29

nr 8 (372) | 30.04­13.05.2021

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Wiosna Ludów w Stanislawowie  (cz. 3)

Rewolucyjne wydarzenia

w październiku 1849 roku. Starosta po-

dziękowal chlopom za patriotyzm i rozpu-

1848 roku szybko

ścil ich do domów.

wymknęly się spod

kontroli. Monarchia

Finanskanon

skladala się z wielu

W ,,Zorzy Galicyjskiej" wspomniano, że

narodów i każdy dążyl

ochotnicy mieli na uzbrojeniu jedną arma-

do niezależności.

tę. Ciekawa jest jej historia.

Niebawem polityczna

Starosta okręgowy Najser zdawal sobie

sprawę, że bez artylerii trudno liczyć na

mapa imperium zostala

zwycięstwo. Ale nawet we Lwowie nie po-

gęsto zasiana ,,gorącymi

zostala żadna armata ­ wszystko, co nada-

punktami". Niespokojnie

walo się do strzelania, zabrano na Węgry.

bylo również w Galicji.

Kierownik Stanislawowskiej ferwalterii

(dyrekcji finansowej) Żulawski opowiedzial

IWAN BONDAREW

Najserowi interesującą rzecz. Gdy rozbiera-

no mury stanislawowskiej fortecy, znalezio-

Festiwal niepodleglości

no dwie stare polskie armaty, pamiętające

RUSCY STRZELCY GÓRSCY, STARA LITOGRAFIA

jeszcze czasy Katarzyny Kossakowskiej.

Jako pierwsze, już w marcu, wybuchlo

UZBROJENI W KOSY I WIDLY

Pospolite ruszenie

powstanie we Wloszech w Wenecji

otrzymywal od swego proboszcza świa-

Zostaly dostarczone na dziedziniec ferwal-

CHLOPI MIELI SLUŻYĆ, JAKO

i Mediolanie, będących pod berlem Habs-

dectwo z zaznaczeniem jego imienia, na-

terii, gdzie staly aż do rewolucji.

Na początku 1849 roku, gdy batalion

,,MIĘSO ARMATNIE". RYS. W.

zwiska, wieku, miejsca urodzenia, okręgu,

Żulawski zaproponowal nawet osobę,

burgów. Za rodakami wstawil się król

Strzelców Górskich jeszcze nie istnial,

KIELISIŃSKIEGO, 1840 R.

która moglaby je reanimować ­ weterana

Sardynii i wybuchla prawdziwa wojna.

państwa, stanu, wiary i zawodu. Następ-

Galicja pozostawala praktycznie bezbron-

wojen napoleońskich, niejakiego introli-

W czerwcu rozruchy zaczęly się w Cze-

nie oficerowie sprawdzali stan zdrowia

na. Wszystkie zdolne do walk jednostki

wiejskiej". Z udzialu w tych formacjach

gatora Dutkiewicza, który slużyl kiedyś

chach, ale szybko zostaly stlamszone. We

i przydatności do wojska, dopiero po tym

walczyly we Wloszech lub na Węgrzech

zwalniano mężczyzn powyżej 50 lat,

w artylerii. Tenże Dutkiewicz byl akurat

wrześniu wybuchly walki na Węgrzech,

ochotnik byl wcielany do oddzialu z wy-

i bronić kraju nie mial kto. Panicznie oba-

urzędników i pracowników dziennych (bez

w kryzysie finansowym po tym, jak nad

które zdecydowaly się na wyjście z impe-

platą żoldu 3 zl. reńskich i 6 krajcarów

wiano się ataku od strony Węgier, gdyż po-

stalej pracy).

swoim warsztatem introligatorskim umie-

rium. W październiku barykady pojawily

dziennie, otrzymywaól również przydzial

wstańcy podbili już kilka przygranicznych

16 stycznia 1849 roku na polu pod

ścil czarno-żólty sztandar, co wywolalo

się w Wiedniu. Wiedeńscy studenci ufor-

chleba i mundur.

wiosek i przez Transylwanię zrobili wypad

Bohorodczanami mial miejsce przegląd

niezadowolenie miejscowych Polaków,

mowali Legion akademicki, przepędzili

Mundur szeregowego skladal się z hu-

na Bukowinę.

