17

nr 8 (372) | 30.04­13.05.2021

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

W czasie tych wykladów ­ jak wolno

tematycznie związanymi wlaśnie

chyba sądzić ­ sprawdzily się te zalo-

z tym obszarem. Szczególnie cenil

żenia teoretyczne. Wspomniane wy-

,,Marię" Antoniego Malczewskiego,

klady umożliwily mu sformulowanie

absolwenta Liceum Krzemienieckie-

go i uznanego za jednego z prekur-

zasadniczych wypowiedzi na temat

sorów naszego romantyzmu. Mal-

celów poezji oraz obowiązków po-

etów, a przede wszystkim byly reflek-

czewski przyszedl na świat w 1793

roku w Kniahininie na Wolyniu,

sją o twórczości Juliusza Slowackiego,

w której za szczególnie cenny uznal

nieopodal Dubna i po burzliwym ży-

ciu zmarl w 1826 roku w Warszawie

poemat ,,Anhelli". Napisal też wtedy

w samotności i opuszczeniu, a choć

osobny, wnikliwy szkic o ,,Balladynie".

Na wyklady uczęszczala spora grupa

zostawil po sobie szczuply dorobek

refleksyjno-historyczny, to zapisal

mlodzieży polskiej studiującej na pa-

się w naszej kulturze w sposób szcze-

ryskich uczelniach. Odbywaly się one

gólny wlaśnie arcydzielem jakim jest

w lokalu Czytelni Polskiej przy Passage

,,Maria", która ukazala się w War-

du Commerce. Po zakończeniu ostatniej

prelekcji grupa sluchaczy ofiarowala

szawie w 1825 roku. Jest to pierw-

OKLADKA ,,BALAGULKI KRESOWEJ"

poecie pięknie oprawiony egzemplarz

sza powieść poetycka, przelomowa

POPIERSIE JULIUSZA

T. A. OLIZAROWSKI

,,Anhellego" wraz z dedykacją i pod-

w polskim romantyzmie. Opisuje

do Zaleskiego. Ta wymiana kore-

SLOWACKIEGO NA DAWNEJ

kwiaty... kwiaty z... Polski". Wspomnij-

w niej tragiczną milość Gertrudy Ko-

pisanymi 43 nazwiskami. Na koszt

spondencji trwala wiele lat. Na przy-

KAMIENICY W. GUBRYNOWICZA

my, że Stanislaw Witwicki, urodzil

morowskiej i Szczęsnego Potockiego.

sluchaczy wyklady te, rok po ich wy-

klad po śmierci Adama Mickiewicza

NA ROGU ULIC TEATRALNEJ

się w 1801 roku na Podolu, ukończyl

Autor przeniósl akcję utworu w XVII

gloszeniu, zostaly wydane ze steno-

przeslal na ręce wlaśnie Zaleskiego

I BERYNDY WE LWOWIE

jak Olizarowski Liceum Krzemie-

gramów, które wcześniej przejrzal i za-

wiek, wlaśnie na Ukrainę, w czasy

wraz z listem w styczniu 1856 roku,

nieckie. Od 1822 pracowal i tworzyl

twierdzil do druku Norwid. Książeczka

walk z Tatarami. Utwór rozpoczy-

namalowal bardzo ciekawy wizeru-

jeden z najslynniejszych dziś swych

w Warszawie, a od 1932 roku udal się

na się slynnym obrazem pędzącego

nosila tytul ,,O Juliuszu Slowackim

nek Olizarowskiego.

wierszy: ,,Coś ty Atenom zrobil So-

na dobrowolną emigrację i przebywal

w sześciu publicznych posiedzeniach".

na koniu Kozaka... Trzeba też wspo-

kratesie". Świadectwem przyjaźni

A inni poeci z tak zwanej ,,

w Paryżu, gdzie przyjaźnil się mię-

mnieć, że Norwid razem ze starszym

Byla to jedna z niewielu publikacji, któ-

i sympatii Norwida byla też cieka-

ukraińskiej szkoly roman-

dzy innymi z Norwidem. Pod koniec

ra ukazala się za życia Norwida. Dzisiaj

bratem Ludwikiem zachwycal się

wa akwarela ,,Muza ukraińska", któ-

tycznej", czy Norwid ich znal

życia wyjechal do Rzymu z zamiarem

istnieje ogromna biblioteka opracowań

w latach szkolnych, w Warszawie,

rą namalowal na obchody jubileuszu

i cenil?

wstąpienia do zmartwychwstańców

powstalych wokól twórczości Juliu-

także dzielami Tomasza Augusta

Zaleskiego.

