18

15­28 września 2020 nr 17 (357)

Okruchy historii

kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Deportacja polaków ze stanislawowa  (cz. ii)

ińsku lub rosyjsku. Zawiadamia też,

wydawana będzie zapomoga pie-

Wedlug ewidencji przeprowadzo-

W liście do Józefa Stalina z dnia 15

PETRO HAWRYLYSZYN

że we Lwowie odmówiono Polakom

niężna w kwocie 5 tys. zlotych ­ kar-

nej wówczas przez stanislawowski

listopada 1944 roku o konieczności

ROMAN CZORNEŃKYJ

organizacji szkól z językiem polskim

bowańców na jedno gospodarstwo

obwodowy komitet KP (b)U w 14 z 36

represji wobec nacjonalistów ukraiń-

dla swoich dzieci. Zaproponowal

domowe na zainstalowanie się na

rejonach obwodu stanislawowskiego

W celu przeprowadzenia deporta-

skich Chruszczow poprosil o wpro-

wprowadzenie we wszystkich szko-

nowym miejscu i inne potrzeby. Spla-

zamieszkiwalo 46 994 Polaków, czyli

cji polskiej ludności z USRR utworzo-

wadzenie sądów polowych NKWD,

lach programów nauczania zatwier-

canie tej sumy rozlożone jest na pięć

13 814 rodzin; w Kolomyi ­ 11 636

no przedstawicielstwo rządu Republi-

aby uczestników ruchu zastraszyć

dzonych przez Narodowy komisariat

lat... Wartość pozostawionego mienia

osób, 3 375 rodzin; w Stanislawowie

ki Ukraińskiej ,,Do spraw ewakuacji

karami śmierci przez powiesze-

oświaty. Jedną z kolejnych propozycji

zwracana jest ewakuowanym zgod-

­ 18 281 osób, 6 072 rodziny. Ogólem

ludności polskiej", na czele którego

nie. Sądy należalo przeprowadzać

bylo skasowanie zakazu mobilizacji

nie z normami, istniejącymi w Polsce

w obw. stanislawowskim zamieszki-

stal O. Cokol. Glówne przedstawi-

otwarcie z szerokim udzialem miej-

polskiej ludności do pracy poza rejo-

i odpowiednio w Ukraińskiej SRR".

walo 76 911 Polaków, 23 259 rodzin.

cielstwo rządu polskiego, kierowane

scowej ludności, a wyroki wykony-

nami zamieszkania i wprowadzenie

Aby zarejestrować się na wyjazd

Jak podkreślil pierwszy sekre-

przez W. Wolskiego, ulokowano w

wać w tych miejscowościach, gdzie

ich zatrudnienia we wschodnich ob-

należalo dokumentalnie potwierdzić

tarz partii, najwięcej osób zglosilo się

Lucku. Na Zachodniej Ukrainie po-

opór jest największy lub tam, gdzie

wodach Ukrainy i innych republikach

swe obywatelstwo. Zapis robiono

do ewakuacji w miasteczku Śniatyn

wstaly tzw. ,,aparaty pelnomocników

zginęli sowieccy aktywiści. Chrusz-

ZSRR. Zaproponowal mobilizację

wedlug jednego z dokumentów:

ds. ewakuacji", które mialy swe filie

mężczyzn i kobiet polskich do pra-

paszportu radzieckiego z adnotacją,

w miastach rejonowych. Ich zada-

cy ,,w przemyśle i na budownictwie

że zostal on wydany na podstawie

niem bylo dokonanie spisu ludności

urządzeń obronnych i fabryk na rów-

dokumentu, potwierdzającego pol-

polskiej i jej rejestracja. Mieścily się w

ni z ludnością ukraińską". W wyniku

skie obywatelstwo, polskiego pasz-

Lucku, Kowlu, Równem, Wlodzimie-

tego do Armii Czerwonej w obw. sta-

portu, polskiej książeczki wojskowej,

rzu Wolyńskim, Lwowie, Dubnie, Bro-

nislawowskim 10 września 1944 roku

świadectwa urodzenia, zawodowej

dach, Kamionce Buskiej, Zloczowie,

powolano 4 159 Polaków, z czego

kartki medycznej. Ze sobą można bylo

Rawie Ruskiej, Drohobyczu, Stryju,

zmobilizowano 3 163 osoby.

