14

nr 24 (364) | 29.12.2020 r.­14.01.2021

Wspomnienia

www.kuriergalicyjski.com

Lwowski okres kardynala Mariana Franciszka Jaworskiego (cz. 8)

Biskup Marian Jaworski wobec ratowania

dawnych cerkwi greckokatolickich

Na terenie Archidiecezji

Poniższa tabela ukazuje stan

w przypadku świątyń w Dzie-

z siedzibą w Lubaczowie

liczebny opuszczonych grecko-

więcierzu czy Lubyczy Knia-

za rządów biskupich

katolickich świątyń na terenie

zie. Największa ich liczba

archidiecezji w Lubaczowie,

pozostaje w opuszczeniu na te-

Mariana Jaworskiego

znajdujących się pod opieką

renie lubaczowskiego dekanatu

w pierwszej kolejności

Państwa Polskiego.

z najbardziej znanym obiektem

dostrzeżono konieczność

W okresie komunistycznym

w Starym Dzikowie, gdzie byl

ratowania zabytków

jedynie drewniana cerkiew św.

kręcony film ,,Katyń". Kolejna

architektury cerkiewnej.

Paraskewy w Radrużu znaj-

tabela ukazuje stan liczebny

Po zakończeniu II

dowala pod opieką państwa.

opuszczonych świątyń na tym

Drewniana cerkiew w Radru-

terenie.

wojny światowej wladze

żu zostala zbudowana w XVI

Wraz z odrodzeniem struk-

państwowe doprowadzily

wieku i oddana w opiekę Mini-

tur Kościola wschodniego część

do zamknięcia wielu

sterstwa Kultury i Sztuki jako

opuszczonych cerkwi przeszlo

cerkwi greckokatolickich,

zabytek klasy ,,0". W ostatnich

pod opiekę grekokatolików.

pozostawiając je na

latach przekazana do Oddzialu

Jednak z braku istniejących tam

samozniszczenie.

Muzeum Kresów w Lubaczo-

wspólnot, zwrócone cerkwie

wie, i wpisana na listę UNESCO.

w Korczminie, Siedliskach oraz

Od calkowitej ruiny urato-

w Lukawcu tak i nie zostaly za-

TEKST I ZDJĘCIA

Kardynal Marian Jaworski

wano opuszczoną murowaną

adaptowane dla potrzeb kultu.

MARIAN SKOWYRA

cerkiew w Cieszanowie, pocho-

Podobnie część cerkwi za-

Antoniego oraz barokowe fi-

Ruskiej, Baszni Dolnej, Mocza-

Zniszczone cerkwie

dzącą z 1900 roku. Przez wiele

adaptowanych dla potrzeb Ko-

gury Ojców Kościola z Uhno-

rach oraz Lubyczy Kameralnej.

na terenie archidiecezji

lat pozostawala opuszczoną i je-

ściola rzymskokatolickiego po

wa. Jednak po dwunastu latach

W Starym Siole znajdowala

w Lubaczowie

dynie w ostatnich latach, z bra-

1991 roku również pozostaly

cerkiew calkowicie strawil

się XVII-wieczna drewniana

ku wspólnoty greckokatolickiej

w opuszczeniu. Jeszcze w latach

Z perspektywy lat zauważo-

pożar. Po tym wydarzeniu

cerkiew pw. świętych Kosmy

przeznaczono ją na Centrum

80. XX wieku biskup Marian

no, że cerkwie pozostające poza

dzięki staraniom biskupa Ma-

i Damiana. Po wojnie na skutek

Koncertowo-Wystawiennicze.

Jaworski w związku z rozwojem

opieką Kościola rzymskokato-

riana Jaworskiego zostal na jej

likwidacji struktur Kościola

Od 2019 roku po gruntownym

lacińskich parafii podjąl decy-

lickiego systematycznie ulega-

miejscu wybudowany nowy

greckokatolickiego oraz prze-

remoncie pod opieką Muzeum

zję o budowie nowych muro-

ly zniszczeniu. Taki los spotkal

kościól parafialny.

siedleń ludności cerkiew zosta-

Kresów w Lubaczowie znajduje

wanych świątyń. Decyzja byla

na przyklad murowaną cerkiew

Najwięcej  opuszczonych

la opuszczona i przez lata byla

się zabytkowa z 1713 roku cer-

motywowana również tym, że

w Ulazowie, którą poddano roz-

świątyń  greckokatolickich

nieużytkowana. W 1961 roku

kiew w Nowym Bruśnie.

ze strony grekokatolików do-

biórce, a ceglę przeznaczono na

w okresie powojennym uleglo

runąl na nią stary dąb i od tej

Ze środków Państwa Pol-

chodzily glosy o zwrocie daw-

budowę stajni. Byla to świąty-

zniszczeniu na terenie deka-

chwili nastąpil czas jej calko-

skiego odrestaurowano cer-

nej wlasności.

nia, której budowę rozpoczęto

natu lubaczowskiego. Ogólnie

witej zaglady, aż do 1975 roku,

kiew w Narolu Krupcu, jako

Chcąc uniknąć konflikto-

w 1930 roku, jednak na skutek

w tym czasie na terenie archi-

kiedy przestala istnieć.

obiekt wystawienniczo-kon-

wych sytuacji, tym samym

wybuchu II wojny światowej

diecezji w Lubaczowie przesta-

Wreszcie już w czasach naj-

certowy. W następnych latach

wyprzedzając niejako czas,

nigdy nie zostala ukończona.

