19

15­28 września 2020 nr 17 (357)

Okruchy historii

kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

tajemnice grobów polskich generalów

i osób duchownych na Cmentarzu Orląt

W setną rocznicę wojny polsko-bolszewickiej, Bitwy Warszawskiej i obrony Lwowa przed armią Budionnego w 1920 roku po-

nownie stajemy przed pytaniem o poszukiwanie prochów zaslużonych generalów i polityków polskich, pochowanych

w latach przedwojennych na Cmentarzu Obrońców Lwowa, a w sierpniu 1971 roku przed ostateczną dewastacją cmentarza

przez wladze radzieckie potajemnie przeniesionych w bezpieczniejsze miejsca na Cmentarzu Lyczakowskim. Wśród prze-

niesionych w nieznane nam miejsca byly prochy generala Tadeusza Rozwadowskiego, generala Waclawa Iwaszkiewicza,

senatora Tadeusza Cieńskiego i nie tylko. Pelnej listy nie ma po dzień dzisiejszy.

JURIJ SMIRNOW

w grobowcu klosowskich. Zapis zro-

Szczątki arcybiskupa w no-

tekst i zdjęcia

biono o wiele później, niż odbylo się

wej trumnie zlożono na Cmentarzu

przeniesienie szczątków arcybiskupa

Obrońców Lwowa w miejscu, gdzie

Udalo się ustalić, że ukryli trumny

w czasie dewastacji Cmentarza Orląt.

duchowny pierwotnie spocząl w grud-

przed wladzą bolszewicką miejscowi

Charakter pisma odróżnial go od in-

niu 1938 r. Uroczystości pochowania

Polacy. Miejsca te zostaly wybrane w

nych zapisów. Z pewnością notatkę

szczątków abpa Józefa Teodorowi-

pelnej tajemnicy, a świadkowie tych

spisano z pamięci, bardzo ostrożnie.

cza na Cmentarzu Orląt Lwowskich

wydarzeń już nie żyją. Jako przyklad i

Nie można bylo jasno zrozumieć o

mialy charakter wybitnie religijny.

zrozumienie problemów, które mogą

który grobowiec chodzi. Nieznana

Lwów historycznie byl i jest mia-

powstać przed entuzjastami poszuki-

nam osoba poinformowana o prze-

stem wieloobrządkowym, co potwier-

wań i przeniesienia prochów boha-

niesieniu prochów arcybiskupa i ma-

dzila obecność na pogrzebie hierar-

terów polskich warto przypomnieć

jąc dostęp do cmentarnych dokumen-

chów i księży rzymskokatolickich (w

okoliczności poszukiwania prochów

tów archiwalnych w tajemnicy zrobila

tym księdza ormiańskiego obrządku

i historię powtórnego pogrzebu ar-

wspomniany zapis. Ten zapis bardzo

katolickiego), duchownych greckoka-

cybiskupa Józefa Teodorowicza w

cenny dla komisji wskazywal konkret-

tolickich i prawoslawnych, jak również

Abp Józef Teofil Teodorowicz

czerwcu 2011 roku i księdza gerarda

ną drogę do dalszych poszukiwań na-

przedstawicieli Ormiańskiego ko-

Szmyda w listopadzie 2014 roku.

kowski (z polecenia Rady Ochrony

ukowych. Z wtajemniczonych zostaly

ściola Apostolskiego we Lwowie i na

Obecnie jest to jedyny pozytyw-

Miejsc Walk i Męczeństwa pracują

tylko panie Janina Zamojska i Halina

Ukrainie.

ny przyklad dzialań w tym kierunku.

teraz przy rozpoznaniu grobów pol-

Makowska, które w latach powo-

Podczas dewastacji Cmentarza

Otóż, w te dzialania zostaly zaan-

skich oficerów w Bykowni, niedaleko

jennych opiekowaly się grobowcem

Orląt Lwowskich w 1971 r. przeniesio-

gażowane ukraińskie wladze miasta

kijowa). Dzialania komisji wspieral

klosowskich. Jednym z tropów po-

no w tajemnicy trumny ze szczątkami

Lwowa, polska Rada Ochrony Miejsc

konsulat generalny RP we Lwowie w

szukiwań nowego miejsca pochówku

również innych zaslużonych osób

Walki i Męczeństwa, konsulat gene-

osobie konsula Marcina Zieniewicza.

abpa Józefa Teodorowicza i księdza

w tym prochy generalów Waclawa

ralny RP we Lwowie, polskie ormiań-

gerarda Szmyda byla tablica nagrob-

Iwaszkiewicza i Tadeusza Rozwa-

skie organizacje (m.in. ,,kolo Zainte-

na ustawiona na grobowcu klosow-

dowskiego, senatora RP Tadeusza

resowań kulturą Ormian" kZkO), Or-

skich przez wdzięcznych parafian z

Cieńskiego, brygadiera Czeslawa

miański kościól katolicki i Ormiański

krościenka Wyżnego, miejscowości

Mączyńskiego i in. w różne nieznane

kościól Apostolski, wielu ludzi dobrej

w której urodzil się ks. g. Szmyd o

dotychczas miejsca na terenie Cmen-

woli w Polsce i na Ukrainie.

następującej treści:

tarza Lyczakowskiego. Dla dalszych

Dzialania kZkO w sprawie poszu-

,,ŚP kS. DR gERARD SZMYD

poszukiwań potrzebne są dodatkowe

kiwań na terenie Cmentarza Lycza-

*22 X 1885 w krościenku Wyżnym

informacje i dokumenty archiwalne.

