Okruchy historii

nr 21 (361) 17­30 listopada 2020

28

www.kuriergalicyjski.com

Rok 1920: Pamięć podczas pandemii (zakończenie)

Tym razem podaję relacje z ostatniego wyjazdu do miejsc pamięci i walk z bolszewikami na Ukrainie.

DMYTRO ANTONIUK

Koszyrskiego, po lewej stronie,

na miejscowym cmentarzu mia-

na wzgórku znajduje się panteon

la zachować się mogila polskich

z ponad 100 mogilami żolnierzy

legionistów z lat 1918­1920. W

Myślę, że warto rozpocząć ten

poleglych w latach 1919­1920.

jej odszukaniu pomogla mi miej-

odcinek relacją ze wspólnej po-

Proszę tylko nie pomylić tych po-

scowa krajoznawczyni i nauczy-

dróży do Czarnobyla 24 paździer-

chówków z podobnymi mogilami

cielka pani Wira, która pokazala

nika br. W tym dniu odwiedzili-

żolnierzy poleglych w czasie I

mi stary rosyjski obelisk przy

śmy w dużej grupie to miejsce nie

wojny światowej na miejscowym

wejściu na cmentarz. Wyjaśni-

po to, aby zobaczyć następstwa

cmentarzu.

la mi, że jeszcze kilkadziesiąt

awarii elektrowni atomowej, ale

Trzy krzyże o prawie kwadra-

lat wstecz stal tu zupelnie inny,

by zapalić tradycyjne bialo-czer-

towym ksztalcie, leżące na ziemi

wyższy polski obelisk, ale znikl.

wone i żólto-niebieskie znicze na

poza plebanią i kaplicą domini-

Miejscowa ludność, aby ozna-

grobach poleglych w 1920 roku.

kanów w Kamieniu Koszyrskim

kować to miejsce, przeniosla

Bo to miasto Czarnobyl w dniu

trudno z czymś pomylić. Takie

tu i ustawila dobrze zachowaną

26 kwietnia 1920 roku (w dniu

Otwarcie odnowionej bratniej mogily polskiej w Ostrogu

same krzyże stoją na grobach po-

kolumnę z innego ­ rosyjskiego

późniejszej awarii) zostalo wy-

rym na plytach widnieją napisy

cym obiektem dla wycieczek, od-

leglych w 1920 roku. Przypusz-

­ pochówku.

zwolone od bolszewików przez

po polsku i ukraińsku: ,,W tym

wiedzających tę miejscowość.

czam, że w tym miejscu bylo ich

Ostatnim punktem na mojej

desant flotylli Pińskiej (byla to

miejscu spoczywają żolnierze 18

Podobna polska kwatera woj-

więcej, ale zachowaly się tylko te

trasie byla miejscowość Rokitne,

jedyna taka operacje w czasie tej

Dywizji Wojska Polskiego i żol-

skowa z nagrobkami z tegoż pia-

pochówki.

na wschód od Sarn. Jest to dość

wojny) i przy udziale ukraińskich

nierze Ukraińskiej Republiki Lu-

skowca jest w Brzeżanach, gdzie

,,mloda" miejscowość, bo po-

miejscowych powstańców.

Uroczystości w Ostrogu

dowej, polegli w walce z Konną

na glównym pomniku wyryto

wstala w 1888 roku jako węzel

Na brzegu szerokiej Prypeci

Armią Budionnego w lipcu 1020

napis: ,,Bohaterom walk o Polskę

W czasie tego wyjazdu mia-

kolejowy. Ale to wlaśnie tu zwo-

zapaliliśmy znicze i ks. Bruno

roku". Grób ten jest ważny z tego

1918­1920".

lem szczęście trafić na nabożeń-

żono ciala polskich (i nie tylko)

Najman odmówil modlitwę za

powodu, że wspólne spoczywają

stwo przy odnowionej mogile

żolnierzy poleglych w walkach

zmarlych Polaków i Ukraińców,

Na Wolyniu

tu żolnierze polscy i ukraińscy.

polskich żolnierzy 1919­1920

w 1920 roku. Jest tu kwatera z

oraz za poleglych bolszewików.

W samym Krzemieńcu rów-

Podczas tego wyjazdu udalo

roku, które odprawili ks. pro-

ponad 60 odnowionymi mogila-

W tej uroczystości uczestniczyli

nież znalazlo się miejsce, zwią-

mi się nareszcie odnaleźć grób

konsul generalny konsulatu RP

zane z walkami z bolszewikami.

żolnierzy majora Wiktora Mat-

we Lwowie Eliza Dzwonkiewicz,

Jest to mogila Nieznanego Żol-

czyńskiego, którzy w lipcu 1920

dyrektor Instytutu Polskiego w

nierza na Cmentarzu Bazyliań-

roku mężnie i dlugo bronili przed

Kijowie Robert Czyżewski, pre-

skim. Odwiedzilem to miejsce po

bolszewikami fortu Zagórze (ob.

zes Fundacji Solidarności Mię-

raz pierwszy i, muszę powiedzieć,

Tarakanów). Majorowi i kilku

dzynarodowej Rafal Dzięciolow-

że, swoim polożeniem na stokach

jego podleglym udalo się wycofać

ski, prezes firmy Plastiks-Ukraine

wzgórza, licznymi artystycznymi

z fortu, ale kilku żolnierzy pozo-

Ireneusz Derek і dziennikarz Ra-

grobowcami bardzo przypomina

stalo na zawsze w tej ziemi. Miej-

dia WNET Pawel Bobolowicz.

sce grobu jest symboliczne, leży

tam, gdzie kiedyś byl niewielki

cmentarzyk ­ dlatego ich tam

pochowano. Na krzyżu widniala

jeszcze wstążka z akcji ,,Plomień

braterstwa", umieszczona tam

przez polskich harcerzy i ukraiń-

skich plastunów w sierpniu br.

