Okruchy historii

29

nr 21 (361) 17­30 listopada 2020

www.kuriergalicyjski.com

Miasto mojego dzieciństwa  (cz. 2)

Kurier Galicyjski kontynuuje druk wspomnień Wolodymyra Barana. Tym razem pójdziemy z autorem

do polskiej szkoly, poznamy leksykon stanislawowskiej ulicy i uslyszymy o tym jak wybuchla wojna.

zanotowal

Z bratem biegaliśmy do szko-

Pierwsze bomby upadly w

IWAN BONDAREW

ly przez miejski park. Czasami

miejscu, gdzie dziś stają wę-

widzieliśmy na ziemi ulotki, w

drowne cyrki. Wybuch spowodo-

Szkola

których po polsku pisalo:

wal taki wstrząs, że spadlem na

Gdy ukończylem 6 lat posze-

­ Na stos, na stos!

ziemię. To uratowalo mi życie.

dlem do szkoly. Przy wyborze

Bij Żyda w nos!

Kolejne bomby zaczęly spadać

placówki oświatowej rodzice

Aż mu wycieknie z nosa sos!"

coraz bliżej. Ze strachem patrzy-

powodowali się dwoma kryte-

lem potem na ścianę kamieni-

riami: poziomem nauki w szkole

Interesujące, że byly one dru-

cy, calą posieczoną odlamkami.

i żeby byla blisko domu. Wybór

kowane w drukarni i często takie

Wówczas nieopodal zabilo prze-

padl na szkolę im. Piramowicza

,,dziela" rozrzucano po mieście.

chodnia. Jak się okazalo później

i Emilii Plater. Dziś w pomiesz-

W 1938 roku mial miejsce

byl to uciekinier z Krakowa, któ-

czeniach szkoly mieści się szpi-

prawdziwy akt terrorystyczny.

rego śmierć dosięgla w Stanisla-

tal przy ul. Matejki, a wlaściwie

W mojej klasie uczyl się żydow-

wowie.

jego stare skrzydlo, wychodzące

ski chlopak Lindner, z którym

17 września od wschodu ude-

na ul. Republikańską. Obecnie

się zaprzyjaźnilem. Jego ojciec

rzyli sowieci. Polacy prawie od

nazwiska jej patronów mówią

mial przy dzisiejszej ul. Czorno-

razu zestrzelili sowiecki samolot.

niewiele. Jezuita Piramowicz

wola, blisko skrzyżowania z ul.

Spadl na ul. Rewery kolo dwóch

byl znanym pedagogiem, a Emi-

Matejki szklaną budkę, w której

starych sosen, rosnących przed

lia Plater dowodzila oddzialem

handlowal wyrobami z wlasnej

naszym bylym domem. Maszyna

powstańczym w czasie polskie-

piekarni w oficynie. Pewnej nocy

spadla podwoziem do góry. Lot-

go powstania w 1831 roku.

do budki wrzucono bombę i po

nika w kabinie nie widzialem, ale

Wlaściwie byly to dwie szko-

budce pozostala jedynie wyrwa w

dobrze zapamiętalem czerwone

ly pod jednym dachem. Lewe

chodniku. Samą piekarnię oblano

gwiazdy na ogonie samolotu.

skrzydlo bylo męskie (im. Pira-

smolą i podpalono, ale na szczę-

W mieście rozeszly się plot-

mowicza), a prawe ­ żeńskie (im.

ście strażacy ugasili pożar. Kto to

ki. Mówiono, że niebawem

Plater). Wspólną mieliśmy salę

zrobil ­ do dziś nie wiadomo.

wejdą bolszewicy z rogami na

sportową, którą użytkowaliśmy

glowach (czapki ,,budionowki")

Tak wybuchla wojna

na przemian.

i nie oszczędzą nikogo. Straszo-

Wolodymyr Baran (od prawej) z bratem i siostrą, rok 1944

W klasach wisialy portrety

Przed wybuchem II wojny

no masowymi aresztami, pobi-

marszalka Pilsudskiego i prezy-

,,szkolne dożywianie" ­ bezplat-

czapki do tornistrów i wówczas

światowej pan Rychlicki pod-

ciami i grabieżą. Ojciec spalil

denta Mościckiego, a pomiędzy

nie wydawano nam kubek kawy

identyfikować ich bylo trudniej.

niósl czynsz i przenieśliśmy się

calą naszą bibliotekę w języku

nimi niewielki krzyż. Naukę

z mlekiem i chleb z maslem (w

tam gdzie bylo taniej. Odtąd za-

niemieckim.

Jak rozmawialiśmy na ulicy

rozpoczynaliśmy modlitwą ,,Oj-

święta byly buleczki). Dla mlo-

mieszkaliśmy w kamienicy Pod

Czerwoni weszli jednak jakoś

cze nasz", po czym śpiewaliśmy

dych organizmów bylo tego za

Jakkolwiek brzmi to patetycz-

Bożą Opieką na rogu dzisiejszych

spokojnie. Początkowo na Go-

hymn religijny ,,Kiedy ranne

malo, więc braliśmy z domu ka-

nie, ale Stanislawów byl miastem

ul. Sorochtela i Czornowola. Ka-

luchowskiego (Czornowola), od

wstają zorze". Znacznie później

napki. Nie zapominano również

o wysokiej kulturze. Uslyszeć na

mienica należala do Żyda Tanen-

strony centrum pokazalo się kil-

dowiedzialem się, że napisal go

o dzieciach z ubogich rodzin. W

ulicy przekleństwa lub zobaczyć

bauma (jego nazwisko oznaczalo

ka ciężarówek z karabinami ma-

poeta Franciszek Karpiński, który

każdej klasie stal koszyk, do któ-

ucznia z papierosem bylo prak-

,,choinkę"). Naszym sąsiadem

szynowymi. Za nimi gruchotaly

w XVIII wieku uczyl się w gim-

rego wkladano kanapki dla ubo-

tycznie nierealne. Ludzie byli

byl profesor rysunku Emil Du-

malutkie tankietki, które wydaly

nazjum stanislawowskim. Szko-

gich. Nauczyciele wręczali im

wychowani, nikt nikogo nie po-

brawa uważany za wspanialego

mi się beznadziejnie przestarzale.

la byla państwowa i bezplatna.

te kanapki tak delikatnie i dys-

pychal, nie spluwal na chodnik.

portrecistę.

