17

nr 24 (364) | 29.12.2020 r.­14.01.2021

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Miasto mego dzieciństwa (cz. 5)

Okupacja niemiecka

Mieszkaniec Stanislawowa

Niemcy starali się walczyć

Dawne kino ,,Ton" (obecny ,,Lu-

ze spekulacją. Przed wjazdem

mier") bylo wylącznie nie-

Wolodymyr Baran dzieli

do miasta przez pociąg prze-

mieckie. Żolnierze i oficerowie

się swymi wspomnieniami

chodzila policja i robila rewi-

wermachtu, SS i Schutzpolicji

o starym Stanislawowie.

zję. Tradycyjnym miejscem re-

otrzymywali dość dobre upo-

Dziś kolejne wspomnienia

wizji byla stacja Chryplin. Ale

sażenie i wymieniali je cza-

z okresu, gdy miasto

spekulantom i tu udawalo się

sem na targach. Interesowala

należalo do Trzeciej

oszukać policjantów ­ kobiety

ich przede wszystkim slonina,

wypychaly sobie biusty sacha-

kury i samogon (ich schnaps byl

Rzeszy

ryną, a mężczyźni wypychali

do niczego).

sobie nią majtki.

Ukraińska spoleczność cho-

ZANOTOWAL

Niemiecka okupacja kojarzy

dzila przeważnie do kina ,,War-

IWAN BONDAREW

mi się z ogonkami ­ tak nazy-

szawa" (ob. Centralny dom ludo-

S

Pierwsi byli Węgrzy

wano kolejki przed sklepami,

wy przy ul. Szewczenki). Polską

SKLEP ,,HANZA" BYL ,,NUR FÜR DEUTSCHE"

owieci opuścili miasto ci-

w których można bylo realizo-

ludność Niemcy ograniczyli

cho, bez strzelaniny i walk

­ z pięć-sześć osób. Wykręco-

sluchali informacji z Moskwy

wać kartki, przede wszystkim

znacznie w prawach, a Żydzi

na ulicach. Pewnego ran-

no nam ręce, ale na posterunek

czy Londynu o przebiegu dzia-

na chleb. Ogonki nieraz cią-

w ogóle byli poza prawem.

ka zobaczyliśmy, że nasi są-

zawieziono tylko mnie. Do auta

lań bojowych na frontach.

gnęly się na setki metrów i byly

Dzialaly prywatne sklepy.

siedzi ciągną cale stosy talerzy

wrzucono też moje odbiorniki,

Mieszkańcom wydawano za-

dość interesujące. Zajmowano

Tam swobodnie sprzedawano

z polożonych obok magazynów

baterie, i inne części. Zawie-

świadczenia, że kiedyś odbior-

miejsce rano i wystawano przez

żywność, ale ceny byly wy-

kolejowych. Zniknęli gdzieś

ziono mnie na posterunek po-

niki te zostaną zwrócone. Mój

górowane. Najbardziej presti-

kilka godzin. Ludzie wymie-

wszyscy milicjanci, z czego na-

licji ukraińskiej na ul. Franki.

ojciec oddal radio, jako jeden

żowym sklepem byla ,,Hanza",

niali wiadomości, skarżyli się

tychmiast skorzystala pewna

Tu zaczęlo się przesluchanie:

z pierwszych. Ja wówczas by-

leżąca na początku dzisiejszego

na wladze, opowiadali dowcipy,

warstwa mieszkańców miasta.

,,Dlaczego nie oddaleś radio-

lem już dość dobrze obeznany

deptaku (ul. Niezależności). Jego

zawierali znajomosci. Niektó-

W centrum nieznani spraw-

odbiorników?", ,,Jak to zrobileś

z konstrukcjami radia i nieźle

biura mieścily się w nieistnie-

rzy nawet żenili się z sąsiadką

cy rozbijali sklepy i wynosi-

sam?", ,,Kto ci kazal?", ,,Kto slu-

zarabialem, naprawiając nie-

jącym dziś domu przy ul. Wagi-

z kolejki. Czasem wybuchaly

li stamtąd towary. Najwięcej

chal z tobą?"...

legalnie posiadane odbiorniki.

lewicza 14.

bójki ­ gdy ktoś wpychal się bez

jednak poszkodowane byly

Dostalem parę razy po gę-

Postanowilem więc skonstru-

Podczas okupacji charakte-

kolejki.

