40

Kurier kulturalny

29 maja­15 czerwca 2020 nr 9­10 (349­350) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Znad Dniepru pod Tatry

O zapomnianej poetce Slawie Pruszyńskiej

i drogach jej życia (I)

Wiele lat musialo uplynąć, by udalo się przywolać postać i twórczość Slawy (Stanislawy) Pruszyńskiej, jednej z najwybit-

niejszych mlodopolskich poetek. Zlożylo się na to wiele przyczyn ­ przede wszystkim, w ciągu kilkudziesięciu lat od śmierci

Poetki w roku 1945, jej twórczość pozostawala na uboczu zainteresowań trudnej powojennej codzienności i nowej rzeczy-

wistości, jak gdyby wyrzucona na nieprzyjazny brzeg przez jej nurty, z których inne już muzy czerpaly. Ponadto, dawniejsze

publikacje Poetki, nie tylko te sprzed pierwszej wojny światowej, ale i z okresu międzywojennego, skutecznie okryla mgla

zapomnienia, co dodatkowo zacieralo jej wizerunek jako autorki. I wreszcie ­ kresowe, więc przez wiele lat ,,niepoprawne"

pochodzenie jako reprezentantki świata, który stal się nieodwolalną zaprzeszlością. A dodać także należy, że i sama Slawa

wiele z powodów osobistych czynila, by slawę swą skrywać skutecznie usuwając ramiona drogowskazów do swej biografii.

skrupulatny Tygodnik Zakopiański z

promotor jej twórczości, bardziej jako

JAN SKLODOWSKI

8 XII 1903 r. Byla to podróż dla Polaka

wielbiciel poezji niż samej twórczyni,

szczególna, gdyż prowadząca z Pol-

choć można dopatrywać się gdzieś,

Kresowe powidoki

ski, której już nie bylo, do Polski, która

Odtworzenie, także artystycz-

gdzieś w oddali, tego drugiego rodzaju

dopiero (jak slusznie przeczuwano)

nego, curriculum vitae Poetki nie

uwielbienia wespól z jawną koleżeń-

będzie, więc eskapada przelomowa,

okazalo się niemożliwe. Dzięki nie-

ską sympatią czterdziestoletniego

skrajem dwóch epok. Zakopane bylo

oczekiwanemu, ale sprzyjającemu

literata do niespelna osiemnastoletniej

wówczas miejscem kultu narodo-

biegowi zdarzeń, owemu szczęśliwe-

poetki; tak oto do niej pisze: ,,Nie

wego, do którego pielgrzymowano

mu trafowi, który to, o paradoksie, jest

wiedzialem jednej rzeczy, oto tej, że

z trzech zaborów, znosząc wytrwale

najczęściej sprawcą przetrwania, jej

w Pani jest tworzywo na dobrego

wota w postaci swego polskiego

twórczość nie ulegla zaprzepaszcze-

kolegę, na wiernego towarzysza. Co

czucia. W przypadku Polaków z Kre-

niu. Nie jest jednak w calości szerzej

za szkoda, że Pani nie urodzila się

sów bylo to pielgrzymowanie rodzaju

znana, gdyż wiele utworów wlasnych,

mężczyzną! Pójdzie Pani za mąż i cale

szczególnego, bo naznaczone, by nie

a także przekladów, pozostaje dotąd

koleżeństwo rozpadnie się na drobne

rzec ­ obciążone, doświadczeniem

w autografie. Zachowala się też, choć

kawalki...". No i wreszcie stylistyka tej

Rosji, namaszczeniem roku 1863 i

w coraz szczuplejszym kręgu pamię-

korespondencji ­ zbyt ,,Żeromska", by

późniejszych syberyjskich zsylek. Tym

tających ją osób, jej legenda. Zlożyly

sądzić, iż wyszla nie spod jego pióra.

to traktem i z takim bagażem ciągnęli

się na nią wspomnienia pochodzące

Listów do Slawy Pruszyńskiej wyslal

pod Tatry i Stanislaw Witkiewicz, i

od jej przyjaciól i dalszej rodziny.

Żeromski dwadzieścia siedem w

bracia Józef i Bronislaw Pilsudscy, i

O ambitnej, ale i ekstrawaganckiej,

okresie od 16 kwietnia 1904 do jesieni

Karol Szymanowski, i Maria z Sobot-

o artystycznym zacięciu kresowej

1906 r. Nie zachowala się natomiast

kiewiczów Dembowska.

pannie, której niefortunne w oczach

jej środowiska, bo zawarte nie we

wlasnej sferze zamążpójście stalo

W kręgu Żeromskiego

Slawa Pruszyńska z matką, przelom XIX/XX w.

Zakopane, ,,letnia stolica Pol-

się skandalem w szerokich kręgach

W lóżeczku szklanka mleka i cieple,

Kozarówka (w parafii Rzyszczów,

ski", żylo wtenczas intelektualnie i

podkijowskiego ziemiaństwa. Ba,

duże ramiona

w powiecie kaniowskim na Kijowsz-

artystycznie nadzwyczaj bujnie, z tą

nawet jakoby powodem przed-

I najcudniejsza z bajek ­

czyźnie), który wraz z zagubionymi w

niewymuszoną wielkością, kiedy życie

wczesnej śmierci jej ojca, Tadeusza

owa o zlotym ptaku ­

krętych, lesistych naddnieprzańskich

kreują osobowości i osobistości zara-

Pruszyńskiego. Zachowaly się też

Zawsze niedokończona...