kowskiego, ekshumacji i identyfikacji

Z biegiem czasu wylonil się po-

k/krosna

Możliwe, iż będą odkryte nieoficjalne

skim. Pani Janina Zamojska opieku-

prochów arcybiskupa Józefa Teodo-

ważny problem. Rada Ochrony Miejsc

† 11 XII 1938

wpisy w księgach cmentarnych lub

jąca się grobowcem klosowskich w

rowicza trwaly kilka lat. W 2011 roku

Walk i Męczeństwa powiadomila ko-

Wybitny Liturgista

dotychczas nieznane wspomnienia

latach powojennych potwierdzila, że

powolano komisję ekspertów. W re-

misję, iż grobowiec klosowskich znaj-

Pisarz ­ Teolog Spolecznik

osób zaangażowanych w sprawę

w pewnym czasie zauważyla szczeli-

zultacie wspólnych dzialań Polaków

duje się na polu nr 2. Faktycznie, taki

Proboszcz parafii św. Marii

przeniesienia prochów zaslużonych

ny przy plycie zamykającej wejście do

i Ukraińców osiągnięto oczekiwane

grobowiec znaleziono, lecz nikt nie

Magdaleny

obrońców Lwowa. Pozostaje tajemni-

grobowca, co świadczylo o wlamaniu.

wyniki ­ stalo się prawnie możliwym

byl tam pochowany. Okazalo się, że

we Lwowie w latach 1930­38

ca i nadzieja, że poszukiwania miejsc

Wspólpracę ludzi po stronie ukraiń-

przeprowadzenie uroczystego aktu

jest jeszcze jeden grobowiec tej ro-

Uczestnik Wojny Ukraińsko-Polskiej

ukrycia trumien zostaną wznowione,

skiej i polskiej, zaangażowanych w

przeniesienia prochów abpa Teo-

dziny na polu nr 59. Potrzebna byla

1918­19

a szczątki tych wybitnych postaci

poszukiwania i przeniesienie szcząt-

dorowicza z grobowca klosowskich

oficjalna zgoda rodziny klosowskich

kapelan Wojska Polskiego 1920,

spoczną w przeznaczonych dla nich

ków abpa Teodorowicza uwieńczyla

(Cmentarz Lyczakowski) na Cmen-

na otwarcie grobowca. Uzgodnienia

1925­30

grobach na Cmentarzu Orląt Lwow-

uroczystość dnia 7 czerwca 2011 r.

tarz Orląt Lwowskich. 6 kwietnia

poczynań strony ukraińskiej i pol-

Prezes Oddzialu ZHP we Lwowie

skich.

1926­31

Uhonorowany licznymi

odznaczeniami

Calym życiem slużyl Bogu i Polsce"

Rodzina klosowskich potwier-

dzila obecność trumny i dala zgodę

na otwarcie grobowca. 29 kwietnia

2011 r. Maciej Bohosiewicz przed-

stawil dokument o treści: ,,Wedlug

ustnego przekazu, abp Józef Teofil

Teodorowicz do pochówku byl ubra-

ny w sutannę, pas (stulę) oraz kapę

Pogrzeb metropolity lwowskiego abpa Józefa Teodorowicza, 1938 r.

wierzchnią ozdobną. W trumnie po-

skiej trwaly okolo dwóch lat. kZkO

2011 r. mer Lwowa Andrij Sadowy

winny znajdować się: piuska arcy-

z Warszawy przy wspólpracy z kon-

wydal w tym celu odpowiednie roz-

biskupia, krzyż napierśny, różaniec

sulatem generalnym RP we Lwowie

porządzenie. Czlonków komisji ze

duży ozdobny. Obuwie na nogach, to

przedstawilo niezbędne dokumen-

strony polskiej wyznaczyla Rada

ozdobne pantofle liturgiczne z wyha-

ty, w tym zgody rodzin klosowskich

Ochrony Miejsc Walk i Męczeństwa.

ftowanym na nich krzyżem".

i Teodorowiczów. Sprawę kompliko-

W poszukiwania zaangażowali

Po otwarciu grobowca i odnalezie-

wal brak na grobowcu klosowskich

się: dyrektor Maciej Dancewicz, prze-

niu trumny arcybiskupa ormiańskiego

na polu nr 59 informacji o obecności

wodniczący Rady Fundacji Ormiań-

przeprowadzono identyfikację. Wy-

trumny abpa Józefa Teodorowicza.

skiej ,,kolo Zainteresowań kulturą

gląd trumny i szczątków zgadzal się

Ormian" (kZkO) Maciej Bohosiewicz,

Bylo rzeczą zrozumialą, że w re-

z opisem z dokumentów kZkO, bra-

czlonkowie Fundacji: Adam kaczyń-

aliach radzieckich inaczej być nie

kowalo jedynie krzyża, który prawdo-

ski, Marta Axentowicz-Bohosiewicz,

moglo. W księgach cmentarnych

podobnie zostal skradziony podczas

ks. Artur Awdalian, antropolodzy

znaleziono zapis o umieszczeniu

jednego z wielu plądrowań grobów i

Cmentarz Obrońców Lwowa

krzysztof Czubak i Wieslaw Więc-

trumny abpa Józefa Teodorowicza

grobowców na Cmentarzu Lyczakow-