982 roku zalożyl

tów też byli ludzie). Podpowiedzial

literaturę ormiańską. Jego dziela do-

Waj, synku mój dżan...

twojemu wnuczkowi Kikosowi...

rodzinę. Z czasem urodzily mu się

matce, aby nie zabierala chlopca ze

czekaly się przekladów na wiele ję-

­ Jakiemu to jeszcze Kikoso-

dwie córeczki. W tymże 1982 Roman

sobą. Romana oddano siostrze mat-

zyków, licznych adaptacji filmowych

Średnia siostra również zaczęla

wi? ­ dziwi się mężczyzna. A star-

zalożyl kapelę ,,Czeremosz", sklada-

ki, Katerynie, która mieszkala we wsi

i teatralnych. Zalożyl rodzinę w wieku

lamentować.

sza córka wyjaśnia mu:

jącą się z 15. muzyków. Repertuar

Werchnij Jaseniw. Ciotka nie miala

19 lat. Mieli z żoną dziesięcioro dzie-

­ Oj, Kikosie dżan, oj...

kapeli zbieral sam w ukraińskich i

wlasnych dzieci i wychowala Ro-

ci ­ czterech synów i sześć córek.

Usiadla obok starszej siostry,

Gdy pójdę za mąż,

rumuńskich wioskach w Karpatach.

mana jak wlasne dziecko. Chlopak

Wszyscy synowie zginęli ­ jeden w

placzą obie, rozpaczają.

synka urodzę,

Po śmierci swego zalożyciela, kapela

mieszkal u niej do 19 roku życia. W

czasie wojny w 1918 z rąk tureckich,

Matka wypatruje ­ nie ma i nie

Kikos ­ dam mu imię

nadal istnieje i koncertuje do dziś.

wieku siedmiu lat zacząl interesować

inni trzej ­ podczas czystek stalinow-

ma córek. Posyla najmlodszą:

i czapkę stożkową.

­ W 1999 roku ojciec dobudowal

się skrzypcami i grą na tym instru-

skich. Umarl z powodu choroby no-

­ Idź no! Zobacz, córko, co się

piętro i w nowych pokojach umieścil

mencie. Wujek, Petro Kreczewiak,

wotworowej 23 marca 1923 r. w Mo-

dzieje z twoimi siostrami? Czemu

Wejdzie on na drzewo

swoje zbiory: instrumenty, książki,

początkowo nie bral na serio zain-

skwie. Pochowany zostal w Tbilisi.

nie wracają?

i spadnie z drzewa...