4

nr 25, 29 grudnia 2020

Numer specjalny

www.kuriergalicyjski.com

Wokól obrony Lwowa ­ 1920 i 1939

Przede wszystkim

Natomiast obrona Lwowa

Warszawę do Berlina. Dru-

w roku 1939 ­ w odróżnieniu od

ga, którą forsowal Józef Stalin,

należy zauważyć, że te

roku 1920 ­ nie miala już żad-

przewidywala natarcie Armii

dwa wydarzenia, obronę

nego znaczenia strategicznego.

Czerwonej na poludniowym

Lwowa w roku 1920

Byla to raczej sprawa honoru

odcinku frontu ­ przez Galicję

i w roku 1939, oddziela

garnizonu miasta i jego polskich

na Rumunię, Węgry, poludnio-

krótka, acz ważna epoka

mieszkańców ­ sytuacja mili-

we Niemcy i pólnocne Wlochy,

­ tzw. ,,dwudziestolecie

tarna Polski byla bowiem wtedy

gdzie jeszcze panowaly sil-

(zwlaszcza po 17 września) już

ne prokomunistyczne nastroje

międzywojenne". Przez

beznadziejna. Ludność ukra-

i można bylo się spodziewać, że

19 lat świat się bardzo

ińska ­ przeważnie inteligen-

tamtejszy proletariat wesprze

zmienil. Już chociażby

cja ­ w obliczu zbliżającej się

bolszewików.

z tego powodu lączenie

katastrofy II Rzeczypospolitej

Z emocjonalnych przyczyn

dwóch ,,obron" (1920

zachowywala się biernie. O na-

(blyskotliwe  i  jednoznacz-

r. i 1939 r.) w ramach

strojach panujących wówczas

ne polsko-ukraińskie zwy-

jednego zagadnienia

wśród wyksztalconych środo-

cięstwo) zajmujący się tamtą

wisk galicyjskich Ukraińców

wojną historycy, publicyści

jest sprawą nielatwą.

świadczą m.in. wspomnienia

i twórcy (np. filmowcy) kon-

Wlaściwie jedynym,

znanego dzialacza spolecznego

centrują swoją uwagę na kie-

bezsprzecznie lączącym

PARLAMENTARIUSZE POLSCY NA LINII FRONTU NA UL. GRÓDECKIEJ

i politycznego Osypa Nazaruka.

runku  ,,warszawsko-berliń-

je elementem jest to,

skim", Bitwie Warszawskiej

Pisal on, że 22 września 1939 r.,

pod Warszawą Froncie Polu-

z uwzględnieniem interesów

że odnoszą się one do

będąc w gronie innych dziala-

(,,Cud nad Wislą") i klęsce fron-

dniowym oddzialy ukraiń-

Ukrainy. Jednak Petlura nie

miasta, które dla państwa

czy ukraińskich, przyglądal się

tu Tuchaczewskiego. Zapo-

skie, którymi dowodzil general

przyjąl tej propozycji, nie chcial,

anarchii, która ogarnęla woj-

minają, a nawet pomijają fakt

M. Omeljanowycz-Pawlenko,

jak jednoznacznie stwierdzil,

polskiego (między innymi

sko polskie oraz spoleczeństwo

istnienia równoleglej, drugiej,

stanowily okolo 50% sil so-

dopuścić się ,,zdrady sojuszni-

dzięki wydarzeniom

,,poludniowej" koncepcji stra-

Lwowa. Któryś z jego towarzy-

juszniczych. Tym samym losy

ka" (J. Konowaleć, Pryczynky do

lat 1918­1920) stalo się

tegicznej i co więcej, przemil-

szy ,,glośno i z ulgą odetchnąl,

kampanii 1920 r. w znacznym

istoriji Ukrajinśkoji Rewoluciji,

szczególnym symbolem

czają to, że Stalin (wówczas ko-

mówiąc: «Niech już będzie, co

stopniu zależaly od postawy

[w:] Korpus Siczowych Strilciw.