lo istnieć 19 greckokatolickich

nowszych przestaly istnieć

cerkiew przekazano pod zarząd

aby w przyszlości zwrócić cer-

Na jej fundamentach w 1993

cerkwi. Poniższa tabela ukazu-

trzy świątynie. W 1991 roku

grekokatolików. Jednak z bra-

kwie ich historycznym wla-

roku wybudowano nowy ko-

je szczególowy stan ilościowy

zawalila się drewniana cerkiew

ku wspólnoty, nadal pelni ona

ścicielom, bez szkody dla miej-

ściól pw. św. Jana Chrzciciela.

zniszczonych cerkwi.

w Teniatyskach. W 2000 i 2003

świeckie funkcje. Muzeum Wsi

scowych lacinników, Kościól

Dzięki Kościolowi lacińskiemu

Jeszcze w trakcie dzialań

roku splonęly kolejno cerkwie

Lubeckiej ulokowano w dawnej

wybudowal szereg nowych

w Ulazowie zachowala się na-

wojennych w 1944 roku splo-

w Krowicy i Opace.

drewnianej cerkwi w Tarno-

wlasnych  kościolów.  War-

tomiast dawna drewniana cer-

nęly cerkwie w Malych Mo-

Opuszczone cerkwie

szynie. Należytego zagospoda-

to zaznaczyć, że na terenie ar-

kiew z 1845 roku.

stach, Podemszczyźnie i Hu-

na Roztoczu

rowania ciągle oczekuje drew-

chidiecezji w Lubaczowie nie

Cerkwie, które po 1945 roku

cie Różanieckiej. Na miejscach

Do drugiej grupy odnosily

niana zabytkowa z 1757 roku

zanotowano żadnego konfliktu

zostaly przejęte przez rzym-

cerkwi zachowaly się jedy-

się cerkwie, które po 1947 roku

cerkiew w Belżcu. Pewną na-

międzywyznaniowego. Zostaly

skokatolików zachowaly się

nie dzwonnice lub fragmenty

stracily dawny sakralny cha-

dzieję ku temu dają coroczne od

zwrócone wszystkie cerkwie,

w pierwotnym stanie, wraz

ogrodzeń. W dalszej kolejności

rakter. Ta sytuacja sprawila, że

2017 roku zjazdy artystów z ca-

gdzie zostaly zarejestrowane

z zabytkowymi ikonostasami.

dwie cerkwie Milkowie i Su-

wiele z nich z braków należy-

lej Polski, którzy uczestniczą

unickie wspólnoty. Tak odda-

Jedynie w 1984 roku świątynia

chej Woli zniszczono w czasie

tego użytkowania z biegiem lat

tam w plenerach malarskich.

no cerkwie w Lubaczowie, Ko-

unicka Zalużu przejęta przez

likwidacji wsi. Następnie w la-

popadlo w ruinę. Jedynie nie-

Znaczna liczba tych obiek-

bylnicy Woloskiej, Werchra-

lacinników ulegla zniszcze-

tach 50. XX wieku wladze PRL

wielka liczba zostala oddana

tów ciągle pozostaje w opusz-

cie, Hrebennym i Korniach. We

niu przez pożar. W następnych

dokonaly rozbiórki kolejnych

pod opiekę państwa, co zapo-

czeniu, popadając w coraz

wszystkich cerkwiach, za wy-

latach, dzięki staraniom bi-

opuszczonych cerkwi. Taki los

bieglo ich rujnacji.

większą ruinę, jak choćby

jątkiem Lubaczowa udalo się

skupów Mariana Rechowicza

spotkal świątynie w Kobylnicy

zawrzeć umowę o wspólnym

i Mariana Jaworskiego powstal

użytkowaniu, co stalo się ko-

tam nowy kościól. Nieco też

rzystnym dla samych obiektów.

wcześniej, na skutek zwarcia

O  cerkwi  św.  Mikolaja

elektrycznego 21 marca 1973

w Lubaczowie tak wspominal

roku splonęla zabytkowa drew-

bp Marian Buczek w wywiadzie

niana cerkiew w Hulczu, którą

z 5 grudnia 2020 roku dla Ku-

również po wojnie zamieniono

riera Galicyjskiego: ,,W Luba-

na kościól. W latach 1975­1978

czowie jest cerkiew grekokato-

dzięki staraniom wieloletniego

licka pw. św. Mikolaja. Kiedyś

tutejszego proboszcza ks. Leona

byla jakiś czas kościolem fi-

Maciąga zostal wybudowany

lialnym parafii prokatedralnej

nowy kościól pw. Najświętsze-

w Lubaczowie. Kiedy w 1978

go Serca Pana Jezusa.

roku powstala parafia św. Mi-

Wreszcie  w  Dyniskach

kolaja, odnowiono tę świątynię.

Starych od 1801 roku istnia-

Następnie zaczęli odprawiać

la drewniana cerkiew unicka,

w niej grekokatolicy. Potem,

którą po wojnie zaadaptowa-

jak to zwykle między ludźmi,

no dla potrzeb kościola laciń-

doszlo do jakiegoś nieporo-

skiego, tworząc przy niej od 23

zumienia. Biskup i proboszcz

sierpnia 1967 roku samodziel-

rzymskokatolicki postanowili

ną ekspozyturę parafialną.

zbudować kościól pw. św. Ka-

W 1976 roku biskup Marian

rola Boromeusza, a cerkiew św.

Rechowicz podniósl świąty-

Mikolaja oddać grekokatolikom

nię do rangi samodzielnej pa-

na wlasność. W latach 1978­80

rafii. W kościele umieszczo-

4 09.2005. WORONÓW K. ROHATYNA. KARDYNAL MARIAN JAWORSKI WRAZ BISKUPAMI UNICKIMI

ta cerkiew zostala odnowiona,

no slynący laskami obraz św.

DOKONAL KONSEKRACJI NOWEJ CERKWI