i tam wlaśnie w 1848 zmarl. Dziś jest

sza Slowackiego. Ale ­ i to chcialbym

Olizarowskiego. Już w 1836 roku Lu-

Norwid poznal w Rzymie w 1847

Wreszcie już pod

postacią nieco mniej znaną spośród

mocno podkreślić ­ to wlaśnie Norwid

dwik Norwid jako uczeń warszaw-

roku Józefa Bohdana Zaleskiego, któ-

koniec swego życia,

poetów ,,romantycznej szkoly ukra-

pierwszy wnikliwie analizowal i omó-

skiego gimnazjum, oglosil w perio-

ry wraz ze świeżo poślubioną mal-

ińskiej". Przypomnieć więc warto, że

wil, byl pierwszym egzegetą twór-

dyku ,,Panorama Literatury Krajowej

żonką wlaśnie tam przybyl. Byla

w roku 1882, Norwid

jego debiutem książkowym byly dwa

czości Wielkiego Krzemieńczanina.

i Zagranicznej" anonimową recenzję

ona uczennicą Chopina, kompozytor

wyslal z Zakladu

tomy ,,Ballad i Romansów", opubliko-

Warto wspomnieć, że później wlaśnie

zbiorku poezji Olizarowskiego, który

byl na ich ślubie, skomponowal na

Świętego Kazimierza

wanych w Warszawie w 1824­25. Do

,,Anhelli" szczególnie fascynowal wie-

stal się ulubionym poetą obu braci.

tę okazję utwór, który gral. Od tego

list do Józefa Bohdana

niektórych wierszy z późniejszego

lu artystów, że wspomnę choćby Jacka

Olizarowski pochodzil tak jak Mal-

czasu znajomość z Zaleskimi stala się

Zaleskiego, do którego

o pięć lat tomu ,,Piosenki sielskie" me-

Malczewskiego i jego wspaniale dzielo

czewski z Wolynia, gdzie przyszedl

jedną z ważniejszych w życiu Norwi-

zalączyl swój poemat

lodie skomponowali Fryderyk Chopin

,,Eloe", znajdujące się w Lwowskiej Ga-

na świat w roku 1811. Uczyl się także

da. W tym wlaśnie roku Norwid na-

i Stanislaw Moniuszko, mocno je po-

lerii Sztuki.

w Liceum Krzemienieckim, spod jego

pisal wiersz ,,Do Józefa Bohdana Za-

o idealnej milości

pularyzując. Cennym świadectwem

pióra wyszedl ,,Śpiew Krzemieńczan",

leskiego", w którym porównuję swoją

chrześcijańskiej

Może więc zmierzajmy do pu-

jest jego dziennik ,,Moskale w Polsce"

który później stal się hymnem szko-

twórczość i biografię z liryką i życio-

,,Assunta",

enty tego fragmentu naszego

wydany w 1833 roku. Oczywiście nie

ly, śpiewanym po dziś dzień, także na

rysem adresata wiersza. Jak wynika

który wlaśnie

dialogu...

będę wymienial jego wszystkich, róż-

naszych ,,Dialogach Dwóch Kultur".

z listu Norwida datowanego na koniec

w tym przytulku

norodnych dziel. Może jeszcze tylko

Reasumując ten fragment rozmowy

Jest on, między innymi, autorem po-

grudnia 1847 roku, przeslal on też

powstal. Jeden

wspomnę, że Witwicki jest autorem

stwierdzić należy, iż Norwid nie tylko

ematów ,,Bruno", ,,Zawerucha" oraz

Zaleskiemu swój rękopis pierwszej

z najpiękniejszych

bardzo popularnej do dziś pieśni bie-

znal poetów ,,ukraińskiej szkoly ro-

ponad czterdziestu dramatów. Pisal

redakcji misterium dramatycznego

siadnej ,,Pije Kuba do Jakuba". ,,Czar-

mantycznej" osobiście, z niektórymi

też piękne dumy, wiersze patrio-

,,Wanda", opartego na krakowskiej

i najglębszych swoich

ne kwiaty" byly opublikowane po raz

się przyjaźnil, ale że przede wszystkim

tyczne. Los chcial, że później obaj ­

legendzie. Przypomnijmy, że Józef

utworów.

pierwszy w krakowskim ,,Czasie" w la-

ich twórczość od wczesnej mlodości

Norwid razem z Olizarowskim ­ pod

Bohdan Zaleski urodzil się w 1802

tach 1856­57, a więc za życia Norwida.

chlonąl, przeżywal, wnikliwie anali-

koniec życia zamieszkali w podpa-

roku w Bohatyrce na Kijowszczyźnie,

No i oczywiście Norwid znal

Dziś zwiedzających Lwowską Galerię

zowal. Wplynęla ona na jego myślenie

ryskim przytulku czyli w Zakladzie

gdzie spędzil dzieciństwo nad potęż-

Slowackiego...

