6

nr 25, 29 grudnia 2020

Numer specjalny

www.kuriergalicyjski.com

Opór przed ,,poludniowym zębem widel"

Bitwa Lwowska, jeśli

W trzeciej fazie Bitwy Lwowskiej,

dotąd funkcjonowala

w trzeciej dekadzie sierpnia, wraz

w polskiej historiografii,

z odejściem Armii Konnej, strona pol-

to w kontekście bardziej

sko-ukraińska odebrala inicjatywę

operacyjną Armii Czerwonej. Wojska 6

symboliczno-mitycznym,

Armii podjęly natarcie na pólnoc i pól-

związanym z walką

nocny-wschód, w celu odrzucenia GO

lwowskiego ochotniczego

Jakira spod Lwowa za Bug, a XIV Armii

batalionu kpt. Tadeusza

poza pasmo Gologór. W tym samym cza-

Zajączkowskiego pod

sie dywizje Armii Czynnej URL sforso-

Zadwórzem, która

waly Dniestr pod Haliczem i Niżnio-

wem, uderzając w kierunku Buczacza,

przeszla do legendy jako

gdzie poważnie zagrozily liniom komu-

,,polskie Termopile".

nikacyjnym i tylom 41 i 60 DS oraz 8 DK

Szczególnie ważne okazaly

walczących w Gologórach i pod Stryjem.

się badania podjęte

Doprowadzilo to do wyczerpujących,

przed kilkunastu laty,

prowadzonych ze zmiennym powo-

prowadzone przez zespól

dzeniem walk. Na początku września

naukowców pracujących

strona sowiecka podjęla ostatnią próbę

przejęcia inicjatywy i uderzyla z linii

pod kierunkiem plk dr.

rzeki Gnilej Lipy na Chodorów. Po kilku

Marka Tarczyńskiego,

dniach jednostki bolszewickie zostaly

które zaowocowaly

odrzucone na pozycje wyjściowe.

OBCHODY ROCZNICY BTWY POD ZADWÓRZEM 1930

wydaniem trzech tomów

Po kilkudniowej przerwie, w dru-

dokumentów źródlowych:

i wzdluż Dniestru do granicy z Ru-

(lokalnym) do bitwy o charakterze

giej dekadzie września, wojska polskie-

przeniesienia ,,pochodni rewolucji"

Bitwa Lwowska.

munią. W tej fazie Bitwy Lwowskiej

strategicznym ­ tzn. nadający jej ran-

do Czechoslowacji, na Węgry (gdzie

go Frontu Poludniowego, wzmocnione

nastąpilo starcie dwóch koncepcji

gę jednego z dwóch celów wojennych

ledwie rok wcześniej zduszona zosta-

(po zwycięskiej Bitwie Warszawskiej)

operacyjnych ­ sowieckiej i polskiej.

bolszewickiej Rosji ­ nastąpil 24 lip-

la bolszewicka rewolucja) i dalej do

posilkami przerzuconymi z pólno-

PROF. DR HAB.

Celem pierwszej bylo, jak wspo-

ca 1920 r. wraz z wydaniem przez

Austrii, na Balkany i do Wloch. W ta-

cy, podjęly wraz z Armią Czynną URL

GRZEGORZ NOWIK

mnialem, pobicie Wojska Polskiego,

dowództwo Frontu Poludniowo-Za-

borach Frontu Poludniowo-Zachod-

generalną ofensywę w kierunku pól-

D

otwarcie drogi na Lwów i realizacja

chodniego nowego rozkazu opera-

niego podążaly już kadry przyszlych

nocno-wschodnim. Doprowadzila ona

okumenty

operacyj-

koncepcji strategicznej a zarazem

cyjnego. Byl on konsekwencją decyzji

sowieckich republik na tych terenach,

­ w Bitwie Wolyński-Podolskiej ­ do

ne, część I (25 VII­5 VIII

politycznej. Zamiarem polskim bylo

Lenina, (z drugiej polowy lipca), zmie-

drukowane byly odezwy w językach

pobicia i niemal unicestwienia więk-

1920), Warszawa 2002;

wyeliminowanie (lub choćby pobicie)

niającej dotychczasowy plan wojny

narodów zamieszkujących te kraje.

