Okruchy historii

19

nr 21 (361) 17­30 listopada 2020

www.kuriergalicyjski.com

Legendarni wladcy Polski

wiedzę z zakresu medycyny. Po-

i na Litwie w XVI w. stwierdzil, że

pularność legendy można rów-

legenda ,,pięknie i obrazowo opo-

wiary mojżeszowej

nież wytlumaczyć jako zbieżność

wiada fakty historyczne. W rze-

imienia z bohaterką święta Purim

czywistości Saul Wahl nie zostal

­ Ester, która uratowala naród ży-

wybrany ani koronowany, ale w

dowski przed zagladą w czasach

przenośni wybór króla Zygmunta

biblijnych w Imperium perskim.

Wazy dla żydów oznaczal zwy-

W 1838 r. podczas budowy Twierdzy Brzeskiej, zniszczono staro-

Postać ,,Królowej żydowskiej"

cięstwo Saula Wahla". W legen-

zawsze budzila wiele pytań. Po-

dzie Saul Wahl daje żydom prawa,

żytną synagogę. Wtedy też zapisano, że w murze bożnicy odnale-

jawily się nawet pomysly na od-

dzięki którym mogą żyć szczęśli-

ziono granitową tablicę z napisem: ,,Wladca Saul, syn Samuela

nalezienie potomków Kazimierza

wie i w dostatku, w rzeczywisto-

Wielkiego, zwlaszcza że nie po-

ści ­ wszystko to naprawdę robi,

z Padwy, wzniósl tę żeńską synagogę". Wladca? Ale czyj, dlacze-

zostawil on synów ślubnych. W

lecz za pośrednictwem Zygmunta

1787 r. król Stanislaw August Po-

III Wazy. Za jego panowania osta-

go nic o nim nie wiemy? Powiem, że nie poszukiwalem podjętego

niatowski nakazal odnaleźć grób

tecznie uksztaltowala się struktura

tematu. Jak to często bywa to on znalazl mnie: przygotowując

Estherki. Ustalono, że najpraw-

samorządu żydowskiego ­ Sejmu

dopodobniej spoczęla w Lobzo-

Czterech Ziem (Waad), uniezależ-

wystawę historyczną, przejrzalem wydany w 1937 roku lwowski

wie (obecnie dzielnica Krakowa)

nilo się żydowskie sądownictwo,

Almanach Żydowski, w którym wśród wybitnych Żydów miasta

pod sztucznym kopcem, jednak

zezwolono na budowę synagog,

grób okazal się pusty. W różnych

niektóre powyżej budynków miesz-

umieszczono kilku ,,potomków króla polskiego"...

miejscowościach Polski i Galicji

kalnych. Król wielokrotnie bronil

istnieją legendy związane z obec-

żydów, a nawet zakazal kilku pu-

WITO NADASZKIEWICZ

nością Estherki, m.in. w Krako-

blikacji o antysemickich podtek-

wie, Rzeszowie i Radomiu wciąż

stach. Nawiasem mówiąc, samemu

Historia polskiego żydostwa

istnieją swoje ,,domy Estherki".W

Berszadskiemu  babcia  również

liczy tyle lat, ile i w zasadzie hi-

XIX wieku legenda byla popular-

opowiedziala tę legendę z dumą

storia Polski. I wprawdzie byly

na wśród pisarzy. Wpleciona jest

stwierdzając, że w ich rodzinie ply-

w niej tragiczne strony, lecz nie

w akcję ,,Kazimierza Wielkiego

nie również królewska krew!

należy zapominać, że sama na-

i Estherki" Aleksandra Bronikow-

Legendy  owijaly  również

zwa kraju po hebrajsku ,,Polin"

skiego (1828), ,,Króla chlopów"

więź Radziwillów z Saulem Wah-

tlumaczy się jako ,,odpoczniesz

Józefa Kraszewskiego (1881),

lem. Jedna z nich opowiadala, że

tutaj" ­ odpoczniesz po wielu la-

poświęcono jej osobne studia, ar-

Mikolaj Radziwill Czarny, by w

tach prześladowań i wygnania w

tykuly i sztuki teatralne.

1580 roku odpokutować za swoje

innych krajach.