Sztuki porusza glęboko piękne dzielo

o literaturze od wczesnej mlodości po

Świętego Kazimierza, przyjaźnili się,

nym i pięknym Dnieprem. Przez jakiś

Norwid poznal Juliusza Slowackiego

,,Ostatnie akordy Chopina" pędzla Jó-

kres życia, na jego sądy o celach i za-

spotykali codziennie. Olizarowski

czas wychowywal się w chacie ukra-

w Paryżu w marcu 1849 roku, gdzie

zefa Krzesza Męciny ­ krakowskiego

daniach poezji, ksztaltowala jego po-

przybyl do Zakladu Świętego Kazi-

ińskiego lirnika. Stąd jego fascynacja

odwiedzil wieszcza w jego skrom-

malarza, ucznia, między innymi, Jana

glądy estetyczne i literackie. W miarę

mierza w 1864 roku. Jedenaście dni

pieśnią staroruską, pejzażem, histo-

nym mieszkaniu, wówczas, gdy autor

Matejki, inspirowane bez wątpienia

swych możliwości propagowal arty-

po jego zamieszkaniu Norwid napi-

rią i folklorem ukraińskim. Ksztalcil

,,Kordiana" byl już bardzo niedomaga-

,,Czarnymi kwiatami" oraz slynnym

stów tej ,,szkoly", byla więc ona waż-

sal esej o twórczości Olizarowskiego

się w szkole bazyliańskiej w Huma-

jący, kaszlal, byl ­ jak wiadomo ­ cho-

wierszem ,,Fortepian Chopina" Nor-

nym punktem odniesienia w jego ży-

,,Dwie aureole", gdzie wskazywal na

niu, później wziąl udzial w powsta-

ry na gruźlicę. Ostatni raz wybral się

wida: ,,Bylem u Ciebie w te dni przed-

ciorysie artystycznym, wplynęla na

wielką wartość jego utworów, które

niu listopadowym. Walczyl dzielnie

do Slowackiego 4 kwietnia, nazajutrz

ostatnie / Nie docieczonego wątku".

jego twórczość literacką i plastyczną

pozostawaly w większości w rękopi-

w slynnej bitwie pod Grochowem,

po jego śmierci, nic nie widząc o tym.

Warto nadmienić, że wspomniany ob-

od wczesnej mlodości. Poeci ,,ukraiń-

sach, bo nikt nie chcial ich wydawać.

także na Mazowszu, pod Sochacze-

Później uwiecznil swe spotkania i roz-

raz w swoim czasie byl bardzo popu-

skiej szkoly romantycznej", jak Ste-

Pisal, między innymi: ,,Olizarowski

wem, za co otrzymal Krzyż Virtuti

mowy, ostatnie chwile życia autora

larny dzięki licznym reprodukcjom na

fan Witwicki, Juliusz Slowacki i Józef

(...) napisal ,,Bruno" ­ to jest maleńkie

Militari. Następnie przez Rzym wy-

,,Snu srebrnego Salomei" oraz Fryde-

kartkach pocztowych.

Bohdan Zaleski, stali się bohaterami

arcydzielo, ,,Zawerucha" ­ prześlicz-

emigrowal do stolicy Francji, gdzie

ryka Chopina, Stefana Witwickiego,

jego utworów. Olizarowski i Zalew-

na idylla ludu ukraińskiego". Jest dla

aktywnie dzialal w środowisku pol-

No dobrze, ale wróćmy znów do

Adama Mickiewicza, malarza fran-

ski byli też pierwszymi czytelnikami

mnie oczywiste, że Olizarowski, któ-

skim. Jego twórczość lączy elementy

Slowackiego...

cuskiego Delaroche'a oraz ,,nieznanej

niektórych dziel Norwida, które prze-

ry z Norwidem spotykal się codzien-

sentymentalizmu, myśli romantycz-

Irlandki" w slynnych dziś ,,Czarnych

Tak, trzeba pamiętać, że później już,

sylal im w rękopisach. Oczywiście, byl

nie, zapewne wielokrotnie opowiadal

nej, niepodleglościowej. Inspirowaly

kwiatach", uchodzących za arcydzielo

w kwietniu i maju 1860 roku, Norwid

to ze strony Norwida zarówno wyraz

mu o Krzemieńcu, Wolyniu, Podolu,

go ukraińskie pieśni ludowe, opiewal

prozy. Jeden z pierwszych fragmen-

wyglosil w Paryżu cykl wykladów

szczególnego rodzaju zaufania i przy-

o walkach w czasie powstania li-

kresowych hetmanów Kosińskiego

tów tego utworu jest opisem spotkania

o Juliuszu Slowackim, które spotkaly

jaźni, jak też poczucia tego, że przeka-

stopadowego, w którym bral czynny

i Mazepę, przedstawial barwny obraz

w Rzymie starca o kiju na Schodach

się z pozytywnym odbiorem sluchaczy.