szości XII i XIV Armii oraz wycofanie

Bitwa Lwowska. Dokumenty

Budionnego oraz przerzucenie części

z Polską. Pierwotny plan, opracowa-

Liczebność poludniowego ,,zęba" mo-

z frontu polskiego Armii Konnej Bu-

operacyjne cześć II (6­20 VIII

wojsk z poludnia do Bitwy Warszaw-

ny w końcu 1919 roku i zatwierdzony

żemy szacować na ok. 380 tys., w tym ok.

dionnego. W trzeciej dekadzie września

1920), Warszawa 2004; oraz

skiej, co w znacznym stopniu zostalo

ostatecznie 10 marca 1920 r. przewi-

100 tys. stanu liniowego, natomiast Woj-

wojska ukraińskie sforsowaly Zbrucz

tomu Bitwa Lwowska i Zamoj-

zrealizowane.

dywal, że dwa sowieckie fronty: Za-

sko Polskie mialo ok. 140,5 tys. żolnierzy,

i w ciągu miesiąca opanowaly rozlegle

ska. Dokumenty operacyjne,

Okres ten charakteryzowal się bez-

chodni (nacierający z Bialorusi) oraz

zaś Armia Czynna URL ok. 15,5 tys., z tego

polacie Podola, niemal aż do linii Styru

część III (21 VIII­4 IX 1920),

pośrednim natarciem na Lwów Gru-

Poludniowo-Zachodni (nacierający

ok.45%stanuliniowego.

po Zwiahel, Miropol, Bar i Żmerynkę.

Warszawa 2009. Dopiero wów-

py Jakira i Armii Konnej od pólnocy

z Ukrainy) po osiągnięciu linii Nie-

Powrotna droga do Kijowa stala otwo-

Pierwszą fazą

czas po zebraniu, opublikowa-

i pólnocnego-zachodu, a XIV Armii od

mna i Bugu (poludnika przecinającego

rem, ale Wojsku Polskiemu i Wojsku

Bitwy Lwowskiej,

niu i przeanalizowaniu roz-

wschodu, oraz szeregiem bojów nad

Brześć Litewski) polączą swe wysilki

Ukraińskiemu zabraklo wówczas sil do

proszonych przez pólwiecze

Bugiem, Kanalem Rządowym, Pel-

i koncentrycznie uderzą na Warszawę,

podjęcia kolejnej próby oswobodzenia

byla największa

materialów źródlowych, któ-

twią, pod Przemyślanami, Zadwórzem

na ksztalt ,,grotu".

Ukrainy. Przy obojętności Europy, wy-

kawaleryjska bitwa

rych nikt dotąd nie badal, a któ-

silek narodu ukraińskiego okazal się

i Winnikami, Strzeliskami itd. W tej

Pod wplywem entuzjazmu podczas

w XX wieku ­ pod

re zachowaly się w ogromnym

zbyt slaby wobec potęgi bolszewickiej

fazie Bitwy, na przedpolu Lwowa Armię

III Kongresu Kominternu, a także try-

Beresteczkiem

procencie, można bylo dokonać

Rosji. Niemniej Bitwa Lwowska, obok

umfalnych (aczkolwiek falszywych)

Konną powstrzymywaly oddzialy 5,

i Brodami, stoczona

wlaściwej analizy zgromadzo-

Bitwy Warszawskiej przesądzila o nie-

meldunków Tuchaczewskiego (do-

12 i 13 DP, Malopolskie Oddzialy Armii

przez polską Grupę

nego materialu i określić ran-

powodzeniu planów Moskwy dokona-

Ochotniczej oraz 7 Eskadra Lotnicza im.

wódcy Frontu Zachodniego) oraz Sta-

gę Bitwy Lwowskiej podczas

nia ,,eksportu rewolucji" i sowietyzacji

lina (komisarza Frontu Poludniowo-

T. Kościuszki. Ważną role odegrala Ar-

Operacyjną Jazdy,

wojny toczonej przez Polskę

Europy Środkowo-Wschodniej, a per-

-Zachodniego) o rozgromieniu Wojska

mia Czynna URL, która broniąc linii

2 a część 6 Armii,

i Ukrainę z bolszewicką Rosją

spektywicznie także Europu zachodniej.

