20

nr 8 (372) | 30.04­13.05.2021

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Ormiańskie miasteczko Lysiec

Lysiec, ormiańska niegdyś

do Polaków i obrona ich przed

osada obok twierdzy

nocnymi napadami i rabun-

kami. Wydarzenie to mialo

Stanislawów, z wielkim

miejsce pod koniec niemiec-

trudem uzyskala

kiej okupacji (skończyla się

status miasteczka (po

w ostatnich dniach marca 1944

lacinie ,,oppidum").

roku, wtedy też zaczęla się ma-

Miasteczka wprawdzie

sowa ucieczka niemieckich ko-

powiatowego. Wedlug

laborantów i części okupacyj-

nej administracji). W styczniu

administracyjnego

1944 roku wladza hitlerowska

podzialu za czasów

byla jeszcze ,,twarda".

stalinowskich z jednego

Sam fakt opisanego po-

przedwojennego

stępowania  funkcjonariusza

,,polskiego" powiatu

okupacyjnych organów ściga-

robiono trzy sowieckie.

nia, potwierdzony ukaraniem

śmiercią i to na oczach tlumu

Chodzilo tu bolszewikom

ludzi jest bardzo rzadki. Tym

o powiększenie ilości

niemniej opis ten spotykamy

,,aparatczyków", czyli

w historycznej literaturze pol-

ludzi ,,swoich", tzw.

skiej (co najmniej u dwóch au-

,,naszych", na odmianę od

torów). Pozwólcie autorom ar-

,,miestnych" ­ tutejszych.

tykulu nie komentować tego

faktu. Historia Kresów nie jest

KOŚCIÓL ORMIAŃSKI W LYŚCU JAKO KINO IM. SZEWCZENKI. ROK 1997

prosta i jasna.

LEON ORZEL

korzenie węgierskie, jak i Ku-

PETRO HAWRYLYSZYN

Powróćmy jednak

P

ropatwowie, podobnie jak licz-

do naszego kościola.

owstal Lysiec milę od Sta-

ni magnaci po pólnocnej stro-

nislawowa pośród szero-

nie Karpat. Oni to zostawili

Najdroższym skarbem

kiej aluwialnej równiny,

nam w Stanislawowie kościól

kościola w Lyścu byl

tworzącej w tym miejscu co

jezuitów (teraz katedra greko-

obraz NMP, uznany

najmniej trzy tarasy. Zbudo-

katolicka), pozostalości twierdz

po wielu wypadkach

wano go zamiast oznaczonego

w Nadwórnej i Pniowie. Liczne

uzdrowień i innych lask

na ,,przedaustriackich" mapach

osiedla w bylej Galicji do dziś

za cudowny. Do niego

osiedla ,,Moczar", co oznacza

noszą nazwę ,,Uhrynów" (Uhry

,,mokradlo". Od pasma gór na

­ z ukraińskiego ,,Węgry"). Dla-

wlaśnie w szczerych

Zachodzie oddziela Lysiec rze-

tego też Hitler w 1941 roku wy-

modlitwach zwracali

ka Bystrzyca Solotwińska, od

magal ot Horthy'ego ­ regenta

swoje oczy wierni,

czasu do czasu przejawiająca

Węgier ­ wlączenia Tatarowa

prosząc o opiekę dla

swój temperament jako rzeka

i Worochty w sklad Generalne-

siebie i swych rodzin.

górska. Za Bystrzycą znajdu-

go Gubernatorstwa, a biednych

Otaczaly go czcią nie

je się ogromny masyw leśny,

żydów z terenów Węgier prze-

tylko parafianie ­

zwany ,,Czarnym lasem" jako

transportowano i mordowa-

PLEBANIA ORMIAŃSKIEGO KOŚCIOLA W LYŚCU. W LATACH POWO-

schroniskiem różnych party-

no na lewym brzegu Dniestru,

Polacy i Ormianie, ale

JENNYCH ­ SIEDZIBA ,,WOJENKOMATU" I ,,STRIEBKÓW". ROK 1997

zantek. Przy stalej suchej pogo-

częściowo w Stanislawowie.

też Ukraińcy. Byl to

dzie poziom Bystrzycy robi się

później przez propagandą so-

Przy drugim natarciu sowietów

ludzi i wieziono w nieznane.

obraz Najświętszej

plytki (na Kresach mówi się ­

wiecką. Po odtransportowaniu

w latach 1944­45 pólnocnych

W Lyścu, dlugo po wojnie, ly-

Panny Maryi na plótnie

Żydów do getta przypadko-

dostępna kurom na spacery), za

stoków Karpat bronilo wojsko

sieckie babcie poprawialy so-

przymocowanym

to po obfitych deszczach poziom

wo zostala w Lyścu 10-letnia

węgierskie.  Zdewastowany

wieckie paszporcistki, że ,,po

do deski, malowany

wód unosi się o metry ­ a może

dziewczynka żydowska, córka

cmentarz węgierskich żolnie-

ojcu" są nie ,,Konstantynowne",

być ich trzy, cztery i więcej.

miejscowego lekarza. To dziecko

rzy w Stanislawowie to jeden

a ,,Kajetanowne", ponieważ są

na podobieństwo

Groźne wody Bystrzycy wtedy

jeszcze jakiś czas kręcilo się po

z największych wojennych

Ormiankami.

obrazu Matki Boskiej

tak pędzą do Dniestru, że nio-

lysieckich uliczkach, aż znala-

cmentarzy naszego miasta.

