7

nr 25, 29 grudnia 2020

Numer specjalny

www.kuriergalicyjski.com

Powstaje film o obronie Lwowa

we wrześniu 1939 roku

WOJCIECH JANKOWSKI

historyk bialoruski, Ihar Mielnikau. Oni

rozmawial z PIOTREM

są bardzo aktywni. Pojawiają się na ten

KOŚCIŃSKIM,

temat publikacje niezależnych histo-

dziennikarzem, pisarzem,

ryków. A nie slyszalem o analogicznej

grupie rekonstrukcyjnej we Lwowie czy

analitykiem, który planuje

Lucku. Powstal co prawda niedawno film

stworzyć film o obronie

pod tytulem ,,Ukraińcy w wojsku pol-

Lwowa w 1939 roku.

skim". Mialem okazję go obejrzeć, ale nie

slyszalem, żeby byl powszechnie znany.

Jaka nierozwiązana zagadka

Nasz film nie ma na celu stworzenie

tkwi w obronie Lwowa?

jednostronnego, prostego przekazu

Przede wszystkim Lwów, w odróżnie-

o bohaterskiej obronie naszego, polskie-

niu od Wilna czy Grodna, byl znakomicie

go Lwowa. Owszem, obronę pokażemy,

przygotowany do obrony. Mial bardzo

ale ważne jest uświadomienie sobie

dużo żolnierzy, dzial, amunicji, w pewnej

zlożoności ówczesnej sytuacji. Lwów

chwili obrońców wspieraly nawet dwa

byl w większości zamieszkaly przez

pociągi pancerne. Lwów byl kluczowy

Polaków, ale mieszkali tu też Ukraińcy

również w tym sensie, że byla przygo-

i Lwów byl dla nich ważnym miastem.

towywana obrona tzw. przedmościa ru-

Chcemy więc pokazać opinie jednych

muńskiego. Lwów mial zatrzymać Niem-

i drugich, a także np. reakcje Polaków

ców na drodze do tego przedmościa. Gdy

i Ukraińców na wkroczenie sowietów.

wkroczyli sowieci, i gdy dotarli do Lwo-

Poszukujemy też materialów filmowych

wa, doszlo do starć z obrońcami. Polacy

i fotograficznych z tamtego okresu.

mieli kilka możliwości. Decydowal gen.

W Internecie jest tego bardzo niewiele.

Wladyslaw Langner, który byl szefem

Są zdjęcia na przyklad z ulicy Gródec-

W WARSZAWSKIM PANELU WZIĘLI UDZIAL WYBITNI SPECJALISCI: MODERUJĄCY DYSKUSJĘ DR PIOTR

Dowództwa Okręgu Korpusu VI we Lwo-

kiej, gdzie bylo spotkanie parlamen-

KOŚCIŃSKI (AFIB VISTULA, PREZES FUNDACJI JOACHIMA LELEWELA ), PROF. JANUSZ ODZIEMKOWSKI

wie, mieszczącego się na Placu Bernar-

tarzystów polskich i niemieckich. Nie

(UNIWERSYTET KARDYNALA STEFANA WYSZYŃSKIEGO), PROF. GRZEGORZ NOWIK (INSTYTUT

dyńskim (tam do dziś stoi ten budynek,

dotarliśmy niestety do zdjęć z negocjacji

STUDIÓW POLITYCZNYCH PAN, W TLE UCZESTNICZĄCY ONLINE. W DEBACIE: WYŻEJ PROF. BOHDAN

trzeba przyznać, jest dość brzydki). Gene-

polsko-sowieckich. Udalo nam się zna-

HUD' (UNIWERSYTET NARODOWY IM. IWANA FRANKI WE LWOWIE) I NIŻEJ DR ANDRIJ RUKKAS

ral Langner rozpatrywal trzy możliwości.

leźć dom w Winnikach, gdzie odbylo się

(UNIWERSYTET TARASA SZEWCZENKI W KIJOWIE)