jarach Pszenicznikiem i Tabaczni-

zem, nigdy instytucje. Znakomitości li-

opublikowane zbiory poetyckich

kiem należal do jednej z galęzi rodu

terackie, malarskie i polityczne kuly hi-

utworów Slawy, plasujące autorkę

Z rąk Twych się dowiedzialam,

hrabiów Ursyn-Pruszyńskich, herbu

storię na spotkaniach w pensjonatach

w gronie zauważonych poetów tego

co się wcielily w klawisze

Rawicz, szeroko rozrodzonych od

i kawiarniach. Bywal na nich także

czasu. Nieocenionym świadectwem

W jesienny wieczór gwiaździsty,

kilkuset lat (i skoligaconych z licznymi

Żeromski, przybyly nie po raz pierwszy

jej zmagań na poetyckiej niwie jest

w szeroką pachnącą ciszę,

domami arystokratycznymi, m. in. So-

zresztą pod Tatry na przelomie paź-

też korespondencja, którą prowadzila

W pól zżętych dawno milczeniu,

chaczewskich i Rzyszczewskich) na

dziernika i listopada tegoż 1903 roku

ze Stefanem Żeromskim ­ kierowane

Nagrobek Tadeusza Pruszyń-

w ukojną jesienną slotę ­

poludniowo-wschodnich rubieżach

na prawie dwuletni pobyt, oraz Feliks

do niej jego listy zachowaly się w

skiego, przed 1918 r.

Z rąk Twych się dowiedzialam ­

dawnej Rzeczypospolitej. Tam to

Gwiżdż (1885­1952, w międzywojniu

odpisach Poetki.

wlaśnie, w kresowym klimacie Mohor-

jak umial tęsknić Szopen.

jej korespondencja adresowana do

posel na sejm i senator), wyksztalcony

Muza nie pyta o kalendarz, to cie-

ta ­ rapsodu rycerskiego Wincentego

pisarza, a także jakiekolwiek wiado-

Podhalanin, wtedy początkujący poeta

kawość biografa ­ tutaj nie w pelni za-

Wtulona w Twoje kolana,

mości o jej losie.

Pola, polszczyzny i polskości uczyli jej

i dramatopisarz. Tych dwu literatów

spokojona, gdyż rok urodzenia 1888

gdy wicher w okna lopoce

Wiosną Slawa powrócila w swe

od dzieciństwa najlepsi nauczyciele,

poznala garnąca się do zakopiańskiej

jest datą jedynie prawdopodobną.

Sluchalam Twojego glosu

rodzinne naddnieprzańskie strony, a

bo matka, poezja Slowackiego i mu-

bohemy Slawa Pruszyńska: pierwszy

Muzie wystarczalo, że Slawa przy-

i Slowackiego wierszy ­

w ślad za nią szly z Zakopanego listy

zyka Chopina, a wspomnienie owych

stal się opiekunem wschodzącej

szla na świat na wypelniającej duszę

lat zawarla w wierszu Dzieciństwo

I świat mi caly rozkwital, choć zima

Żeromskiego, pelne rad i koleżeń-

twórczości, prowadząc ją znanymi już

rozmachem i nostalgią Ukrainie, w

byla dokola ­

skiej życzliwości. 15 czerwca 1904

[fragment]:

sobie dobrze ścieżkami do redakcji

majątku Kozarynówka, zwanym też

pism ­ Ateneum, Krytyki, Lamusa

Poezją i Polską szerszy...

r. pisal: ,,Najuprzejmiej dziękuję za

czy Wędrowca ­ drugi w niedalekiej

odpis ostatniego utworu i list. Przykro

mi, że w Ateneum znalazlo się tyle

przyszlości zostal mężem poetki.

Wrażliwa panna z ziemiańskiego

blędów. Można zamieścić ich wykaz

Listy do poetki zachowaly się,

dworu, okazująca od dzieciństwa za-

w najbliższym numerze (lipcowym)

jak wyżej wspomniano, jedynie w

interesowania pisarskie i rysunkowe,

i uczynię to zaraz, jeśli Pani sobie

odpisach sporządzonych przez nią

ksztalcona we francuskim i niemiec-

życzy. Muszę jednak w interesie

przed spelnieniem prośby nadawcy o

kim, hodowala tęsknotę za Polską

naszej Slawy zwrócić uwagę, że na

ich zwrot. Odpisy te nie budzą jednak

i poezją, do której tworzenia czula się

taki spis omylek nikt z żyjących pod

podejrzeń o apokryf, nie zawierają

i powolana, i potencjalnie zdolna. Po-

księżycem nigdy jeszcze uwagi nie

bowiem ,,sensacji", którymi chcialaby

trzebowala tylko pierwszego impulsu.

zwrócil, a tymczasem redaktor, z

podkolorować swój życiorys. Znajo-

Jedni orzekną, że byl to świadomy

którego winy (jeśli nie z winy zecera,

mość Żeromskiego z mlodą poetką

wybór, inni ­ że przeznaczenie, w

albo zakopiańskiego kopisty) owe

przetrwala w przekazie ustnym, a

każdym razie przyjazd do Zakopa-

blędy powstaly, uczuje się dotkniętym

zawarte w odpisach szczególowe

nego nastąpić musial. I nastąpil w

w swej godności gramatycznej, jak

informacje i z życia autora Popiolów,

początkach grudnia 1903 r., kiedy

hipopotam raniony kulą. Może by

i o przygotowywanych przez Pruszyń-

to pod Giewont zjechala z Kijowa

tedy lepiej idealnie poprawną formę

ską utworach do druku okazaly się ze

Jadwiga Ursyn-Pruszyńska (z d. So-

Zachodu przechować do wydania

wszech miar prawdziwe. Żeromski

chaczewska) z córką, a fakt ten skru-

(co daj jak najprędzej, o Zeusie!)

jawi się tu przede wszystkim jako

pulatnie odnotowuje w ,,Liście gości"

Dwór w Kozarynówce, przelom XIX/XX w.