Wydarzenia

15

nr 21 (361) 17­30 listopada 2020

www.kuriergalicyjski.com

Światelko pamięci dla Stanislawa Gruszczyńskiego

że ,,bardzo efektowną częścią

budynku jest elewacja. Wznie-

siono ją w stylu eklektycznym z

Przed laty w polskiej rozglośni na falach ,,Радіо незалежність" w listopadzie nadawano cykl audycji

elementami neogotyku", zaś naj-

ważniejszym elementem ozdo-

,,Światelko pamięci", w którym podawano życiorysy zapomnianych osób wybitnych, spoczywają-

bienia jest wlaśnie figura św.

cych na Cmentarzu Lyczakowskim. Dziś chcialbym zapalić takie ,,Światelko pamięci" dla Stanislawa

Floriana. Prace konserwatorskie

Gruszczyńskiego, którego wojenne losy w jakiś sposób powiązane byly z naszą rodziną.

prowadzi Fundacja Dziedzic-

twa Kulturowego z Warszawy

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

Żydowski ,,Nasz Przegląd" do-

Cmentarzu Lyczakowskim. Ży-

(prezes Michal Laszczkowski)

P

nosi, że kiedy do księgarni żydow-

dowski chlopiec, którego ukrywal

w ramach projektu ,,Ochrona

skiej z zamiarem nabycia książek

Gruszczyński, zginąl w getcie na

rzed kilku laty, gdy po-

dziedzictwa kulturowego daw-

wchodzil 56-Ietni burmistrz mia-

Zamarstynowie.

szukiwalem jakichś wia-

nego województwa ruskiego".

sta Pruszkowa Stanislaw Grusz-

domości o nim, to nawet

Dofinansowanie polskiego Mi-

Sąsiadami, którzy go pocho-

czyński, pobito go. Pan Grusz-

na Wikipedii nie bylo o nim

nisterstwa Kultury i Dziedzictwa

wali, byli wlaśnie mój dziadek

czyński rzekomo zatrzymal jedne-

wzmianki. Teraz już jest. Z tych

Narodowego stanowi 340 000

i tata. Dziadkowi dano znać

go z napastników i odprowadzil

rozmów, które toczyly się w na-

zlotych. Prace konserwatorskie

zaraz po wypadku i zająl się

do komisariatu. Zatrzymanym jest

szej rodzinie, wiedzialem jedy-

są już praktycznie zakończone

pogrzebem, ponieważ byli

podobno p. Zygmunt Ostrowski,

nie, że Gruszczyński byl przed

i komisja ekspertów nie miala

z Gruszczyńskim zaprzyjaź-

czlonek organizacji pod nazwą

wojną burmistrzem Pruszkowa

żadnych uwag co do ich jakości.

nieni jeszcze od jego przyjazdu

,,Antyżydowska Blokada". Pobi-

i popelnil samobójstwo z powo-

do Lwowa w 1939 roku. Byl

tego burmistrza opatrzono w am-

du żydowskiego chlopca, które-

Jeszcze jeden cenny obiekt

dalekim krewnym mojej babci

bulatorium pogotowia.

go ukrywal.

sztuki monumentalnej we

Stanislaw Konstanty Grusz-

i przez pewien czas mieszkal

27 grudnia 2010 ,,Nowa Try-

Lwowie, który w roku 2020

czyński

Co wiadomo o Stanislawie

u dziadków. Potem, gdy już

buna Opolska" (nto.pl) opubliko-

doczekal się konserwacji, to

Konstantym Gruszczyńskim?

żeniem zobaczyl też, że chlopiec,

wynająl sobie mieszkanie, to

wala artykul Stanislawa Nicieji

zespól czterech witraży klatki

Urodzil się 2 listopada 1880

któremu wykręcono ręce, poka-

jak wspominala ciocia, często

,,Moje Kresy. Halszka z Ostro-

schodowej dawnego hotelu

w Starosielcach, obecnie dziel-

zuje hitlerowcom, gdzie miesz-

bywal u dziadków przy okazji

ga", w którym wspomina rów-

Krakowskiego przy placu

nicy Bialegostoku. Do gim-

ka. W tej sytuacji Gruszczyński,

różnych uroczystości czy świąt.

nież naszego bohatera:

Sobornym (dawniej Bernar-

nazjum chodzil w Woroneżu

wiedząc, że za przechowywanie

Po napaści Niemiec hitlerow-

dyńskim). Dzięki inwestycji

i Kielcach. W 1904 ukończyl

żydowskiego dziecka grozi mu

skich na Polskę Gruszczyński, w

W naszym domu wspomina-

Instytutu ,,Polonika" stal się

Średnią Szkolę Mechaniczno-

śmierć, zdecydowal się na despe-

tym czasie burmistrz Pruszkowa,

no przy jakiej ulicy wynajmo-

możliwy ich demontaż

Techniczną M. Mittego

racką ucieczkę, skacząc z okna z

schronil się we Lwowie. Tam pod

wal to tragiczne mieszkanie, ale

i fachowe odnowienie. Prace

w Warszawie.

drugiego piętra. Niestety, upadek

zmienionym nazwiskiem ukrywal

konserwatorskie powierzono

byl tragiczny. Gruszczyński nie

się przed sowietami, aby nie tra-

Marii Szumskiej-Barvinok,

odzyskal już przytomności i 13

fić do Katynia. Pracowal jako

Od 1899 zaangażowal się w

cenionej lwowskiej witrażystce

października 1943 roku zmarl.

ogrodnik i pomocnik grabarzy

dzialalność polityczną i zostal

i konserwatorce dziel sztu-

Sąsiedzi potajemnie pochowali

na Cmentarzu Lyczakowskim.

czlonkiem Polskiej Partii Socja-

ki. Cenne witraże powstaly

go w kwaterach Orląt Lwowskich

Po zajęciu Lwowa przez Niem-

listycznej. W 1900 byl więźniem

w 1914 roku w krakowskim

na Cmentarzu Lyczakowskim.

ców w lipcu 1941 roku, widząc

w Cytadeli Warszawskiej. W

Zakladzie Witraży, Oszkleń

Po wojnie miejsce to zrównano

na co dzień fizyczne unicestwia-

1906 byl uczestnikiem IX Zjazdu

Artystycznych i Mozaiki inż.

z ziemią. Syn Gruszczyńskiego,

nie Żydów lwowskich, postano-

PPS, na którym nastąpil rozlam

S. G. Zeleńskiego wedlug pro-

Zdzislaw, żolnierz gen. Wladysla-

wil w swoim mieszkaniu ukryć

w partii. Gruszczyński wstąpil

jektu uznanego krakowskiego

Tablica umieszczona na krzy-

wa Andersa, uczestnik bitwy pod

chlopca żydowskiego ­ sierotę,

do PPS-Lewicy. Ścigany przez

malarza Henryka Uziembly.

żu

Monte Cassino, w latach sześć-

którego rodziców zastrzelono na

rosyjską żandarmerię uciekl za

Każde z okien podzielono na

dziesiątych XX wieku próbowal,

górnym Lyczakowie. Ukrywany

niestety wówczas polskie nazwy

granicę. Do kraju powrócil pod

trzy części, wypelniono taflami

bezskutecznie, odnaleźć we Lwo-

chlopiec nie znosil psychicznie

ulic niewiele mi mówily. Nie

koniec I wojny światowej.

bezbarwnego szkla z jaskrawą

wie mogilę ojca,.

