23

15­28 września 2020 nr 17 (357)

Okruchy historii

kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

pogrzeb wladyslawa kozaka ­

wręczania sportowych trofeów na-

czy powrót pociągiem z gdyni. W

bardzo dobrze świadczy o zespole,

grodzono ich gorącymi brawami. Co

malych wolyńskich miejscowościach

który istnieje niecaly rok. Orkiestra

mit i realność

zapamiętali sami uczestnicy splywu?

wiele osób angażowalo się w re-

zdolbunowska może śmialo rywali-

Trudne do opanowania wzrusze-

alizację ważnego przedsięwzięcia.

zować z zawodowemi orkiestrami". Z

JURIJ SMIRNOW

pastwą niszczycielskich ataków ulicz-

nie, kiedy wiwatująca na brzegu

kto inny, kierując się wskazówkami

Igrzysk mlodzi muzycy przywieźli do

nej zgrai. Mlodociani wandale nie

rzeki polska ludność gdańska na

ze związkowego pisma ,,Strzelec",

Zdolbunowa popiersie marszalka Pil-

Wydarzenia w kwietniu 1936

uszanowali murów kościelnych ni bu-

rozrysowywal starannie projekt, kto

widok kajaków z bialo-czerwonymi

sudskiego, które stanowilo nagrodę

roku we Lwowie wstrząsnęly mia-

dynków, mieszczących zbiory kultu-

inny ,,dlubal" kajak, by metodą prób

barwami, zaczęla śpiewać ,,Rotę".

w konkursie.

stem i odbily się szerokim rozglosem

ralne [...] Polożona naprzeciw Teatru

i blędów osiągnąć stabilną, dobrze

,,Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród..."

W 1933 roku zainaugurowano

w calej Polsce, a nawet Europie.

Wielkiego, który poniósl też znaczne

trzymającą się na wodzie i zwrotną

niczym powiew wiatru ogarnęlo zgro-

jedną z najważniejszych w dwudzie-

Takich rozruchów, takiej fali dzialań

straty, kawiarnia ,,grand" przedsta-

jednostkę, a kto inny wyruszal ku

madzony tlum i wycisnęlo lzy z oczu,

stoleciu międzywojennym imprez

barbarzyńskich, rozpasania, orgii

wia obraz nieopisanego zniszczenia.

wielkiej przygodzie. Splyw mial cha-

przeplywających przez Wolne Miasto

sportowych o istotnym znaczeniu

najgorszych mętów spolecznych

Wewnątrz cale urządzenie kawiarni,

mieszkańcy nigdy przed tym nie

lustro, marmurowe stoliki itd. zostaly

rakter sportowej rywalizacji, zalogę

gdańsk wodniaków.

propagandowym. Od tego roku, w

doświadczyli. Byl to swego rodzaju

zupelnie zniszczone [...] Szynki tak

kajaka musieli stanowić najbardziej

,,Pamiętajcie, wolyniacy, że ży-

sierpniu, mial miejsce powszechny

bunt socjalny, wielokrotnie pomno-

liczne przy ul. gródeckiej zostaly

sprawni fizycznie, najsilniejsi strzelcy,

jemy w czasach, w których dusze

splyw wioślarzy, kajakarzy i żeglarzy

żony na przestępczo organizowaną

zdemolowane. Caly zapas wódek

najlepsi plywacy w oddziale. Pomysl

ludzkie giną się pod ciężarem wyda-

do morza. Zawody, które odbywaly się

i niekontrolowaną dziką chęć nie-

odplynąl do rąk rabującej zgrai. W

wyslania zawodników w pelną niebez-

rzeń historycznych" ­ tak po wielkich

pod patronatem Ligi Morskiej i kolo-

których indywiduów do niszczenia

dwu aptekach wybito okna wysta-

pieczeństw podróż rozpalal wyobraź-

manewrach na Wolyniu w sierpniu

nialnej, byly manifestacją przywią-

wszystkiego co się da, zaklócenia

wowe. Restaurację i sklad wódek

nie mieszkańców kresowych miast.

1938 roku przemawial w Lucku mar-

zania spoleczeństwa do polskiego

spokoju i normalnego trybu życia.

