29

15­28 września 2020 nr 17 (357)

Z pamiętnika przewodnika

kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Bliźnięta i Macocha: zagadkowe pogańskie świątynie skalatu

Na wschodzie galicji znajduje się pasmo pagórków, które z powodu uksztaltowania miejscowa lud-

ność nazywa ,,górami". Przed wieloma tysiącami lat przebiegala tędy linia brzegowa morza, która

utworzyla rafy. Z czasem powierzchnia ziemi jeszcze bardzie wypiętrzyla się i rafy otrzymaly dźwięcz-

ną nazwę Miodobory. Staly się one naturalną granicą pomiędzy galicją, Wolyniem i Podolem.

BORYS JAWIR

prostopadlościanu. Od strony po-

tekst i zdjęcia

ludniowo-zachodniej mamy uskok,

przypominający stopień. glaz oblożo-

góry te, opiewane w legendach,

ny jest wokól mniejszymi kamieniami,

interesujące są zachowanymi do

mają wyrównane strony, jakby ktoś

dziś miejscami pogańskich kultów i

próbowal nadać im regularną formę

świątyń. Pozwala to mówić o mio-

geometryczną, przynajmniej z dwóch

doborskim kompleksie świątynnym,

­ trzech stron. Od strony poludniowo-

bowiem w dawnych czasach te

zachodniej do uskoku przytykają dwa

świątynie tworzyly pewną calość. W

glazy o wygladzonej powierzchni w

Widok z Sabarychy na Towtry

kronikach tereny Miodoborów przy-

miejscu styku z dużym glazem. Praw-

Wierzcholek A

pisywane są księstwu zbaraskiemu,

dopodobnie stala tu jakaś budowla.

ne miejsca, można przypuścić, że

jest pagórek z ulożonych kamieni, a

posiadającemu prawa pewnej auto-

Możemy więc przypuszczać, że

Wierzcholek ten ma strome stoki,

byl to piedestal jakiegoś bóstwa. Od

od strony pólnocno-wschodniej ­ za-

nomii. W XIV­XV wiekach Ziemia

na tych wierzcholkach istnialy dawne

wedlug danych topograficznych jego

strony pólnocnej widoczne są pozo-

glębienie. Prawdopodobnie w tym

Zbaraska należala do Wielkiego

grody świątynne, lub nawet caly ich

wysokość nad poziomem morza wy-

stalości walu, który niegdyś prawdo-

miejscu znajdowal się posąg bóstwa

księstwa Litewskiego, którego wlad-

kompleks. Mamy tu glówne budowle

nosi 372 m, nad doliną wznosi się o

podobnie otaczal cale wzgórze.

lub rozpalano rytualne ognie. Część

cy, chociaż przyjmowali chrzest,

sakralne z plaszczyznami, urządzo-

100 m. U podnóża leżą źródla rzeki

Na poludniowy zachód od szczy-

kamieni, oddzielających zaglębienie

czasem nawet kilka razy, zależnie

nymi dla potrzeb rytualnych. Otoczo-

gnilej Rudki, która przeplywa przez

tu biegnie zaglębienie ze ścianami

od reszty, ulożona jest w ksztalcie

od preferencji, byli jednak grzebani

ne lub oznaczone są one walami lub

Skalat i jest doplywem Zbrucza.

wylożonymi kamieniami. Tworzy on

wyciągniętej ,,ósemki".

wedlug obrządków pogańskich. Mi-

Wiele glazów na wierzcholku

Od zachodu, już poza owalem,

sje chrześcijańskie uważaly ich za

nie jest pochodzenia naturalnego,

w odleglości 3 m mamy czworokąt-

pogan. Prawdopodobnie obrzędy

prawdopodobnie zostaly tu kiedyś

ną budowlę, której ściany wylożone

pogańskie, tępione w czasach księ-

przez kogoś przywleczone. Niektó-

są z wielkich kamieni, wypelnionych

stwa kijowskiego, zaczęly przeży-

re kamienie są skupione w grupach,

drobniejszymi. Prawdopodobnie byl

wać wówczas pewien renesans.