Natomiast, postać Saula Wahla

grzechy, udal się na pielgrzymkę

Oczywiście każdy z nas wie o

(1541­1617, z jidysz ­ Saul Wola

do Wloch. Ubrany za żebraka, nie

Mieszku I, pierwszych Piastach,

lub Saul Wybrany) jest zupelnie

mając pieniędzy wszędzie spoty-

jednak dojście dynastii do wla-

historyczna. Jego potomkowie aż

kal się z okrucieństwem i pogardą.

dzy owiane jest legendami i ma

do czasów holokaustu mieszkali

Tylko Żyd Samuel Jehuda przyjąl

różne wersje historyczne...

we Lwowie, byli wlaścicielami

go jako ważnego gościa ­ schro-

Średniowieczny

kronikarz

domów, kupcami, należeli do pa-

nil u siebie, a na drogę dal ubrania

Gall Anonim (1066­1145) podaje

trycjatu miejskiego i byli dumni

i pieniądze. Po powrocie z piel-

nam, że w IX w. polanami rządzil

ze swojego ,,królewskiego" po-

grzymki książę Radziwill zaprosil

zly Popiel II, którego, jak pamię-

chodzenia! Co więcej, wspólcze-

do siebie rodzinę dobrego Żyda,

tamy, ostatecznie zjadly myszy

śni brytyjscy arystokraci wywo-

obdarowal go i wyslal syna Sa-

w Mysiej wieży w Kruszwicy.

dzą swoją genealogię wlaśnie od

muela do nauki w Brzeskiej jeszi-

Rodziny wladca w tym czasie już

niego! Saul Wahl byl rabinem

wie. Tym synem byl Saul! Zbudo-

nie mial, ponieważ wszystkich

(studiowal w Brześciu) i przed-

wal też monumentalną synagogę

prawdopodobnych konkurentów

siębiorcą: rozwijal wydobycie

w Brześciu, o której wspomniano

na tron Popiel zabil na uczcie,

soli, handel. Zostal osobistym

na początku artykulu.

więc lud polan stanąl przed trud-

bankierem rodziny Radziwillów, a

W świecie legenda o polskim

nym zadaniem: kto obejmie wla-

wkrótce także króla Stefana Bato-

królu-Żydzie stala się znana dzię-

dzę? I okazuje się, że znana nam

rego i jego następcy Wladyslawa

ki książce ,,Gedulat Shaul" (Sla-

wszystkim legenda ma dziś zapo-

III Wazy. Legenda mówi, że to

wa Saula), wydanej w 1854 roku

mniane uzupelnienie.

wlaśnie po śmierci pierwszego w

w Londynie przez Hirsza Edel-

Polanie postanowili oddać się

1587 roku, Saul zostal wybrany

mana. Później ukazywaly się jej

losowi ­ pierwszy, kto o świcie

na króla Rzeczypospolitej Polski!

interpretacje i adaptacje dla dzie-

przyjedzie do miasta, zostanie

Wedlug legendy na sejmie toczyla

ci, nawet komiksy.

nowym wladcą. Tym pierwszym

się ostra dyskusja między zwolen-

Legenda  o  królu  Saulu

dlu i rzemiosla, a także rozszerzyl

byl kupiec Abraham Prochownik.

się, aby Pan Bóg wskazal ,,kró-

nikami Maksymiliana Austriac-

(imienniku pierwszego króla bi-

na jej terytorium dzialanie Statutu

Niektóre źródla podają, że jego

la" ­ możemy prześledzić pewną

kiego, Zygmunta Wazy i Fiodora

blijnego) opowiadala dzieciom

Kaliskiego ­ dokumentu, który od

nazwisko pochodzilo od zawodu

analogię z Biblią, z prorokiem

Rurykowicza (syna Iwana Groźne-

o ,,zlotym wieku" zniszczonym

1264 r. gwarantowal bezpieczeń-

­ wytwarzal proch, a oprócz tego

Samuelem. Nie wiemy, czy Abra-

go). W pewnym momencie Miko-

przez chmielnicczyznę. Żydow-

stwo Żydom i przyznawal im sze-

interesowal się alchemią, mial się

ham chcial dlugo nieść ciężar

laj Krzysztof Radziwill krzyknąl:

scy chlopcy zasypiając w lóżeczku

rokie prawa. W przeciwieństwie do

za mędrca, a nawet maga! Trudno

wladzy, nie mial on sklonności do

,,wybierzmy więc króla Saula!".