magazyny, znajdujące się na-

bie, rozbili mi nos i podbili oko.

ować wlasny.

rystyczne bylo to, że ludzie nie

Byl wówczas pewien szcze-

przeciwko dzisiejszego kina

Policjanci byli dobrze podpici

Sowieci mieli niewielką ra-

wlóczyli się po mieście. Bano

gólnie wredny policjant ­ wy-

,,Kosmos". Szczególnie popu-

i śmierdzialo od nich wódką.

diostację przy dzisiejszej ul.

się oblaw, w czasie których lu-

soki, potężny, o czerwonej twa-

larne byly rosyjskie perfumy

Odstawiono mnie do aresztu,

Szuchewiczów. Gdy wycofy-

dzi lapano na ulicy i wysyla-

rzy, Polak-volksdeutsch. Lubil

we flakonach po 0,25 l. Nawet

gdzie przesiedzialem do rana.

wali się, odwiedzilem tę ra-

no na roboty do Niemiec. Sami

podchodzić do kolejki i dawać

ja gwizdnąlem kilka takich bu-

Wybawil  mnie  dyrektor

diostację i nabralem sobie dość

Niemcy brzydzili się ,,brudnej

w pysk temu, kto mu się nie

teleczek. Ale byla to tania woda

szkoly. Warto tu wspomnieć

sporo różnych części. Nieba-

roboty". Oblaw i rozstrzeliwań

spodobal. Nie lubil zwlasz-

toaletowa.

o nim kilka slów. Za Niemców

wem już mialem aparat jedno-

dokonywali miejscowi policaje

cza Ukraińców. Pewnego dnia

Po kilku dniach do miasta

chodzilem do szkoly kolo tar-

lampowy i parę detektorowych.

i volksdeutsche.

znaleziono go z poderżnię-

weszly oddzialy węgierskie.

taku ­ teraz są tam kursy na

Wszystko to trzymalem na

tym gardlem w tunelu na ul.

Dlaczego nie lubilem

Od żolnierzy Armii Czerwo-

prawo jazdy. Uczylem się do-

strychu. Późnym wieczorem,

Wowczynieckiej.

ukraińskiej policji

nej odróżniali się eleganckimi

brze, bylem prymusem. Pew-

gdy już nikt nie widzial, wy-

,,Nur für Deutsche"

mundurami, lepszą dyscypliną

nego razu, gdy wypelniali-

suwalem teleskopową antenę

Niemcy wprowadzili mnó-

i wyglądem. Starsi oficerowie

śmy ankiety, na pytanie, kim

i sluchalem wszystkie ,,glosy"

Niemieccy oficerowie i pod-

stwo rodzajów policji. Byla

tych wojsk byli mniej ,,brzucha-

chcialbym być, napisalem, że

koalicji antyhitlerowskiej. Po-

oficerowie chodzili po mieście

schutz policja, skladająca się

ci" niż ich sowieccy ,,koledzy".

inżynierem radiowym. Nasz

tem dzielilem się wiadomościa-

elegancko ubrani, w uprasowa-

z Niemców i volksdeutschów.

Stacjonowali w mieście oko-

dyrektor wykladal język nie-

mi z sąsiedzkimi chlopakami.

nych mundurach. A przy tym

Byla banhofschutz policja, zaj-

lo miesiąca i nawet ja zdąży-

miecki, jeździl rowerem i mial

Z czasem zacząlem zapraszać

pozwalali sobie... glośno pusz-

mująca się ochroną kolei. Jej

lem poznać kilka węgierskich

sztuczne szczęki. Stale mu wy-

ich na takie ,,seanse". Zbierali-

czać bąki. W mieście żarto-

biuro mieścilo się na dworcu.

slów: kenyér ­ chleb; egy, kettö,

padaly i językiem wstawial je

wano, że Polacy nie robili tego

śmy się wieczorami, wkladali-

Najbardziej liczna byla policja

három ­ raz, dwa, trzy; nem tu-

na miejsce. Towarzyszyl temu

śmy sluchawki i sluchali, slu-

przez dobre wychowanie, so-

ukraińska. Do niej szli prze-

dom magyarum ­ nie rozumiem

charakterystyczny dźwięk.

chali, sluchali... Mój skromny

wieci ­ z glodu, a Niemcy w taki

ważnie mieszkańcy z oko-

po węgiersku.