­ Leopolis semper Fidelis

misarz Frontu Poludniowego)

będzie, dobrze jednak, że skoń-

i dzialań Glównego Atamana

Wojenno-istorycznyj  narys,

(Lwów zawsze wierny).

zdominowal dowodzącego tym

czylo się polskie uciemiężenie!Č

Symeona Petlury oraz dowódz-

Czykago 1969, s. 446).

frontem Jegorowa i niezależnie

Jednak pelnej radości z tego fak-

twa i żolnierzy Armii Czynnej

W wojnie 1920 roku, w bo-

od rozkazów Moskwy usilo-

tu nie bylo widać: odczuwal-

URL, która (jak się później oka-

jach na Froncie Poludniowym,

PROF. BOHDAN HUD'

L

wal swoją koncepcję zrealizo-

ny byl jakiś niepokój. Jednym

zalo) walczyla wtedy jedynie

szczególne znaczenie (tak stra-

ączenie tych dwóch wy-

wać. Dopiero pamięć o tym daje

slowem, uczucia byly podzie-

o honor swojego oręża.

tegiczne, jak i propagandowe)

darzeń jest tym trudniej-

możliwość obiektywnej oceny

lone" (O. Nazaruk, Zi Lwowa do

Waga i wklad ukraińskich

miala obrona Lwowa. Istot-

sze, że mialy one różne

znaczenia walk na poludnio-

Warszawy, Lwiw 1995, s. 14). Co

żolnierzy zostal zauważony

ny w niej udzial wzięli polscy

wymiary i różne znaczenie.

wym odcinku frontu polsko-

prawda, inne świadectwa ina-

i doceniony przez ówczesnych

mieszkańcy miasta, ochotnicy

Odsiecz Lwowa w 1920 roku

i  ukraińsko-bolszewickiego

czej mówią o postawie Ukraiń-

polskich dyplomatów. W jednym

(okolo 20 tys. osób), a symbo-

byla wydarzeniem rangi stra-

dla końcowego rezultatu woj-

ców. Tak na przyklad ówczesny

z listów pracownika polskie-

lem ich bohaterstwa stala się

tegicznej, a nawet geopolitycz-

ny 1920 roku. I wlaśnie w tym

wojewoda lwowski, Alfred Bi-

go MSZ Kajetana Morawskie-

heroiczna obrona (dowódca kpt.

nej. Wtedy utrzymanie Lwowa

kontekście można, a nawet

lyk, na posiedzeniu Wojewódz-

go (do Erazma Piltza ­ Posla RP

Zajączkowski) stacji kolejowej

bylo swoistym ,,być albo nie

trzeba mówić o wkladzie Armii

kiego Komitetu Pomocy i Opie-

w Pradze), datowanym 16 lipca

w Zadwórzu (przedpole obrony

być" dla odradzającej się Pol-

Czynnej Ukraińskiej Republi-

ki Spolecznej, dnia 5 września

1920 r., czytamy: ,,O ścisle wia-

Lwowa). Ukraińcy przyrów-

ski. Tymczasem obrony Lwo-

ki Ludowej we wspólne zwy-

1939 r., mówiąc o wynikającym

domości z frontu dość trudno.

nują ją często do wchodzącej do

wa w roku 1939 w kontekście

cięstwo nad bolszewikami, nie

Zdaje się jednak, że na poludniu

z agresji niemieckiej wspól-

,,panteonu chwaly" ukraińskie-

wcześniejszych i późniejszych

zawężając historii tej wojny do

nym, dla Polaków i Ukraińców,

Rydz Śmigly opanowal sytuację

go oręża, bitwy pod Krutami.