N. Fraekla obrabowano w zupelno-

W 1934 roku w Ostrogu, tuż przy

szalek Edward Rydz-Śmigly. Coraz

skrawka wybrzeża nad Baltykiem. Po

Otóż 14 kwietnia przed Budyn-

ści. Ze szczególną jakąś dziką pasją

częściej w tok zajęć roku wyszkole-

kiem Urzędu Pośrednictwa Pracy

zwrócil się atak przeciw sklepowi to-

niowego wpisywaly się ćwiczenia z

zebralo się okolo 500 bezrobotnych,

warów kolonialnych N. Maselki". I to

obrony przeciwlotniczej i przeciwga-

żądając zatrudnienia. Po otrzymaniu

tylko mala część opisów podanych w

odmowy ruszyli w stronę centrum

prasie lwowskiej.

zowej oraz kursy sanitarne, usuwa-

miasta, gdzie mialy miejsce starcia

Zwloki Wladyslawa kozaka kilka-

jąc w cień inne dzialania. Uczono się

z policją. W jednym z nich przy ul.

krotnie wypadaly z trumny, niesionej

jak skutecznie zaciemniać okna, jak

Akademickiej zostalo ciężko rannych

przez biegnących robotników. Po

zakladać maski przeciwgazowe, jak

dwóch bezrobotnych Wladyslaw ko-

zniszczeniu trumny cialo owinięto czer-

udzielać pierwszej pomocy. W sierp-

zak (wkrótce zmarl w szpitalu) i Miko-

wonym sztandarem i w pośpiechu po-

niu 1939 roku w calym kraju rozpla-

laj Sereda (zmarl w dniu następnym).

chowano na Cmentarzu Janowskim.

katowano obwieszczenie prezydenta

W środowisku bezrobotnych, robotni-

W czasie starć z policją padlo 15

Rzeczypospolitej Polskiej, dotyczące

ków, związków zawodowych wrzalo

zabitych, kilkaset osób zostalo ran-

wzmocnienia pogotowia zbrojnego. Z

od oburzenia zachowaniem policji.

nych. Do 24 kwietnia przytrzymano

dniem 31 sierpnia do czynnej slużby

16 kwietnia na pogrzebie Wl. kozaka

ponad 1000 osób. Szkody material-

wojskowej powolano tych rezerwi-

zebralo się do 50.000 osób.

ne szacunkowo wynosily do 1,5 mln

Defilada w Lucku po zakończeniu wielkich manewrów na

Dzialająca w podziemiu komu-

zl. Do obozu w Berezie kartuskiej

stów, którzy otrzymali już karty mobi-

Wolyniu w 1938 roku. Na trybunie Edward Rydz-Śmigly.