wziąć nie więcej niż 1 tys. sowieckich

Samborze, Czortkowie, Chodorowie,

Decyzje te wprowadzono od

karbowańców na osobę. Zezwalano

Tarnopolu, Krzemieńcu, Stanislawo-

nowego roku szkolnego. W Stani-

na wywóz osobistego mienia o wa-

wie, a po jakimś czasie otwarto jesz-

slawowie zmniejszono liczbę szkól z

dze nie więcej niż 2 tony na rodzinę,

cze jeden ­ w Czerniowcach.

językiem polskim. Wedlug ustawy nr

w tym i zwierzęta domowe.

Pelnomocnikiem NKWD przy

4 od 17 sierpnia 1944 roku Stanisla-

Wedlug  wskazówek  pierwsze

Stanislawowskim aparacie byl major

wowskiej Rady miasta w mieście od-

partie do ewakuacji mialy być gotowe

Mychajlo Szatochin, zastępca kie-

nowiono sieć szkól z roku szkolnego

do 15 listopada 1944 roku. Jednak

rownika wydzialu do walki z bandyty-

1940/1941 z osobnym nauczaniem

na dobrowolną ewakuację do dnia 2

zmem NKWD obw. kijowskiego. Jego

chlopców i dziewcząt. Z 17 szkól

listopada w stanislawowskim rejonie

kompetencje obejmowaly caly obw.

średnich w mieście 6 byly z językiem

podano tylko 30 zgloszeń na 97 osób.

stanislawowski. Początkowo wydzial

polskim:

Natomiast spis wykazal 110 244 Pola-

byl ulokowany w hotelu ,,Spartak" (ob.

­ średnia żeńska szkola nr 6 ­ pl.

ków. W notatce pierwszego sekretarza

,,Dnister"). Wkrótce zgodnie z decyzją

Paderewskiego (ob. pl. A. Szeptyc-

Mychajla Slona o przygotowaniach do

Rady miasta Stanislawa z dnia 29

kiego);

ewakuacji z dnia 15 listopada 1944 roku

sierpnia 1944 roku instytucji prze-

­ średnia żeńska szkola nr 8 ­ ul.

podkreślano, że większość Polaków

kazano lokal przy ul. Kopernika 22

Kilińskiego 9 (ob. Forteczny prze-

nie wykazuje chęci wyjazdu do Polski.

­ tymczasowo, ,,na czas ewakuacji".

smyk);

Przytaczal on też charakterystyczne

Do wykonywania swych obowiązków

­ średnia męska szkola nr 9 ­

przypadki. Pod koniec października

biuro przystąpilo już 10­15 paździer-

pl. Mickiewicza 19;

1944 roku w rejonie Doliny kaplan kato-

nika 1944 roku. Jako pierwsza do wy-

Cokól pomnika Adama Mickiewicza zdemontowanego

­ średnia żeńska szkola nr 14 ­

licki na nabożeństwie niedzielnym na-

jazdu zglaszala się ludność wiejska

przez wladze niemieckie

ul. Matejki 34;

wolywal wiernych, aby nigdzie nie wy-

lub te osoby, które z różnych przyczyn

­ średnia męska szkola nr 18 ­

jeżdżali, bo tereny Zachodniej Ukrainy

osiadly w miastach.

czow podkreślal też, że UPA i AK

­ 880 osób, prawie cala polska lud-

ul. Czerwonoarmiejska 82 ( ob. ul.

będą polskie. Pośród polskiej ludności

Jako agitację do ,,ewakuacji" do

prowadzą rozmowy o zaprzestaniu

ność.; w Horodence ­ 850 zgloszeń;