Polskiego i perspektywie zakończenia

Dniestru, oslaniala jedyne polączenia

na przelomie lipca

w 1920 roku.

Obie bitwy uratowaly niepodleglość od-

wojny w ciągu dwóch tygodni, Lenin

kolejowe Polski z państwami Enten-

i sierpnia 1920 r. oraz

Bitwa Lwowska stoczona zostala

rodzonej przed dwoma laty Rzeczypo-

bez konsultacji z Trockim (przewodni-

ty (przez Rumunię), skąd dostarczana

równolegla bitwa na

od polowy lipca do polowy września

spolitej, uratowaly jej elity, świadome

byla amunicja (m.in. austriacka i nie-

czącym Rewolucyjnej Rady Wojennej

Zbruczem. Pierwsza

1920 r., a więc równolegle z Bitwą

warstwy narodu, od eksterminacji, jaka

i ludowym komisarzem wojny) ­ zmie-

miecka produkowana na Węgrzech),

z nich zakończona

Warszawską, na poludniowym od-

miala miejsce na Ukrainie sowieckiej.

nil dotychczasowy plan. Na Warszawę

a także bronila dostępu do Drohobyc-

cinku frontu wschodniego, na obsza-

Wojska Ukraińskie w 1920 r. docho-

i centralną Polskę mial kontynuować

ko-Boryslawskiego zaglębia naftowe-

polowicznym

rze ograniczonym od pólnocy przez

waly sojuszniczej wierności, oslanialy

go (gdzie skierowany zostal zagon 8 DK

ofensywę jedynie Front Zachodni

zwycięstwem strony

teren Polesia, a od poludnia granicami

jedyną linię komunikacyjną z Rumunią,

,,Czerwonego Kozactwa"). W tej fazie bi-

z Bialorusi, natomiast Front Poludnio-

polskiej, zakończyla

z Rumunią i Czechoslowacją, biegną-

dzięki której dostarczana byla do Polski

wo-Zachodni, który operowal wów-

twy miala też miejsce zdrada i dezercja

się odwrotem Armii

cymi wzdluż Dniestru i luku Karpat.

broń, amunicja i inne materialy wojen-

z linii frontu 5 Chersońskiej DS (Armii

czas na Wolyniu i Podolu, mial zostać

Konnej na blisko

ne; oslanialy Zaglębie Naftowe dostar-

Po stronie polsko-ukraińskiej opero-

URL). Zeszla ona z linii frontu, podjęla

przekierowany z osi Kowel ­ Chelm

dwa tygodnie, druga,

waly trzy polskie armie: 2, 3 i 6 (zre-

czające niezbędnych paliw i smarów;

(nieudaną próbę) wywolania antypol-

­ Lublin ­ Warszawa, na kierunek

a w Bitwie Lwowskiej wiązaly blisko

dukowane po 6 sierpnia do dwóch: 3

skiego powstania na Huculszczyźnie,

Lwowa (największy węzel kolejowy

aczkolwiek przyniosla

polowę sil sowieckiej XIV Armii.

i 6, następnie jednej 6 Armii ­ prze-

a po fiasku tego zamierzenia przeszla

w regionie) i przelęczy karpackich.

(nacierającej na

Wojska Ukraińskie byly (oprócz

mianowanej na Front Poludniowy),

w granice Czechoslowacji.

Zamiast ,,grotu" ­ powstawaly ,,widly

kierunku Woloczyska

Rosjan, Bialorusinów, Francuzów,

wchodzące w sklad Frontu Poludnio-

W tym czasie w bolszewickim kie-

o dwóch rozgiętych zębach".