nistyczna Partia Ukrainy Zachodniej

wyslano 61 aresztowanych, z nich 15

lizacyjne ze wskazaniem kiedy, gdzie

Zdjęcie z wolyńskiej kolekcji Tadeusza Marcinkowskiego

(kPZU) postanowila wykorzystać

recydywistów i 46 komunistów. W na-

i do jakiej formacji wojskowej powinni

sytuację masowego niezadowolenia

stępnych miesiącach skazano kilka-

granicy z Sowietami, już pod koniec

dojściu Hitlera do wladzy, po wystą-

się zglosić. Powolaniu nie podlegali

postępowaniem wladz dla organizacji

dziesiąt osób za rabunki sklepów na

czerwca szykowano się do dalekiej

pieniu Niemiec z Ligi Narodów, po

ci, którzy nie otrzymali jeszcze kart

prowokacji i czegoś w rodzaju ,,miej-

13 do 19 miesięcy więzienia. Proko-

drogi. Po uroczystym nabożeństwie

haslach gloszących niemieckość

mobilizacyjnych.  Zarząd  glówny

scowych zamieszek wywrotowych",

munistyczna i lewicowa inteligencja

i poświeceniu kajaków przez księdza

Pomorza, trwalość polskiego dostę-

Związku Strzeleckiego w specjalnej

dzialając wedlug zasady ,,im gorzej,

wykorzystala tragiczne wydarzenia

pralata Ptaszyńskiego, po ognistych

pu do Baltyku wydawala się mocno

odezwie przypominal czlonkom, że

tym lepiej". kondukt pogrzebowy zde-

we Lwowie dla ideologicznego ataku

przemówieniach: burmistrza Wojcie-

niepewna. Akcję pod haslem ,,Cala

strzelcy, którzy nie zostali zmobi-

cydowano skierować na Cmentarz

na Rząd polski, polską konstytucję

chowskiego oraz prezesa zarządu

Polska do morza!" podzielono na

lizowani, powinni slużyć pomocą

Janowski przez cale miasto, gdy tym-

i ordynację wyborczą. Przedstawi-

dwa etapy. Pierwszy mial charak-

miejscowego Związku Strzeleckiego,

wojsku i wladzom administracyjnym,

czasem wladze zarządzily pochować

ciele Ligi Obrony Praw Czlowieka i

kozaka na Cmentarzu Lyczakowskim

Obywatela (komunistyczni dzialacze

ter splywu gwiaździstego. Wodnia-

mecenasa Zielińskiego, przy dźwię-

czuwać nad stanem dróg i mostów,

w odleglości 700 metrów od kaplicy

D. Szymkiewicz, H. górska, J. Mar-

cy ze wszystkich zakątków kraju 4

kach ,,Pierwszej Brygady" w trzech

nad calością linii telefonicznych, nad

przedpogrzebowej. W wielu miejscach

kowska i in.) zlożyli protest przeciw

kajakach strzelecka drużyna z Ostro-

sierpnia 1933 roku meldowali się

nienaruszalnością mienia wojskowe-

doszlo do starć z policją, która najpierw

dzialaniom policji na ręce wojewody

w stolicy Pomorza, Toruniu, który

ga ruszyla ku dalekiemu morzu. Na

go, państwowego i samorządowego

nie używala broni palnej. Ale z tlumu

lwowskiego. Jedną z pierwszych ko-

wlaśnie obchodzil jubileusz 700-

brzegach Horynia strzelców żegnaly

oraz otaczać troskliwą opieką rodzi-

padaly prowokacyjne strzaly rewolwe-

munistyczny pogląd na wydarzenia

lecia. Później, ze względu na Wolne

tlumy gapiów. Ileż to niespodzianek

ny osób powolanych do wojska.

rowe. Podburzony przez tajemnych

lwowskie oglosila Wanda Wasilewska

agitatorów komunistycznych tlum za-

w artykule publicystycznym, który na

atakowal koszary policyjne przy ulicy

język ukraiński przelożyl i wydruko-

kazimierza Wielkiego i więzienie ,,Bry-

wal ukraiński dzialacz komunistyczny

gidki", usilując uwolnić więźniów poli-

Jaroslaw Halan. W tych publikacjach

tycznych. Napad odparto przy użyciu

za kulisami wydarzeń zostali ich

broni palnej. Znaczna część mętów i

organizatorzy i prowokatorzy z pod-

zlodziei rzucila się na sklepy, kawiar-

ziemia komunistycznego. Tajemnice

nie, restauracje, apteki. Wybijano szy-

zakulisowych intryg i prowokacji nie

by, rabowano towary, demolowano

są znane po dzień dzisiejszy.

wystawy sklepowe, wszystko czego

W latach powojennych, za cza-

nie można bylo wynieść ­ niszczono

sów wladzy radzieckiej nadano krwa-

na miejscu. Inne organizowane (nie

wym zajściom kwietnia 1936 roku

wiadomo przez kogo) grupy mlodzie-

nowy akcent. Prochy Wladyslawa

Uroczystości z okazji Święta 3 Maja w Werbie. Z lewej strzelcy, obok strażacy i harcerze.

ży celowo rozbijaly latarnie, jeszcze

kozaka i innych ofiar przeniesiono

Werba, lata trzydzieste. Dar Zbigniewa Wojcieszka

inne staraly się zbudować kilkanaście

na najbardziej widoczne miejsce przy

Miasto gdańsk już w sposób upo-

czekalo na wolyńskich chlopców...

Niewielki zespól dzialaczy Związ-

barykad z przewróconych wozów cię-

wejściu na Cmentarz Janowski i na

rządkowany i pod wodzą kierownika

Dzięki pomocy ,,niezmordowanej

ku Strzeleckiego na czas wojny

żarowych i tramwajów.

ich grobach ustawiono jednakowe

Najbardziej ucierpiala dzielnica

nagrobki z różowego granitu.

flotylli, odbywal się splyw Wislą do

energii i pracy" rotmistrza w stanie

otrzymal specjalne dyrektywy. Już na

gródecka i centralna część miasta.