Szewczenki);

w Kaluszu mówiono: ,,Nie wyjedziemy

Polski obwodowa gazeta ,,Przykar-

w Kolomyi ­ ponad 700 zgloszeń;

wzajemnych walk i polączeniu sil w

­ średnia męska szkola nr 22 ­

do Polski, dopóki nie rozliczymy (ze-

packa Prawda" 13 września 1944

najmniejsza liczba chętnych byla w

walce z sowietami. Przypuszczal,

ul. Dzierżyńskiego 10 (ob. ul. Maze-

mścimy) się z Ukraińcami".

roku nr 96 opublikowala artykul ,,Pod-

rejonie Gwoźdźca ­ 5; Żowtnewem ­

że w szeregu rejonów takie ustale-

py).

Bardzo trudno bylo dokonać

pisanie umowy pomiędzy Polskim

20; Zablotowie ­ 23.

nia już dzialają, bowiem gwaltownie

ewidencji ludności polskiej w obw.

Komitetem Wyzwolenia narodowego

1 listopada 1944 roku we Lwowie

zmniejszyla się ilość ukraińskich

Wedlug decyzji nr 308/8 od 25

stanislawowskim, bowiem znaczna

i Rządem USRR o ewakuacji polskich

okolo 4 tys. Polaków protestowalo na

ataków na Polaków. Stalin nie po-

maja 1945 roku Stanislawskiej Rady

część Polaków z powodu napadów

obywateli z terenów Ukraińskiej SRR

Cmentarzu Lyczakowskim. Na po-

parl tej propozycji.

miasta zreorganizowano sieć szkól

band UPA opuszczala swe miejsco-

i ludności ukraińskiej z terenów Pol-

Jak zaznacza Jewhenij Sam-

chówkach żolnierzy sowieckich napi-

i zmniejszono ich liczbę do 10, z któ-

wości i przenosila się do miasteczek

ski". W artykule obiecywano ,,zlote

borski innym świadectwem przymu-

sano: ,,Nie oddamy Lwowa ZSRR!".

rych tylko we dwóch prowadzono lek-

­ centrów rejonów lub do Stanisla-

góry" chętnym do wyjazdu. ,,Umowa

sowego rozwiązania kwestii ewaku-

,,Chwala walczącym o polski Lwów"

cje po polsku. Uczylo się w nich 600

wowa, gdzie nie rejestrowala swe-

przewiduje rozmaite ulgi dla ewaku-

acji jest kolejny list Chruszczowa do

i ustawiono mapę z przedwojenny-

uczniów: średnia żeńska szkola nr 9

go miejsca zamieszkania. Tak, np.

owanych ­ pisala gazeta. ­ Kaso-

Stalina z 29 listopada 1944 roku. Tu

mi granicami Polski z napisem: ,,Co

­ pl. Mickiewicza 3 i średnia męska

do Nadwórnej przyjechali Polacy z

wane są z nich wszelkie zaleglości

Chruszczow proponuje szereg akcji

nam obca przemoc wzięla ­ szablą

szkola nr 10 ­ ul. Czerwonoarmiejska

lanczyńskiego, solotwińskiego, ja-

w dostawach naturalnych, podatkach

skierowanych na to, aby warunki

odbijemy!".

44. Wkrótce jednak kolejną decyzją

remczańskiego rejonów; do Kolomyi

pieniężnych i obowiązujących ase-

życia Polaków staly się nie do wy-

W warunkach walk podziemia

nr 486 z dnia 13 sierpnia 1945 roku

­ Polacy z gwoździeckiego, zablo-

kuracjach. Wszystkie przesiedlone

trzymania i to ostatecznie ma sklo-

UPA, wobec niechętnych do wyjazdu

szkolę na Czerwonoarmiejskiej prze-

towskiego, korszywskiego, peczeni-

gospodarstwa zarówno na terenach

nić ich do wyjazdu. Proponuje ab-

do Polski Polaków pierwszy sekretarz

kazano technikum kolejowemu nr 3,

żyńskiego i innych rejonów. Opodal

Polski, jak na Ukrainie, zwolnione są

solutne wprowadzenie radzieckich

CK KP(b)U Nikita Chruszczow posta-

a polską szkolę średnią ostatecznie

Stanislawowa na przedmieściu Dra-

z podatków państwowych i obowią-

podręczników zaczynając od szkól

nowil przymusić ich do wyjazdu i po-

zamknięto.