zuje swe utwory osobom, dla których

udzial. Norwid po śmierci w przy-

Kozaczyzny. Norwid z Józefem Boh-

Hiszpańskich, a mianowicie poety

W biografii Norwida bylo to wyjąt-

piękno slowa i prawda jaką one niosą,

tulku przyjaciela napisal o twór-

danem Zaleskim spotykali się póź-

kresowego Stefana Witwickiego. Ty-

kiem, bo na ogól za życia spotykal się

są szczególnie cenne. W dramatycz-

czości Olizarowskiego lapidarne,

niej w Paryżu, gdzie jak wspomnia-

tul ,,Czarne kwiaty" zapewne wziąl się

z niechęcią i niezrozumieniem. Wy-

nych i tragicznych warunkach emi-

ale jak to u niego, glębokie refleksje

lem, autor ,,Rzeczy o wolności slowa"

z przejmującej sceny, której Norwid byl

glaszal te wyklady z pamięci, nie poslu-

gracji każdy z tych pisarzy osobno,

w epitafium nakreślonym na odwro-

mieszkal ponad trzydzieści lat. Przez

świadkiem i utrwalil ją slowem, a sce-

giwal się napisanym tekstem, slusznie

a jednak wspólnie, tworzyli polską

cie kartki nekrologu. Czytamy w nim,

wiele lat wymieniali ze sobą kore-

na ta dotyczy ostatnich chwil życia

uważając, że wlaśnie w ten sposób może

kulturę najwyższych lotów.

między innymi: ,,Dodam jeszcze, że

spondencję. Zachowaly się listy Nor-

wlaśnie Stefana Witwickiego. Poeta

najlepiej skoncentrować uwagę slu-

archaiczny, estetyczny i rytmiczny

wida do Józefa Bohdana Zaleskiego.

Proponuję, aby tę część naszego

ciężko chory na ospę, ,,czarną zarazę"

chaczy. I tak się stalo. Warto przypo-

język polski stracil w Olizarowskim

Z ich lektury wynika, że obaj poeci

dialogu zakończyć wlaśnie tą

jak nazywano tę chorobę wstal z lóż-

mnieć, że teoretyczne zainteresowania

jednego z kilkunastu bieglych". Tak

nie tylko się znali, ale też przyjaźnili.

refleksją. O dalszych, interesu-

ka przed śmiercią, krążyl po pokoju

Norwida dotyczyly też procesu komu-

się zlożylo, że po śmierci Norwi-

Norwid w listach opisywal swój los,

jących zagadnieniach dotyczą-

i w widzialnym oblędzie: ,,A to (mówil)

nikacji językowej. Dużą uwagę zwra-

da obaj przyjaciele spoczęli w jed-

ale też dziejące się wydarzenia o cha-

cych tematu ,,Norwid a Kresy"

co to za kwiat jest?... ten kwiat, proszę

cal on na sam akt mówienia i zjawisko

nej, zbiorowej mogile na paryskim

rakterze politycznym, przekazywal

zapoznamy czytelników w na-

cię (a nie bylo kwiatów w mieszkaniu),

,,czytania". Mial też świadomość jak

cmentarzu. No i jeszcze trzeba dodać,

swe spostrzeżenia o znanych posta-

stępnych numerach ,,Nowego

jak to się nazywa ten kwiat u nas?...

wielką rolę odgrywają pozawerbalne

że już mlodzieńcze utwory Norwida

ciach emigracyjnych. Kiedy wyje-

Kuriera Galicyjskiego". Dzię-

to tego pelno jest w Polsce... i te kwia-

środki wyrazu, takie jak ton i gest. Jak

zawieraly reminiscencje z ,,Zaweru-

chal do Ameryki i dotarl tam w lutym

kuję za rozmowę.

ty... i tamte kwiaty... to jakoś u nas

wiadomo rozwinąl też zlączoną ze swą

chy". Również to, że tuż po śmierci

roku 1853, to o początkach jego po-

zwyczajnie nazywają... wszędzie...

historiozofią koncepcję przemilczeń.

Ja również bardzo dziękuję.

przyjaciela Norwid w maju 1879 roku

bytu wiemy dziś wlaśnie z jego listu