Pierwsza, najmniej realna, to przebicie

podpisanie polskiej kapitulacji, nazwa-

się na Węgry. Trzeba bylo przejść 140 km,

do kraju trzeciego, tylko zostali po wyj-

nawet jeżeli tylko jeden polski oficer

z historykami ukraińskimi oraz nie-

ne eufemistycznie ,,Protokolem o prze-

przebijać się przez wojska niemieckie od

ściu ze Lwowa (glównie w kierunku

wydostal się z terenów przez nich oku-

mieckimi i rosyjskimi. Jeśli chodzi o hi-

kazaniu Lwowa". Jeżeli będziemy robić

zachodu i sowieckie od wschodu. Dru-

Winnik) od razu aresztowani i wywie-

powanych. Dopóki nie będą otwarte ar-

storyków ukraińskich, liczymy na to że

zdjęcia rekonstrukcyjne, to nie sposób

ga opcja to bylo poddanie się Niemcom.

zieni do lagrów, w większości do Staro-

chiwa rosyjskie, dopóty możemy tylko

pomogą w poznaniu pewnych wydarzeń

zrobić ich na dzisiejszej Gródeckiej, bo

Oni bardzo chcieli, żeby Polacy zlożyli

bielska. I zostali zamordowani.

domyślać się, spekulować.

z września 1939 roku, o których w Pol-

wygląda zupelnie inaczej niż w 1939 r.

kapitulację na ich ręce, chociaż zgod-

sce wiemy bardzo niewiele. Na przyklad

Kiedyś tam kończyly się domy, bylo pole

nie z paktem Ribbentrop-Molotow mieli

Z czego wynikala ta naiwna wia-

W którym momencie obrony Pol-

postać wicemarszalka Sejmu, Wasyla

i staly armaty polskie. Trzeba zdjęcia

oddać to miasto sowietom, ale myślę, że

ra w obietnice sowietów?

ski film się zakończy?

Mudrego, stojącego na czele Ukraiń-

zrobić w Polsce. Chcielibyśmy jednak

byla to dla nich prestiżowa sprawa. Obie-

Dziś już nie dojdziemy do tego, co się sta-

Film ma pokazywać, czym byl Lwów dla

skiego Zjednoczenia Narodowo-De-

zrobić też jakieś zdjęcia we Lwowie,

cywali honorowe warunki poddania się.

lo. Polacy inaczej wyobrażali sobie oku-

Polaków i dla Ukraińców, bo też ukraiń-

mokratycznego, które znane jest raczej

oczywiście ze świadomością, że dawny

Trzecia opcja to bylo poddanie się sowie-

pację niemiecką, pamiętając z I wojny

scy historycy mają w nim występować.

w ukraińskim skrócie UNDO. Dzień po

Plac Bernardyński, gdzie bylo DOK VI,

tom, którzy obiecali wszystko, co nasze

światowej, że byla ona lagodniejszą. Nie

Film ma przedstawić dziesięć dni obro-

agresji niemieckiej Mudry zlożyl dekla-

wygląda teraz inaczej niż kiedyś. Dodam

dowództwo chcialo ­ na przyklad wyj-

można powiedzieć że byla bezproblemo-

ny od 12 do 22 września przed Niemca-

rację w Sejmie polskim, że Ukraińcy będą

jeszcze, że obiecala nam pomoc instytu-

ście polskich oficerów do Rumunii czy na

wa, ale w porównaniu do hitlerowskiej

mi, a także przed bolszewikami, ma po-

bronić wspólnie z Polakami Polski przed

cja o nazwie CETA, Centrum Technologii

Węgry. I być może wlaśnie dlatego polskie

byla znośna. Może naiwnie myśleli, że

kazywać wyjście naszych oficerów i ich

Niemcami. Z kolei metropolita Andrzej

Audiowizualnej we Wroclawiu, czyli

dowództwo podjęlo taką, a nie inną decy-

sowieci będą się zachowywać, jak nie-

aresztowanie, ma wyjaśnić co się stalo

Szeptycki, nakloniony przez Langnera,

dawna wroclawska wytwórnia filmów

zję. Prawdopodobnie, gdyby nasi żolnie-

gdyś Rosjanie, chociaż ci, którzy pa-

później, żeby ci, którzy go będą oglądać

wydal 5 września podobną deklarację. Jej

fabularnych. Pomogą nam w kompute-

rze poddali się Niemcom ­ ale tu gdybamy

miętali wojnę polsko-bolszewicką, nie

zrozumieli, co się stalo, jaki byl dalszy

tekst opublikowany zostal w największej

rowej obróbce zdjęć.