W najbardziej ścislej formie radziec-

gdyni. Tu 10 sierpnia następowalo

początku lat trzydziestych przystą-

spoczynku E. Sarneckiego, który

Podpalono sklad materialów budowla-

ka interpretacja wydarzeń jest opisana

zakończenie imprezy i uroczystość

czuwal nad organizacją przedsię-

piono bowiem do tworzenia tajnych

nych i sklad drzewa Ecka i Süssmana,

w ,,Historii Lwowa" wydanej w 1984

wręczenia nagród. Ze względu na

struktur organizacyjnych na wypadek

wzięcia, wytyczono najdogodniejszą

stację benzynową ,,Polminu" na placu

roku pod redakcją W. Sekretariuka,

konieczną do przebycia odleglość

trasę: Horyń ­ Prypeć ­ Jasiolda ­

zajęcia przez nieprzyjaciela przygra-

Strzeleckim. Zdemolowano magazy-

sekretarza miejskiego komitetu kPZR.

oraz uklad szlaków wodnych na

kanal Ogińskiego ­ Szczara ­ Nie-

nicznych terenów Państwa Polskie-

ny piwa Browarów Lwowskich. Wybito

Wedlug radzieckich autorów, ówczesny

terenie Polski dla wielu oddzialów

go. glównym zadaniem kierujących

mien ­ kanal Augustowski ­ Biebrza

szyby w gmachu Teatru Wielkiego

rząd polski, również polska konstytucja

strzeleckich udzial w imprezie byl

nimi inspektorów bylo organizowanie

­ Narew ­ Wisla. Droga nad polskie

(Opery), galerii Narodowej, Muzeum

i ordynacja wyborcza mialy ,,charakter

poważnym wyzwaniem. Dlugą i nie-

tajnych ogniw ,,pogotowia obywatel-

morze trwala ponad miesiąc (od 26

Przemyslu Artystycznego, znisz-

faszystowski", zaś proletariat lwowski

latwą do pokonania drogę mieli mię-

skiego" (Sekcje Pogotowia Obywatel-

czerwca do 17 sierpnia). Strzelcy z

czono kilka obrazów, jeden pędzla

pod kierownictwem kPZU walczyl o ko-

dzy innymi wolyniacy, a jednak w

skiego). Z kolei spośród najbardziej

Ostroga przebyli rekordową trasę

Jana Matejki. ,,Dziennik Polski" do-

munizm i przylączenie do Związku Ra-

nosil: ,,Trudno wyobrazić pelny obraz

dzieckiego, ,,przeciwko faszystowskim

kilku wolyńskich oddzialach podjęto

dlugości 2300 km! Ich ,,piękny i nie-

zaufanych czlonów tworzono jeszcze

zniszczenia, któremu uleglo miasto

okupacyjnym wladzom polskim".

trud przygotowań. Wyslanie repre-

bardziej zakonspirowane terenowe

powszedni wyczyn slusznie zostal

nie tylko w odleglejszych dzielnicach,

Pogrzeb kozaka odbywal się pod

zentacji na zawody często odbywa-

wyróżniony" ­ pisal kronikarz sply-

zespoly do zadań specjalnych. Mialy

ale w samym centrum śródmieścia

haslami: ,,Precz z pańską Polską",

lo się wysilkiem niemal calego miej-

wu. W tym roku nagrodzono również

one przeprowadzać dzialalność dy-

[...] Rozpętala się jakaś dzika orgia

,,Niech żyje Radziecki Lwów", ,,Niech

scowego spoleczeństwa, wysilkiem

dwóch strzelców z Janowej Doliny,

wersyjną i wywiadowczą na terenach

niszczenia, prowadzona nieraz na

żyje Związek Radziecki". ,,Nad grobem

calych oddzialów strzeleckich. Malo

którzy otrzymali Nagrodę im. gene-

czasowo zajętych przez nieprzyjacie-

oczach przechodniów przez zastępy

W. kozaka lwowscy robotnicy zlożyli

kogo stać bylo na kupno gotowe-

ralnego komisarza Rzeczypospolitej

la. W grudniu 1938 Sekcja Pogotowia

wywrotowców i wspóldzialających z

przysięgę walki przeciwko faszystow-

go kajaka czy innego potrzebnego

Polskiej w gdańsku. Odwaga i hart

Obywatelskiego ,,Wolyń" liczyla 110

nimi mętów ulicznych i żywiolów prze-

skiej reakcji". W nowej rzeczywistości

sprzętu. Trzeba bylo zebrać sumę

ducha wolyńskich strzelców budzi-

czlonków i wspólpracowników.

stępczych [...] W śródmieściu chyba

wspólczesnej Ukrainy i ta legenda ide-

potrzebną na wyżywienie, noclegi

ly powszechne uznanie. Podczas

(cdn.)

nie znajdzie się sklepu, który nie padl

ologiczna zostala obalona.