mających prawidlowe formy geome-

to oltarz ofiarny lub studnia ofiarna,

Wokól Skalatu znajduje się wie-

tryczne (przeważnie prostokąty lub

po wykorzystaniu zasypana tymi ka-

le pagórków, z którymi związane są

owale) i są pozostalościami wcze-

mykami. Na szczycie wzgórza jest

więcej kamiennych budowli. Na pól-

noc od ,,świątyni" mamy okrągly pla-

ski kamień, po obu stronach którego

stoją dwa potężne glazy-menhiry, a

pomiędzy nimi prowadzi ścieżka na

szczyt wzgórza.

Na wzgórzu jest wiele zaglębień

o regularnej formie geometrycznej,

Na pierwszym planie ­ piedestal

pozwalających przypuszczać o istnie-

prostokąt o boku 4­5x4 m. Najpraw-

niu osady przy świątyni, tym bardziej,

charakterystycznymi glazami, ulożo-

dopodobniej byly to dwie odrębne

że usytuowane są one od strony rze-

nymi w ustalonym porządku.

Prawdopodobny oltarz; poniżej ­ przejście do studni ofiarnej

budowle o wspólnej ścianie tej samej

ki po slonecznej stronie pagórka.

Na wzgórzu A widzimy resztki

świątyni.

śniejszych budowli. Wokól wierzchol-

legendy, podania czy wierzenia.

rytualnego oltarza z ofiarnym dolem

Wierzcholek B

Tu też mamy kromlech. Na

ka A widoczne są dobrze pozostalo-

Zbadane zostalo jedynie kilka z

lub studnią i wydzielone miejsca na

pólnocnym stoku szereg glazów

Wysokość tego wierzcholka nie

ści po dawnych obwalowaniach. W

nich. Dawne pogańskie świątynie

rytualne ogniska. Na wzgórzu B jest

ustawionych ostrymi krawędziami

różni się znacznie od wierzcholka

niektórych miejscach stoki przypomi-

umieszczano na wysokich wzgó-

piedestal prawdopodobnego bóstwa

ku górze, tworzą luk wygięty na

,,A". Na jego stokach jest wiele gla-

nają tarasy, na których część terenu

rzach-ostańcach lub na stokach

i miejsce na ognisko. Na calym tere-

pólnocny zachód. W centrum mamy

zów nie pochodzących z naturalnych

jest wyrównana, a część ­ pokryta

grzbietów pagórków. Miejsca takie

nie szeroko wykorzystano kamien-

niewielkie zaglębienie. Wokól leży

skal. Część tych kamieni ulożona jest

prostokątnymi dolami. gdy spojrzy

najbardziej znane w tej okolicy są

ne moszczenie pewnych obiektów.

wiele rozrzuconych pojedynczych

w ksztalcie dolmenów wyciągniętym

się na te stoki z oddali, to rysuje się

na Świętej górze, Sabarysie czy

Brak jest pozostalości zwyklych bu-

glazów, niektóre z nich ulożone są

z poludnia na pólnoc. Prawdopodob-

kilka poziomów walów od strony za-

Macosze. W artykule mowa będzie

dowli mieszkalnych lub gospodar-

w linie lub figury. Czasem jest to do-

nie jest to analogiczna budowla do

chodniej.

o pozostalościach takich miejsc kul-

skich na szczytach wzgórz.

brze widoczne, a czasem niknie w

tej na poprzednim wzgórzu, tyle że

Świątynia owalnej formy, wy-

tu na grzbiecie Towtrów, leżącym na

Analizując gród, warto zauważyć,

zaglębieniach terenu. Tu też mamy

gorzej zachowana.