sluchając bajek mamy lub babci

Abrahama Prochownika, pamięć o

powiedzieć, gdyż wedlug wspól-

wypraw wojskowych ­ Polanie w

Następnego dnia lud powital Sau-

i widzieli siebie w przyszlości

aferze milosnej króla i żydówki

czesnych danych prochu w Euro-

rzeczywistości cierpieli z powodu

la, jako swojego króla... Historyk

polskimi królami, a pechowcy

zwanej Estherka jest wciąż żywa,

pie jeszcze nie bylo... Oczywiście

ataków Wikingów i być może nie

z XIX w. Józef Karo przyznal, że

uspokajali się niemieckim przy-

a w Polsce jest nawet przyslówek

byly inne mieszanki palne ­ ten

mieli spadkobierców, ale wedlug

jego kandydatura zostala wysunię-

slowiem: ,,Szczęście jest tak ulot-

,,Kazimierz Wielki pijal miód u

sam ,,Grecki ogień", więc kto

legendy to on wskazal na Piasta,

ta i miala swoich zwolenników, a

ne, jak królestwo Saula Wahla". O

Esterki". Po raz pierwszy o milo-

wie... Być może wcale nie bylo

z którego pochodzila dluga dyna-

w każdym razie w okresie bezkró-

Saulu Wahlu wspomnial w swo-

ści króla wspominal kronikarz Jan

losowania z bramą, a Abraham

stia. Znaną w Europie Wschod-

lewia. Będąc faworytem zmarlego

ich wystąpieniach sejmowych

Dlugosz w 1356 r.: ,,wziąl sobie

jako osoba doświadczona i godna,

niej legendę spopularyzowal w

i wtajemniczonym we wszystkie

niekwestionowany  przywódca

za kochankę kobietę żydowskiego

z kontaktami w innych krajach,

świecie brytyjskim publicysta,

sprawy państwowe bankier byl

lwowskiego politicum drugiej

pochodzenia ­ Estherkę, bo byla

zostal celowo wybrany. Dzisiaj,

pochodzący z Węgier Arthur Ko-

jedną z najbardziej wplywowych

polowy XIX wieku, bohater Wio-

niesamowitej urody. Mial z nią

z perspektywy tysiąclecia, gdy ze

estler (1905­1983).

osób w Rzeczpospolitej! Tak czy

sny Ludów w 1848 r., Polak z wy-

dwóch synów: Niemira i Pelka.

względu na okoliczności, o staro-

Zdecydowanie  najlepszym

inaczej zachowal swoje wplywy

boru Franciszek Smolka, uzasad-

Na jej prośbę przyznawal wszyst-

żytnym Egipcie wiemy więcej niż

królem Polski z dynastii Pia-

przy następnym królu.

niając potrzebę nadania Żydom

kim żydom prawa i swobody...".

o życiu pierwszych Slowian, żad-

stów byl Kazimierz III Wielki

Francuski historyk Daniel Tol-

wszelkich praw obywatelskich.

Oczywiście kronikarz nie byl

ną hipotezę nie jesteśmy w stanie

(1310­1370) ­ król, który unikal

lett uważa historię wyboru Saula

Rzeczywiście, jeśli prześledzimy

świadkiem wydarzeń i zapisal to

zweryfikować inaczej niż logiką

konfliktów zbrojnych, preferując

na króla za fikcję, podczas gdy

prostą linię księcia Abrahama Pro-

na podstawie plotek ludowych.

lub analogią, więc nierealne jest

rozwój dyplomacji i wzmacnia-

badacz polskiego żydostwa Ma-

chownika ­ ,,królowej" Esterki

Prawdopodobnie Estherka nie

jednoznaczne wybranie wlaściwej

nie gospodarki. Po odziedziczeniu

rian Fuks uważal, że na podstawie

­ ,,króla" Saula Wahla, zobaczy-

zmienila religii i byla popularnie

wersji. Legendy mówią, że Abra-

Galicji przez swojego krewnego

dostępnych informacji nie można

my, że Żydzi kochali tę ziemię,

nazywana ,,Królową żydowską".

ham podzielil się swoim bogatym

­ Boleslawa Jurija Trojdenowi-

jej ani potwierdzić, ani obalić.

na której osiedlili się i chcieli, jak

Pochodzila z zamożnej rodziny,

doświadczeniem, w jaki sposób

cza, król zacząl zapraszać do jej

Wybitny rosyjski historyk i praw-

inne narody, poczuć w niej swoje

najprawdopodobniej byla wy-

państwa są zorganizowane wśród

miast Żydów aszkenazyjskich oraz

nik Aleksandr Berszadski analizu-

dawne korzenie, aby uznać ją nie-

ksztalcona, a także posiadala

innych narodów i żarliwie modlil

Niemców w celu rozwoju han-

jąc status prawny żydów w Polsce

wątpliwie za swoją Ojczyznę.