Pewnego razu na przerwie

strych przypominal wówczas

sposób ukazują brak szacunku

licznych wiosek. Slużyli tam

narysowalem na tablicy kary-

podziemną radiostację.

miejscowej ludności.

przeważnie osobnicy malo roz-

Kolejki i kartki

katurę, jak nasz dyrektor jedzie

Pewnego  wieczoru  1944

Miasto od razu podzielo-

garnięci. Mieli siedzibę przy

rowerem i ma wysunięty ję-

roku uslyszeliśmy na schodach

Z nadejściem Niemców da-

no na kasty. U góry piramidy

ul. Franki, tam gdzie mieści

zyk. Raptem uslyszalem z tylu:

tupot woskowych butów. My-

wal się we znaki ostry brak

stali reichsdeutsche ­ Niemcy

się dziś Państwowy insty-

,,Chodź do mnie, Wolodia". To byl

ślalem, że to idzie ojciec, ale glę-

żywności i nowe wladze szyb-

z Rzeszy i volksdeutsche ­ oso-

tut budownictwa miejskiego

(Діпромісто). Mialem z nimi

dyrektor, który niepostrzeżenie

boko się mylilem. Ojca wówczas

ko wprowadzily kartki. Teraz

by o niemieckim pochodzeniu.

wszedl do klasy. Już w kabinecie

nie bylo w domu. Nagle mrok

na talony dawano paskudną

Potem byli Ukraińcy, Polacy,

jedną nieprzyjemną historię.

powiedzial: ,,Nie wiem, jakim

strychu rozciąl snop światla la-

margarynę, rozcieńczone wodą

Żydów zaś okupanci w ogóle nie

Gdy Niemcy objęli już wla-

będziesz radiowcem, ale nieźle

tarki i uslyszalem krzyk: ,,Ręce

mleko, olej, ziemniaki i buraki.

uważali za ludzi.

dzę w mieście, wydali nakaz

rysujesz. Jeżeli chcesz, mogę ci

do góry! Będziemy strzelać!".

W Stanislawowie pojawily

Kartki wydawano w admi-

natychmiastowego  oddania

pomóc dostać się do krakow-

Bylem z kolegą, synem ko-

nistracji domów. Zrealizować

się sklepy, hotele i kina z prze-

wszystkich odbiorników ra-

skiej ASP". Ale, wybiegając na-

lejarza. Chyba to on mnie

je można bylo w pewnych skle-

znaczeniem ,,Nur für Deut-

diowych. Bylo to dzialanie

przód, powiem, że z powodu

,,wsypal". Policji bylo dużo

pach. Nasza rodzina przydzie-

sche" ­ tylko dla Niemców.

celowe, aby mieszkańcy nie

szybkiego zbliżania się frontu,

lona zostala do sklepu na rogu

ta sprawa nie doszla do skutku.

dzisiejszych ulic Niezależności

Otóż, rano dyrektor przy-

i Zaliznicznej. Inny sklep byl na

szedl na posterunek i powie-

rogu Niezalezności i Lepkiego ­

dzial, że jestem jego najlep-

stoi tam obecnie sowiecki blok.

szym uczniem. Na to policjanci

Chleb byl okropny, a przy

powiedzieli, że ten ,,najlepszy

tym stale go brakowalo. Ale

uczeń zorganizowal u siebie

pęcaku bylo pod dostatkiem.

centrum radiowe i czy to nie

W sprzedaży pojawila się kiel-

pan dyrektor nauczyl go jak

basa z koniny ­ też bardzo nie-

oszukiwać państwo?". Jednak

smaczna. Praktycznie znik-

w końcu mnie wypuszczono,

nąl cukier, a pojawil się jego

a na pożegnanie dali mi jeszcze

zamiennik ­ sacharyna. Na

kopa w tylek.

czarnym rynku stala się ona

Nawet dziś, gdy przecho-

najbardziej poszukiwanym to-

dzę obok tego budynku, zawsze

warem. Do Krakowa wieziono

wspominam to wydarzenie

sloninę i tytoń, a stamtąd spro-

z mojej odleglej mlodości.

wadzano sacharynę i kamyczki

(cdn.)

do zapalniczki.

PARADA POLICJI UKRAIŃSKIEJ, LIPIEC 1944