homyrczany Polacy przebywali w

zujących asekuracji przez dwa lata.

wstalą sytuację zlikwidować przez

podstawowych do wyższych uczelni

(cdn.)

dzień, a na noc uciekali do miasta.

Ewakuowanym w miejscu osiedlenia

,,sowietyzację" Zachodniej Ukrainy.

i wyklady prowadzić tylko po ukra-

Śladami naszych publikacji

sku na prelekcji z użyciem makiety

artykule dla oceny calości wyda-

omawianego terenu. Poinformowal

rzeń.

Tadeusz Zydel

on sluchaczy o tym, że dwukrotne

Napisal do nas pan Tadeusz Zydel z gdańska. Zainteresowal go artykul o Monte Cassino. W liście do

próby zdobycia w/w wzgórza przez

PS. Z dużym zainteresowaniem

redakcji dzieli się swymi spostrzeżeniami i stawia kilka pytań, na które nie sposób teraz dać odpowiedź.

wojska alianckie nie powiodly się z

czytam Waszą gazetę, która dociera

Wymagaloby to glębokich badań w archiwach niemieckich i nie wiadomo, czy nawet tam znalazloby się

powodu silnej obrony niemieckiej.

tu, do gdańska.

na nie odpowiedzi. Oto list pana Tadeusza:

Wojsko Polskie w tej sytuacji

Jedyne, co mi pozostaje to poin-

Każdy skutek ma swoją przyczynę

że klasztor będzie bombardowany i

sino a Morzem Śródziemnym ­ drogę

otrzymalo rozkaz zdobycia go wraz

formować, że artykul ,,Monte Cassino

W kurierze galicyjskim z 29 maja

podjęli odpowiednie zabezpieczające

umożliwiającą marsz wojsk alianckich

z ruinami klasztoru. Zdobycie mialo

widziane z drugiej strony" jest prze-

­ 15 czerwca nr 9­10 (349­350)

dzialania? Dlaczego dowódca wojsk

na pólnoc, do Rzymu.

miejsce dopiero 18 maja. Tym sa-

drukiem artykulów, które zamieścila

zwrócilem szczególną uwagę na

niemieckich dopuścil do schronienia

Bezpośrednią informację o dzia-

mym doszlo do możliwości marszu

ukazująca się po polsku we Lwowie

artykul pod tytulem ,,Monte Cassino

się w klasztorze uchodźców udziela-

laniach wojennych w tym rejonie uzy-

na pólnoc w kierunku Rzymu.

okupacyjna gazeta Lwowska z 1944

widziane z drugiej strony" autorstwa

jąc im azylu? Czy nie byla to perfidia?

skalem od oficera sztabowego armii

Autora w/w artykulu proszę o

r. Co do oceny calości wydarzeń,

krzysztofa Szymańskiego.

Po zbombardowaniu klasztor

gen. Andersa, kpt. Józefa Zawadz-

uzupelnienie brakujących w tym te-

zrobil to już najlepiej Melchior Wań-

Skąd dostojnicy wojskowi i ko-

zostal uzbrojony i prowadzil ostrzal

kiego (później awansowanego do

macie niezbędnych wiadomości, na

kowicz w książce ,,Monte Cassino".

Krzysztof Szymański

ścielni wiedzieli z wyprzedzeniem,

artyleryjski doliny między Monte Cas-

stopnia generala brygady) w gdań-

które zwrócilem uwagę, w kolejnym