wydarzeń kampanii wrześnio-

,,Cudu nad Wislą". Oczywistym

i utrzyma linię Zbrucza. Duża

niebezpieczeństwie, stwierdzil

O ile polscy mieszkańcy Lwowa,

wej ­ z calym szacunkiem dla

przecież jest, że bez wyda-

w tym zasluga oddzialów ukra-

m.in., że ze strony wielu Ukra-

w 1920 roku ruszyli tlumnie do

męstwa polskiej armii ­ nie

rzeń na froncie poludniowym,

ińskich, które nawet w czasie

ińców da się zauważyć przejawy

obrony miasta, o tyle o znaczą-

sposób ocenić inaczej jak walki

skutki zwycięstwa w Bitwie

odwrotu nie utracily zimnej

gorącego patriotyzmu. Konklu-

cym uczestnictwie lwowskich

o honor Wojska Polskiego, któ-

Warszawskiej nie bylyby tak

krwi i przewyższając dyscypli-

dowal, iż dla wszystkich miesz-

Ukraińców w walce z bolsze-

rej jedynym realnym efektem

jednoznaczne i ostateczne. Jest

ną znacznie nasze wojska biją się

kańców Lwowa sprawa jest ja-

wikami mówić trudno, gdyż ich

bylo wywalczenie swobody

też wielce prawdopodobne, że

po bohatersku. W najkrytycz-

sna ­ ,,bądź zwyciężymy, bądź

liczebność w szeregach obroń-

wyboru komu poddać miasto ­

nawet ponióslszy klęskę pod

niejszej chwili powstrzymala

nie będziemy istnieć" (W. Ho-

ców byla minimalna. Nie należy

hitlerowcom czy bolszewikom.

Warszawą, a nie spotkawszy

pochód Czerwonych Gwardii

lubko, Lwiw i lwiwjany w 1939

się w tym dopatrywać niczego

Mówiąc o wydarzeniach

oporu na poludniu, bolszewi-

na Galicję ukraińska legia ofi-

roci: perszi wojenni budni, [w:]

dziwnego ­ regularnych wojsk

roku 1920 trzeba podkreślić, że

cy spróbowaliby zrealizować

cerska, oplacając to stratą 350

Ukrajina. Kulturna spadszczy-

Armii Czynnej URL we Lwowie

czerwcowo-sierpniowe wal-

drugą, ,,stalinowską" strategię

oficerów zabitych lub ciężko

na, nacionalna swidomist', der-

nie bylo (bronily innych odcin-

ki o Lwów i Galicję Wschod-

przeniesienia ,,plomienia świa-

rannych. Co za ironia dziejów!"

żawnist'. SCRIPTA MANET.

ków Frontu Poludniowego), zaś

nią należy rozpatrywać jako

towej rewolucji" na Zachód.

(J. Tomaszewski, Rzeczpospolita

Juwilejnyj zbirnyk na poszanu

miejscowi Ukraińcy, mieszkań-

integralną część kulminacyj-

Zrozumienie tego pomaga

wielu narodów, Warszawa 1985,

Bohdana Jakymowycza, Lwiw

cy Lwowa, niedawno przegra-

nej fazy wojny polsko-bolsze-

w nakreśleniu bardziej obiek-

s. 75). Należy także podkreślić

2012, s. 234). Pierwsza sowiecka

li z Polakami wojnę o to miasto.

wickiej, będącej równocześnie

tywnego obrazu wojny Pol-

postawę Symona Petlury, któ-

okupacja w pelni potwierdzila te

Co gorsza ­ o czym świadczą

wojną ukraińsko-bolszewicką.

ski i Ukrainy z bolszewika-

ry slowa danego Pilsudskiemu

slowa.

wspomnienia świadków tych

Byly one najważniejszym (za-

mi w 1920 roku ­ w tym, nie

w najgroźniejszych dla Polski

Dziś w spoleczeństwie ukra-

czasów ­ porażka ta miala po-

raz po Bitwie Warszawskiej),

pozwala sprowadzać wkladu

chwilach wiernie dotrzymal.

ińskim wiedza o obronach Lwo-

ważny, demoralizujący wplyw

najslynniejszym i przez cale

ukraińskich wojsk we wspólne

Chodzi o sytuację z początku

wa przed bolszewikami i hitle-

na ukraińskie środowisko gali-

dwudziestolecie międzywojen-

zwycięstwo jedynie do epizo-

września 1920 r., kiedy to Ata-

rowcami w roku 1920 i 1939 jest

cyjskie; starsze pokolenie stalo

ne najczęściej wspominanym

du pod Zamościem i umiejęt-

man Naczelny jednoznacznie

nikla, mówiąc wprost ­ żadna.