zamknięcia w schowku na stry-

wiem, czy ten pochówek byl po-

Byl aktywnym dzialaczem

kolorową bordiurą. Pośrodku

Mnie również podczas pracy

chu: miotal się, nie wytrzymywal

tajemny, ale na pewno nie byl na

samorządowym. W niepodleglej

każdego pola znajduje się

nad dziejami Cmentarza Orląt

atmosfery zamknięcia w ciasnej

cmentarzu Obrońców Lwowa,

Rzeczypospolitej  wielokrotnie

wielki medalion przedstawiający

we Lwowie nie udalo się ustalić

klitce. Mimo ostrzeżeń swego

lecz od razu tam, gdzie do dziś

piastowal funkcje burmistrza lub

zgeometryzowaną wiązankę

dokladnie miejsca pogrzebania

opiekuna pewnego dnia niespo-

znajduje się jego grób ­ na polu

prezydenta: w latach 1919­1921

kwiatów, uzupelnioną w części

Gruszczyńskiego, mimo że bylem

dziewanie wybiegl z domu na

35. Cmentarza Lyczakowskiego.

byl prezydentem w Tomaszowie

górnej girlandami kwiatów

w posiadaniu kilku wiarygodnych

ulicę i wpadl wprost na niemiecki

Na grobie umieszczono wówczas

Mazowieckim, 1921­1926 bur-

stylizowanych. Przejrzystość

relacji mieszkańców Pohulan-

patrol. Gruszczyński widzial tę

tabliczkę z przybranym nazwi-

mistrzem w Ostrogu na Woly-

i symetryczność kompozycji,

ki ­ lwowskiej dzielnicy tuż przy

scenę ze swego okna. Z przera-

skiem i to moglo być przyczy-

niu, 1926­1934 burmistrzem w

jaskrawe kolory czynią bardzo

ną, że tak trudno bylo ten grób

Kutnie oraz 1934­1939 burmi-

silne wrażenie estetyczne.

odnaleźć. Dopiero, gdy w latach

strzem w Pruszkowie.

1970. tata zamówil betonowy

W latach 1928­1930 zostal

Niestety  witraże  bardzo

nagrobek, wówczas wykonal też

senatorem II kadencji, wybrany

ucierpialy w ciągu stu lat swe-

tablicę z wlaściwym imieniem i

z listy nr 2 woj. warszawskiego.

go istnienia i potrzebowaly nie-

nazwiskiem. Zadziwiająca jest

Pracowal w komisji administra-

zwlocznego odnowienia. Mialy

jedynie data śmierci, odlana na

cyjnej i samorządowej. W 1937

one liczne pęknięcia, wybrzu-

tablicy ­ 5.10.1943. Możliwe,

zostal  odznaczony  Medalem

szenie  plaszczyzny,  ubytki,

że byla to data tragicznego wy-

Niepodleglości.

byly zabrudzone, nosily ślady

darzenia i dziadek uważal, że

Byl mężem Marii z d. Gli-

nieudolnej restauracji z lat po-

należy podać datę ostatniego

nieckiej. Mieli trójkę dzieci: dwie

przednich. To wszystko, a także

dnia przytomnego życia Stani-

córki Wieslawę i Halinę oraz

wielkie wymiary witraży czy-

slawa Gruszczyńskiego. Dziś

syna Zdzislawa.

ni pracę Marii Szumskiej-Ba-

już nikt niestety nie odpowie na

Z okresu międzywojenne-

rvinok przy nich rzeczywiście

to pytanie. Chociaż pamiętam,

go udalo mi się odnaleźć dwie

tytaniczną, przecież wszystko

że rozmowy na ten temat w ro-

wzmianki o jego dzialalności.

robi sama, bez pomocników. Za-

dzinie byly, ale wówczas nie

Strona tomaszów.pl w swoim ka-

pewnia jednak, że praca będzie

przywiązywalem do tego wagi.

lendarium donosi:

sfinalizowana w 2020 roku. Ko-

9.03.1919 ­ Zostaje wy-

A szkoda!

misja ekspertów wysoko oceni-

brana, pierwsza po odzyskaniu

Przez te wszystkie lata opie-

la jakość wykończonych części

niepodleglości Rada Miejska z

kujemy się grobem, porządkuje-

okien witrażowych i ustalila

przewodniczącym Karolem Ko-

my i ustawiamy znicze 1 listopa-

stan zaawansowania zadania na

tarskim na czele. Prezydentem

da. Podczas naszych wyjazdów

50%. Czlonkowie komisji pod-

Miasta zostaje inż. Stanislaw

w odwiedziny do rodziny w Pol-

kreślili także niezwyklą dbalość

Gruszczyński.

sce w latach 1970, ojciec odwie-

o zachowanie w maksymalnym

dzil wladze Pruszkowa, starając

Natomiast ,,Kurier Bydgoski"

stopniu wszystkich oryginalnych

się zaciekawiać je tą postacią.

z niedzieli 12 września 1937 roku

elementów witraży, w tym au-

Niestety, nie byli tym zaintere-

donosil o pewnym wydarzeniu,

tentycznych profili olowianych.

sowani.

w które Stanislaw Gruszczyński

Już niedlugo lwowianie będą

Zapalmy Stanislawowi Kon-

zostal wmieszany.

mieli możliwość ocenić jedno z

Pobicie burmistrza Pruszko-

stantemu Gruszczyńskiemu Świa-

najpiękniejszych dziel sztuki wi-

Grób Stanislawa Gruszczyńskiego

wa.

telko Pamięci!

trażowej w naszym mieście.