Częstochowskiej,

Obecny piękny kościól

są mu wszystko, co tylko się

zlo się na podwórku posterun-

wysoki 136 cm i szeroki

Wspomniani Ormianie

murowany w stylu

ku ukraińskiej policji pomoc-

da ­ krzewy i drzewa, slomia-

98 cm, przedstawial

to przeważnie

niczej. Za sowietów budynek

ne strzechy i cale zabudowania,

romańskim, z pięcioma

Najświętszą

trafiają się też prosiaki, krowy,

ten byl wykorzystywany jako

rzemieślnicy i kupcy

oltarzami, którego

szpital rejonowy, a później jako

a nawet ludzie.

Bogurodzicę piastującą

przybyli do Lyśca

budowę rozpocząl 15

przychodnia lekarska. W cen-

Dlatego Lysiec, jak i inne

Dzieciątko Jezus, które

z Krymu i Moldawii.

września 1834 roku

trum podwórka znajdowala się

miasta Przykarpacia, zawdzię-

prawą rączką wskazuje

Sprowadzili nie tylko

ks. Dominik Barącz,

studnia. Za jakiś czas z budyn-

czają swój skromny przemysl

na Swą Matkę, a lewą

umiejętność wyprawy

miejscowy proboszcz

ku wyszedl komendant, niejaki

(tartaki, mlyny, elektrownie)

trzyma książkę.

skór, a i ducha handlu,

Kozij, poprosil dziewczynkę, by

nie Bystrzycy, a jej ,,córkom",

i ukończyl go w 1852 r.

spokojnie stala kolo studni i za-

zwanym tu ,,mlynówkami". Tak

co bylo równoznaczne

za pomocą hr. Stadiona,

strzelil ją na oczach przypad-

jest w samym Stanislawowie,

W 1779 roku Lysiec (i ko-

z postępem. Niestety

tym się różnil od innych

kowych ludzi. Później się oka-

Kutach, Śniatyniu itd. Na czas

ściól w Lyścu) ucierpialy w po-

z początkiem XX

kościolów w Galicji, że

zalo, że Kozij przeżyl w zdrowiu

powodzi te odnogi ,,zamyka-

żarze. Tak groźnym, że spalily

wieku Ormianie

byl wspólnym kościolem

wojnę, uciekl z Niemcami na

no". Wiosną zaś, ,,czyszczono"

się nawet metryki parafialne.

byli już tak glęboko

parafialnym dla dwóch

Zachód i następnie okazal się

je ­ calą gromadą, zwykle przed

W roku 1830 drugi kościól

zasymilowani w życie

katolickich obrządków

w Stanach Zjednoczonych i na

świętami wielkanocnymi. Take

drewniany wystawiony przez

gospodarcze i spoleczne

Kostaryce. Żądania wladz so-

przedsięwzięcie na Kresach

Annę hr. Kossakowską ulegl

pod zarządem

wieckich wydania zbrodnia-

nazywa się ,,toloką".

temuż losowi. Pomimo tego to

Galicji, że pozbyli

jednego proboszcza

rza sądownictwu sowieckiemu

Lysiec zbudowano w do-

miejsce przyciągalo lud pol-

się ormiańskiego

ormiańskiego.

byly bezskuteczne.

brach Potockich, później ­ Kos-

ski i ruski z bliskich i dalekich

szkolnictwa.

I jeszcze o jednym incyden-

W 1937 roku Lysiec i oko-

sakowskich, a jeszcze póź-

stron, a wiara i ufność w cu-

cie w Lyścu, dotyczącym też

liczne wsie liczyly okolo 700

niej, wlaścicielem tych dóbr

,,Ojciec wszystkich naro-

downą opiekę Matki Boskiej,

Żydów, których los byl wkrót-

,,czarnej policji". W roku 1944,

zostal hrabia Rudolf Stadion,

jego milość i rzewne modli-

dów" J. Stalin po drugiej wojnie

ce tragiczny. Zostali bezlito-

w styczniu w święto Chrztu

cesarski namiestnik Galicji

światowej pozwolil im być Po-

twy do Matki Boskiej Lysiec-

Pańskiego, zwanego na Kresach

śnie wpędzeni do getta w Sta-

i Lodomerii. Bardzo aktyw-

kiej oraz bardzo liczne wota

lakami i wyjechać za Bug. W ten

nislawowie, gdzie większość

,,Jordanem" (19 stycznia) przy

ny dzialacz: na dlugo przed

sposób wyjechalo 567 rzym-

(w liczbie powyżej 150) świad-

wyjściu z cerkwi na oczach lu-

z nich zostala rozstrzelana ,,za

rewolucją 1848 roku zmniej-

skich katolików, chociaż ko-

czą o jej nadzwyczajnych la-

dzi zostal zastrzelonym komen-

jeziorem", na ,,nowym" żydow-

szyl obowiązki pańszczyźnia-

skach i dobrodziejstwach tu

ściól i parafię w Lyścu od 1785

dant posterunku ,,czarnej poli-

skim cmentarzu i tam byle jak

ne i byl inicjatorem budowy

roku uważano za ormiańskie.

świadczonych.

cji", niejaki K. Przyczyną jego

pochowana.

,,twardej drogi" ­ gościńca ze

Po pożarach obraz ten odno-

Na ,,lorach" (tj. wagonach to-

,,likwidacji", jak glosila fama,

Wydarzyl się tam znany

Stanislawowa na Węgry, tak

warowych bez ścian i dachów)

wil sędziwy kaplan imieniem

bylo przychylne nastawienie

incydent,  wykorzystywany

mu bliskie. Stadionowie mieli

umieszczano co najmniej setkę

Kolumb. Umierając zostawil go