się prorosyjskie, a mlodsze zro-

epizodem, a przy tym jedy-

nego dowodzenia obroną mia-

odrzucil propozycje szeregu

Historycy powinni więc coś

bilo się podatne na ideologie bol-

nym bojem Frontu Poludnio-

sta przez pulkownika Marka

zrobić, by zmienić tę sytuację.

wplywowych osób (ze środo-

szewicką. Z wielką dozą praw-

wego, który zyskal taką slawę.

Bezruczkę. Z analizy doku-

Nie ulega bowiem wątpliwości,

wiska wojskowego) by wycofać

dopodobieństwa można więc

Dla zrozumienia wagi (dla ca-

mentów i wydarzeń wyni-

że ewentualne zajęcie Lwowa

Armię URL z frontu nad Dnie-

stwierdzić, że znacznie więcej

lości wojny) wydarzeń na tym

ka jednoznacznie, że los Polski

w roku 1920 przez bolszewików

strem i schronić ją w Karpatach,

Ukraińców ­ naddnieprzań-

froncie warto wspomnieć, że

i Europy w 1920 roku decydo-

mialoby katastrofalne skutki

tak, by nie bronić Galicji dla Pol-

skich, kubańskich, dońskich ­

w trakcie zwycięskiego ,,mar-

wal się w równej mierze zarów-

nie tylko dla Polaków, ale także

ski, ale otworzyć Armii Czer-

szturmowalo Lwów w szeregach

szu na zachód", latem 1920 roku,

no na ,,warszawskim", jak i na

i dla Ukraińców. Potwierdza-

wonej bramę przez Rumunię

Armii Czerwonej. Np. zgodnie

w bolszewickim kierownic-

,,galicyjskim" odcinku frontu.

ją to wydarzenia lat 1939­1941.

i Węgry na zachód i w ten spo-

z danymi z 1920 roku, żolnierze

twie starly się dwie strategie

Nie jest to prawda powszech-

Jak się wtedy okazalo ,,panśka

sób sprowokować nową wojnę

narodowości ukraińskiej stano-

przeniesienia rewolucji z Rosji

nie znana, a bohaterstwo wojsk

Polszcza" choć i nie bez racji byla

Ententy z bolszewikami. Wte-

wili niemal sześć procent (5,87%)

,,bojców" Robotniczo-Chlopskiej

do Europy zachodniej. Pierw-

ukraińskich broniących tere-

uważana przez większość swych

dy, zdaniem owych wyższych

Armii Czerwonej (podczas gdy

sza z nich, której zwolennika-

nów galicyjskich na pozycjach

ukraińskich obywateli za ,,ma-

oficerów ukraińskich, kra-

Polaków bylo w niej mniej niż

mi byli Lenin i Trocki, prze-

wzdluż rzeki Dniestr ­ od Ha-

cochę", jednak traktowala ich

je zachodnie bylyby zmuszo-

1 procent (0,78%) (Itogi perepisi

widywala  przeprowadzenie

licza do Chocimia ­ zaslugu-

w sposób znacznie bardziej to-

ne nie tylko wziąć pod uwagę

Krasnoj Armii i Flota, 28 awgu-

glównego natarcia bolszewic-

ję na większą, niż dotychczas,

lerancyjny i lojalny, niż ,,wielki

ważne strategiczne znaczenie

sta 1920 goda, [w:] Trudy CSU, t.

kich wojsk w centralnej czę-

uwagę i szacunek. W bronią-

brat" ze Wschodu. O tym należy

Armii URL, a poddalyby rów-

XIII, wyp. 2, s. 52­53, 60).

ści ówczesnego frontu ­ przez

cym flanki wojsk walczących

pamiętać!

nież rewizji Traktat Wersalski