­ którzy mówili w czasie negocjacji, że

spodziewali się niczego dobrego. Znamy

ciąg tamtego Września. Film ma trwać

ukraińskiej gazecie w II Rzeczpospolitej

,,jak nam się poddacie, to jakoś to będzie,

przecież pamiętniki generala Langnera.

okolo 50 minut ze scenami fabularyzo-

­ ,,Dilo". Jest to fakt malo znany nie tylko

Przy takiej pracy niezbędne są

a jak sowietom, to tu już będzie na zawsze

Byly publikowane w Polsce i w Londy-

wanymi, po części z udzialem aktorów,

w Polsce. Powiedzmy sobie szczerze ­ gdy

środki finansowe i pomoc przy-

Azja", to być może ci oficerowie przeżyli-

nie. Langner dość zagadkowo opisuje

a po części ­ rekonstruktorów. To co da

pójdziemy na rynek, tam gdzie się mieścil

jaznych podmiotów...

by w oflagach. A że poddali się sowietom,

swoje losy. Po upadu Lwowa trafil do

się wyjaśnić, ma być jasno przedsta-

Ukraiński Dom, Proswita i byla redakcja

Oczywiście poszukujemy środków.

to poza jednym generalem Langnerem

Moskwy, gdzie mial prowadzić rozmo-

wione, a o tym, czego nie wiemy, trzeba

gazety ,,Dilo", zobaczymy tam jakąś malą

Skoro mamy robić zdjęcia rekonstruk-

wszyscy zginęli. Byli też tacy, co do nie-

wy z dowódcami sowieckimi w sprawie

otwarcie powiedzieć.

tabliczkę, ale nie ma żadnego specjalnego

cyjne, to i koszty nie będą male. Przecież

woli nie poszli, ukryli się ­ i przeżyli.

wypelnienia podpisanego przez siebie

upamiętnienia. Wasyl Mudry też nie jest

w samej tylko scenie odparcia niemiec-

protokolu. Do tych rozmów ostatecznie

Z kim Pan będzie wspólpracowal

postacią specjalnie znaną i pamiętaną na

kiego natarcia wzdluż ul. Gródeckiej,

Losy polskich oficerów, którzy

nie doszlo. Z jego wspomnień wyni-

w czasie realizacji tego filmu?

Ukrainie, a szkoda, bo to byla ciekawa

potrzebny będzie udzial co najmniej kil-

trafili do oflagów, wskazują na

ka, że pytano go glównie o organizację

Scenariusz napisalem wspólnie z Janu-

postać. W Polsce temat UNDO po prostu

kudziesięciu rekonstruktorów w mun-

to, że ci ze Lwowa mieliby szansę

dzialań niemieckich i taktykę obrony

szem Petelskim, który pracowal przy

nie istnieje.

durach, a także co najmniej armata 75

przeżyć.

polskiej, i on to sowietom wyjaśnial.

wielu filmach, pisal scenariusze do fil-

mm., niemiecki transporter opancerzo-

General Langner podjąl decyzję, moty-

Potem pozwolono mu wrócić do Lwowa,

mów i do seriali. Naszym scenografem

Toteż są często slyszane glosy

ny i kilka ciężarówek oraz motocykli.

wując ją tym, że sowieci to jednak Slo-

gdzie ostrzeżony, że może spotkać go

jest znakomity Rafal Waldenberger,

krytyki wobec ukraińskiej poli-

W kilku instytucjach zlożyliśmy

wianie, że może uda się z nimi dogadać.