Od dawna planowalem przy-

Potężna polska kwatera wojskowa w Czortkowie

jechać do Beresteczka, gdzie

nauczycielka języka polskiego

boszcz Waldemar Szlachta i ks.

mi z centralnym pomnikiem, na

Halina Sokalska pokazala mi

rezydent Witold Józef Kowalów.

którym wyryto nazwiska, szarże

groby z 1920 roku, które jeszcze

Na uroczystościach obecni byli

i daty śmierci poleglych. Tu też

w czasach Chruszczowa ocalaly

przedstawiciele wladz lokalnych

są takie same kwadratowe krzy-

i znajdowaly się przed wejściem

Ostroga, konsul generalny kon-

że, jak widziane poprzednio w

do dawnego kościola trynitarzy

sulatu RP w Lucku Pawel Owad,

Kamieniu Koszyrskim.

pw. Trójcy Świętej. 15 m przed

dyrektor Historyczno-kulturowe-

Jest tu niezwykly grób Żyda z

wejściem do świątyni zapalilem

go rezerwatu Mykola Mańko i

gwiazdą Dawida i nawet... mogi-

na trawniku znicze.

prezes Centrum kulturalno-oświa-

la nieznanego czerwonoarmisty z

Uroczystości w Czarnobylu

Nazajutrz mialem przerwę, bo

towego im. T. O. Sosnowskiego

sowiecką pięcioramienną gwiaz-

Cmentarz Lyczakowski. Krze-

A już po tygodniu znów wyje-

byl to dzień 1 listopada. Bylem

Jaroslaw Kowalczuk. Nieobecny

dą. Cóż, śmierć równa wszyst-

mieniec zresztą slynie ze swych

chalem na podsumowujący prze-

zachwycony możliwością spę-

byl jedynie mecenas i odnowiciel

kich...

cmentarzy. Odwiedzilem rów-

jazd przez Podole, Galicję i Wo-

dzenia tego dnia na Cmentarzu

nież tunicką nekropolię, gdzie

lyń. Mialem do odwiedzenia 14

Lyczakowskim, gdzie dolączy-

zapalilem znicz na grobie matki

miejsc pamięci żolnierzy z 1920

lem do akcji ,,Światelko pamięci

Juliusza Slowackiego Salomei z

roku, ale jak się okazalo, faktycz-

dla Cmentarza Lyczakowskiego",

Januszewskich. Bylo to przecież

nie tych miejsc bylo znacznie

tradycyjnie organizowanej przez

więcej...

w przeddzień Święta Zmarlych.

Konsulat Generalny RP we Lwo-

Zacząlem od poszukiwania

Na cmentarzach W Zbarażu i

wie. Za tę możliwość wdzięczny

dębu, pod którym spocząl podpo-

Kopyczyńcach również zachowa-

jestem pani konsul generalnej Eli-

rucznik WP Waclaw Policzkiewicz

ly się mogily Nieznanego Żolnie-

zie Dzwonkiewicz.

w miejscu zwanym ,,kurhany" w

rza z lat 1918­1920. Ich poloże-

Ale komu w drogę, temu czas

Korosteniu. Mając zdjęcie archi-

nie można już odnaleźć na mapie

i już następnego dnia bylem na

walne grobu pod olbrzymim roz-

,,Miejsca pamięci wojny 1920

Lodomerskim cmentarzu we Wlo-

lożystym dębem porównywalem

roku na Ukrainie", która powsta-

dzimierzu Wolyńskim. Znalazlem

stare drzewa w tym miejscu. Nie

la w czasie naszej akcji. Link do

tam trzy wojskowe pochówki. Po-

znalazlem niczego podobnego.

mapy podaję na końcu artykulu.

mnik z postacią polskiego żolnie-

Zapalilem znicze i ruszylem dalej.

Bardzo okazala jest kwatera

rza i szereg grobów należal do po-

Po noclegu w Krzemieńcu od-

wojskowa z lat 1918­1920 na

leglych w 1919 roku, ale czy dwa

Polski cmentarz wojskowy z lat 1919­1920 w Kowlu

wiedzilem samotny grób w polu

cmentarzu w Czortkowie. Cen-

obeliski w jednej części nekropolii

za wsią Komnata. Za wskazanie

tralny pomnik i większość krzyży

i groby z betonowymi krzyżami w

ostrogskiej synagogi Grigorij Ar-

Chociaż formalnie byl to

tego miejsca wdzięczny jestem

wykonano z czerwonego trembo-

drugiej są pochówkami z 1920

szynow, który wspieral również

ostatni punkt na mapie, ale po

koledze z Kuriera Galicyjskiego

welskiego piaskowca. Naliczylem

roku, należy jeszcze wyjaśnić.

renowację polskiego cmentarza

zakończeniu wędrówki okazalo

Konstantemu Czawadze, który

40 pochówków z 1920 roku. A

Jeden z największych wojsko-

się że jest jeszcze co najmniej 5

wojskowego. Niestety, zmarl na-

byl na jego ponownym poświę-

ogólem jest ich znacznie więcej.

wych cmentarzy mialem szczęście

nowych pochówków i miejsc pa-

gle przed kilkoma dniami.

ceniu w 2010 roku. Niewielki

Teren zostal niedawno odnowio-

zobaczyć w Kowlu. Na wjeździe

mięci z 1920 roku. Więc chyba

Z Ostroga pojechalem do

ny i na pewno będzie interesują-

żelazny krzyż w polu, pod któ-

do miasta od strony Kamienia

miejscowości Daniczów, gdzie

jednak będzie ciąg dalszy...