Potem w stronę lotniska prze-

Chociaż przekleństwa, natural-

Wiedzieliśmy, że 1 września

maszerowala kolumna piechoty.

nie, istnialy.

wybuchla wojna, ale w Stani-

Zamiast rogów niektórzy mieli

Podczas klótni najczęściej

slawowie bylo dość spokojnie.

na glowach budionowki. W oczy

używano zwrotów w stylu: ,,Po-

Pewnego dnia siedzialem w

rzucaly się juchtowe wysokie

caluj mnie w dupę", ,,Kurwa

twoja mać", ,,Szlag by cię trafil".

Najgorszym przekleństwem byly

slowa ,,gnis" i ,,potka" (odpo-

wiedniki męskiego i żeńskiego

organu plciowego).

Pamiętam, że w toalecie

szkolnej ktoś wyskrobal na ścia-

nie: ,,Gnis i potka ­ to rzecz slod-

ka". Byly też oczywiście bardziej

Szkola Piramowicza i Plater

dowcipne ,,klozetowe rymowan-

kretnie, że nikt na przerwie nie

ki" w stylu: ,,Panowie szlachta,

Zostala zbudowana w 1926 roku

wiedzial kto co je ­ swoje czy z

nie bądźcie zlej natury, nie róbcie

wedlug ostatniego slowa techni-

koszyka.

na deskę, ale wprost do dziury".

ki ­ elektryka, sanitariaty, auto-

Wszyscy uczniowie i gimna-

nomiczne ogrzewanie, żeliwne

Obok kamienicy rodziny Baranów, w dawnym więzieniu Dąbrowa,

Stosunki

zjaliści Stanislawowa mieli jed-

grzejniki. W szkole wykladano

w 1939 r. na dachu ustawiono przeciwlotniczy karabin maszynowy

międzynarodowościowe

nakowe mundurki. Różnily się

po polsku, cykl nauki trwal 7

tylko kolorem lamówki na czap-

oknie na pierwszym piętrze, wy-

buty, ukladające się w niechlujną

Nasza szkola nie byla prosta.

lat, przy czym po 5 klasie można

ce. Na przyklad: my mieliśmy

chodzącym na lotnisko. Raptem

harmonijkę. W polskie oficerki

Obok rozlokowane bylo kilka jed-

bylo przenieść się do gimnazjum,

szarą wstążkę, w szkole Czackie-

od strony Zagwóźdźca pojawily

wstawiano metalowe wstawki,

nostek wojskowych i stąd uczylo

gdzie już zdawano maturę, czyli

go ­ czerwoną, a w innych żóltą

się niemieckie samoloty, które

żeby skóra nie marszczyla się.

się w niej wiele dzieci z rodzin

egzamin dojrzalości. Wypadlo

czy zieloną. Oprócz tego dużymi

zbombardowaly pas startowy.

Takie buty nazywano ,,angliki".

oficerskich. Byli też Żydzi, stano-

mi uczęszczać do tej szkoly tyl-

metalowymi cyframi znaczono

Obok leżalo dawne więzienie

Na ulice wylegli mieszkańcy

wiący większość ludności miasta.

ko cztery lata ­ potem wybuchla

klasę. Identyfikacja ucznia nie

Dąbrowa, w którym stacjono-

miasta, wśród których bylo dużo

Zdarzali się i Ukraińcy.

wojna. Uczyliśmy się literatury,

sprawiala żadnej trudności.

wala jednostka wojskowa. Byli

dzieci. Żolnierze z pierwszych

Wszystkie te narodowości

geografii, katechizmu, matematy-

Dyscyplina byla surowa. W

to chyba ulani. Z dachu więzie-

szeregów częstowali doroslych

wspólistnialy pokojowo. Polacy

ki i... języka ukraińskiego. Obec-

parku, na dworcu, na ulicy Sapie-

nia do niemieckich samolotów

papierosami, a dziatwę ­ cukier-

chodzili do Ukraińców w gości

nie wiele mówi się o polonizacji,

żyńskiej (dzisiejszym deptaku)

otwarto ogień z przeciwlotni-

kami. Gdy przechodzil koniec

na ich święta religijne i nawzajem.

ale fakt, że w polskiej szkole

stali przedstawiciele komitetu ro-

czych karabinów maszynowych.

kolumny, żolnierze prosili: ,,Daj

Żydzi też zapraszali do siebie, zapra-

zmuszano wszystkich do nauki

dzicielskiego, którzy pilnowali, by

zakurit ". Papierosy przyszlo się

Kilka samolotów opuścilo lotni-

szano również ich. Wlaściwie anta-

ukraińskiego o czymś mówi.

uczniowie nie chodzili na wagary.

oddać, podobnie cukierki.

sko i polecialo w naszym kierun-

gonizmów nie odczuwalo się, cho-

Na dużej przerwie biegliśmy

Chociaż ci sprytniejsi chowali

(cdn.)

ku.

ciaż przykre wypadki się zdarzaly.

do stolówki w suterenach po