ciągniętej z pólnocy na poludnie na

pólnocny zachód od Skalatu. Pierw-

że kultura archeologiczna megalitycz-

zaglębienia o regularnej formie geo-

Na najwyższym punkcie wzgó-

dlugość 15­17 m, w części węższej

sza wzmianka o tej miejscowości

nych budowli byla charakterystyczna

metrycznej.

rza ,,B" jest mnóstwo glazów różnych

(wschód ­ zachód) ma 10­12 m. Ar-

w kronikach jest datowana rokiem

dla wielkich zespolów megalitycznych

1512, a jego nazwę wyprowadza się

w Europie z epoki neolitu i brązu (czyli

wlaśnie od skal, u których podnóża

przed 3000 lat). Możliwe, że powstal

wyrosla. W roku 1600 miasteczko

on dość wcześnie i miejscowi Slowia-

otrzymalo Prawo magdeburskie.

nie (prawdopodobnie Chorwaci) wy-

Dwa wzgórza z pasma Towtrów,

korzystywali go na swój sposób.

przebiegającego obok, otrzymaly

Nieprawdopodobną może oka-

nazwę Bliźnięta. Wedlug legendy

zać się teza, że pagórki powstaly nie

dwóch chlopców-sierot uciekalo od

w sposób naturalny, że są to kurhany

matki-morderczyni, która byla wiedź-

usypane na naturalnych wzgórzach.

mą. Zamienila ich na dwa pagórki po-

Taki kurhan o dlugości 115 m i wyso-

śród pola, wierzcholek zaś obok ­ to

kości 65 m znany jest na pólnocno-

góra Macocha (od niedobra, odosob-

zachodnich ziemiach slowiańskich.

niona). I rzeczywiście, gdy spojrzymy

W okolicach Skalatu pagórki usypa-

z wierzcholka Sabarychy, zobaczy-

ne są glazami i kamieniami, które

Na pierwszym planie prawdopodobnie oltarz ofiarny

my ją jako najbardziej wysunięte na

mają ulożenie uporządkowane i no-

Wierzcholek C

chitektura tej prawdopodobnej świąty-

poludnie wzgórze, stojące nieco na

rozmiarów. Tworzą one linie figur. Na

szą ślady obróbki. Nazwy pagórków

ni pogańskiej ma specyficzną budowę

Pomiędzy wzgórzami B i C nie

uboczu, osobno od dwóch, które są

samym szczycie ­ prawie regularny

też są powiązane z lokalnym kultem,

­ na krańcach zachodnim i pólnocnym

ma glębokiej doliny, jak to występu-

jak gdyby zlączone.

placyk o bokach 5x5 m, oblożony z

który tu mógl istnieć.

ustawione są wielkie glazy, tworzące

je w przypadku wierzcholków A i B.

Pagórki te tworzą niewielki

trzech stron (zachód, pólnoc, polu-

Wszystkie te pytania warte są

luk, podobny do kromlech. Natomiast

Tu grzbiet jedynie nieznacznie się

grzbiet, oddalony od glównego pa-

dnie) olbrzymimi glazami. Od wscho-

odpowiedzi, samo zaś miejsce wy-

wschodnia i poludniowa strony polą-

obniża.

sma Miodoborów doliną rzeki kory-

du mamy jedynie niewysoki wal.

maga dokladnych badań archeolo-

czone są symbolicznym niewysokim

Na samym szczycie wzgórza

lówka. By opisy tych wzgórz uczynić

Od pólnocy do platformy przyle-

gicznych, które pozwolą ustalić, kto,

walem. Poniżej na sklonie widoczne

leży potężny glaz ze śladami ob-

bardziej przejrzystymi nazwiemy je

ga stożkowaty piedestal z wglębie-

kiedy i w jaki sposób wykorzystywal

są tarasy, w centrum owalu widoczny

róbki ­ nadano mu ksztalt prawie

wierzcholkami A, B i C.

niem w centrum. Badając analogicz-

te wzgórza.