coś zlego, dojechal nad granicę rumuń-

zresztą pochodzący ze Lwowa. Jeśli cho-

tyki historycznej, że koncentruje

wnioski o dofinansowanie. Nie jest to

Sowieci obiecywali wszystko, to znaczy

ską i przez rzekę przedostal się na drugi

dzi o polskich historyków, to wspól-

się na OUN I UPA, a największe

sprawa prosta, bo proszących o wspar-

gwarancje zachowania wlasności tych,

brzeg. Tak naprawdę brzmi to absurdal-

pracują z nami dwie kluczowe postacie.

ugrupowanie ukraińskie w dwu-

cie jest wielu. Spotykamy się, co praw-

którzy tu zostają, gwarancje zachowa-

nie, bo ta granica byla strzeżona i trudno

Prof. Wojciech Wlodarkiewicz, glówny

dziestoleciu międzywojennym,

da z życzliwością, ale bez konkretnych

nia samorządności miasta i że nasi ofi-

sobie wyobrazić, by polski general tak po

specjalista obrony Lwowa i kresów po-

jakim bylo UNDO, jest pominięte.

efektów. Potrzebujemy środków i na

cerowie będą mogli wyjechać do innego

prostu wyjechal ze Lwowa, tak po pro-

ludniowo-wschodnich w 1939 roku; na-

Moim zdaniem jest to bląd. Jeżeli UNDO

zdjęcia rekonstrukcyjne, i na udzial hi-

kraju po uzgodnieniu tego z lokalnymi

stu wskoczyl do rzeki i tak po prostu ją

pisal między innymi ,,Lwów 1939", czy

miala spore wplywy, byla reprezento-

storyków, i na materialy archiwalne, za

wladzami. Oczywiście wszystkie te

przeplynąl. Pamiętajmy jednak, że nikt

,,Przedmoście rumuńskie 1939". Z kolei

wana w Sejmie i miala wicemarszalka, to

które trzeba przecież zaplacić wlaści-

warunki protokolu przekazania miasta

później nie dopatrzyl się w jego dzia-

prof. Czeslaw Grzelak, który pomagal nam

nie można o tym zapominać. Ale spójrz-

cielowi ich praw. Film ma być zrobiony

sowietom zostaly natychmiast zlamane.

laniach niczego zlego. Trafil później do

przy filmie o obronie Grodna, co praw-

my na to szerzej. Od dzialaczy ukraiń-

profesjonalnie i pieniądze są potrzebne.

Natychmiast! Ani nie dotrzymano wa-

Londynu, gdzie sprawowal drugorzędne

da specjalizuje się w kresach pólnocno-

skich w Polsce slyszymy na przyklad,

Oczywiście, będziemy się starali pra-

runków, że wlasność mieszkańców mia-

role. Trudno go rzecz jasna obwiniać czy

-wschodnich, czyli bliższe mu są Grodno

że nie pamiętamy o Ukraińcach w Woj-

cować jak najtaniej.

sta będzie zachowana, ani też wladze

oskarżać, ale cala ta historia jest co naj-

i Wilno, ale napisal też bardzo znaczącą

sku Polskim. Mają rację, ale przyjrzyjmy

Lwowa nie przerwaly dlużej, niż jeden

mniej niejasna. Być może byla to po pro-

książkę ,,Kresy w czerwieni". Udalo mu się

się temu z drugiej strony ­ na Bialorusi

Dziękuję za rozmowę i trzymam

dzień i natychmiast w ratuszu zainsta-

stu naiwność. Być może sowieci chcieli,

jako jednemu z nielicznych dotrzeć do ar-

jest niewielka grupa rekonstrukcyj-

kciuki. Ufam, że za rok pokaże-

lowaly się wladze sowieckie, ani też nie

żeby przynajmniej on byl dowodem na

chiwów sowieckich i powyciągać z nich

na odtwarzająca Bialorusinów w woj-

my we Lwowie ten film w ramach

pozwolono polskim oficerom na wyjazd

to, że wypelnili swoje zobowiązania,

ważne dokumenty. Mamy też kontakt

sku polskim. Na jej czele stoi niezależny

Klubu Galicyjskiego.