­ Tarnopol) sowieckiej

ochotników węgierskich i amerykań-

wo-Wschodniego (dowodzonego przez

rownictwie państwowo-wojskowym

W zamyśle ,,wodza rewolucji" woj-

XIV Armii ogromne

skich) najliczniejszą formacją walczącą

gen. Edwarda Rydza-Śmiglego) oraz

mialy miejsce kontrowersje, spowo-

na z Polską byla w polowie lipca już

straty, zmusila polską

przeciwko Armii Czerwonej. Walczyly

sojusznicza Armia Czynna Ukraiń-

dowane interwencją Trockiego i jego

wygrana, stawala więc przed nim wizja

dzielnie i zaslugują na szacunek i pa-

skiej Republiki Ludowej (dowodzona

dążeniem do wycofania Armii Konnej

,,eksportu rewolucji" do Europy. Z pla-

6 Armię do odwrotu na

mięć, jako towarzysze broni. Dlatego co

przez gen. Mychajlo Omelianowicza-

spod Lwowa i przekierowania jej oraz

nami wojennymi związane byly plany

zachód.

rok 15 sierpnia, w dniu Święta Żol-

-Pawlenkę). Sily przeciwnika ­ Armii

XII Armii (zgodnie z pierwotnym pla-

polityczne. W Moskwie zdecydowano

Kolejną fazą, w której inicjatywę

nierza, na cmentarzu prawoslawnym

Czerwonej bolszewickiej Rosji ­ two-

nem wojny) na kierunek warszawski.

o powolaniu dwóch Rewkomów ­ pol-

operacyjna mialy wojska sowieckie

w Warszawie skladane są kwiaty na

Ostatecznie Armia Konna w dniach

rzyly trzy armie: XII i XIV oraz Armia

skiego i galicyjskiego, które mialy objąć

­ bylo bezpośrednie koncentryczne

grobach generalów i oficerów Woj-

Konna Siemiona Budionnego, tworzą-

20­22 sierpnia zawrócila, odeszla za

wladzę na zdobytych ziemiach (trudno

natarcie tzw. Grupy Jakira (45 i 47

ska Ukraińskiego, dlatego w murach

ce Front Poludniowo-Zachodni (do-

Bug i ruszyla przez Wlodzimierz Wo-

mówić o państwowości w sowieckim

DS), Armii Konnej oraz XIV Armii na

Arsenalu w Zamościu znajduje się ta-

lyński i Sokal na Zamość, gdzie w Bi-

wodzony przez Aleksandra Jegorowa).

wymiarze) i zglosić ich akces do rosyj-

Lwów, trwające od polowy do końca

blica pamiątkowa ku czci gen. Marko

Dzialania wojenne Bitwy Lwow-

twie Zamojskiej, której częścią byl bój

skiej republiki sowietów.

sierpnia, w których dzialania wojen-

Bezruczko, dowódcy obrony miasta

pod Komarowem, zostala pobita i od-

skiej możemy podzielić na kilka faz

Pólnocny ,,ząb" widel mial w per-

ne toczyly się na froncie ciągnącym

i jego żolnierzy 6 Siczowej Dywizji

charakteryzujących się pewną od-

rzucona z powrotem za Bug. Wycofa-

spektywie dalszy marsz na Poznań

się od Sokala, przez Rawę Ruską, Ka-

Strzeleckiej.

nie Armii Konnej spod Lwowa, czemu

rębnością. Jednak zasadniczy prze-

­ Berlin (uklad z Niemcami prze-

mionkę Strumilową, Busk i Krasne,

sprzeciwial się Stalin, spowodowalo

Pamiętając o bohaterach Zadwórza,

lom zmieniający charakter Bitwy

widujący powrót do granic z 1914

następnie przez Przemyślany, linią

nie zapominajmy o poleglych bohater-

jego odwolanie z dowództwa Frontu

Lwowskiej i podnoszący jej znaczenie

roku byl wlaśnie negocjowany) i Pa-

Gnilej Lipy do Rohatyna, Halicza

Poludniowo-Zachodniego.

skich żolnierzach ukraińskich.

z bitwy o charakterze operacyjnym

ryż. Poludniowy ,,ząb" byl gotów do