landszturmu, który przeprowadzili staro-

wskutek czego zostal bez pracy. Starosta

wojska rządowe i wzięli pod kontrolę cale

culskiego kapelusza ­ kresani, ozdobio-

6 stycznia gubernator rozeslal do do-

sta Najser i gen. Bark. Dziennikarz gazety

chwycil się tej myśli - przecież na wąskiej

miasto. W czasie tych zamieszek studen-

nego piórami. Później wydawano jedynie

wódców przygranicznych starostw dyrek-

,,Zorza Galicyjska" tak opisal tę defiladę:

górskiej drodze nawet stara śmigownica

ci powiesili ministra obrony hr. Latoura.

niebieskie czapki z dużym czarnym dasz-

tywę dotyczącą organizacji landszturmu,

­ Wszyscy mieszkańcy dostali nakaz

zdola powstrzymać wielki oddzial wojska.

Wielkim wysilkiem cesarzowi udalo się

kiem i żóltym otokiem. Szeregowi mieli

czyli obrony terytorialnej. Należalo zor-

uzbrojenia się kto czym mógl. Chlopi nie

pokonać powstańców.

Dutkiewicz natychmiast zgodzil się

czerwony kabat (oficerowie ­ brązowy) ze

ganizować miejscowych chlopów, rozbić

musieli dlugo szukać broni: ustawili kosy

Ledwie zaprowadzono porządek w sto-

stanąć na czele stanislawowskich arty-

stojącym kolnierzem z niebieską lamów-

ich na dziesiątki, zgromadzić zapasy broni,

na sztorc i już mieli gotową broń w ręku

licy, jak wybuchlo powstanie we Lwowie.

lerzystów i nawet dobral sobie kompa-

ką. Do tego niebieskie spodnie z żóltymi

którą miano rozdać w przypadku alarmu.

­ straszniejszą niż bagnety i każda inna

1 listopada centrum miasta pokryly ba-

lampasami i czarne buty. W chlodniejsze

nów: szewca Pikiewicza, masarza Luczy-

Gubernator nakazal również ustawić na

broń ręczna. Mieszczanie i Żydzi sprawili

rykady. Następnego dnia gen. Hammer-

dni strzelcy nosili szary welniany ,,sirak"

ka i stróża browaru Kogutiaka. Z dwóch

pagórkach wzdluż dróg ,,znaki alarmowe",

sobie piki.

stein poddal centrum miasta ostrzalowi

z niebieskimi plecionymi guzikami i ta-

zardzewialych armat Dutkiewicz wybral

które należalo podnieść do góry w przy-

Zeszli się uzbrojeni i czekają na genera-

artyleryjskiemu. Przestraszeni mieszkań-

kimiż pętlami. Każdy szeregowy uzbrojo-

najlepszą. Byla to stara polska śmigowni-

padku wtargnięcia wroga.

la, który mial dokonać przeglądu. Znaczny

cy skapitulowali. Wladze natychmiast

ny byl w karabin z bagnetem, a oficerowie

ca ­ armata z kilkoma lufami, zwana ,,or-

Na pomoc w organizacji oporu przybyl

oddzial wojska stanowili miejscy chlopcy,

rozwiązaly polską Centralną Radę Naro-

mieli dlugie szable. Interesujące jest to, że

gankami". Każda lufa miala zaledwie 40

do Lwowa general-major Bark, który mial

mieli swoje proporczyki i bębny, byl rów-

dową i wszystkie rady okręgowe, w tym

w ramach pomocy dla wojska mundury dla

cm dlugości, a cala konstrukcja ważyla

dowodzić oddzialami w Kolomyi, Stanisla-

nież oddzial strzelców ze stu ludzi. Choć

i w Stanislawowie.

Strzelców Górskich szyli... gratisowo ży-

mniej niż worek soli.

wowie, Stryju i Samborze ­ starostwach

byla slota i śnieg z deszczem, wszyscy byli

2 grudnia abdykowal cesarz Ferdy-

dowscy krawcy.

Mieszkańcy zrobili artylerzystom

graniczących z Węgrami.

żwawi i weseli. Na wszystkich prawie twa-

nand i na tron wstąpil 18-letni Franciszek

Na początku maja wszystkie kompa-

zrzutkę na ladne mundury, stelmach Le-

Starosta Stanislawowa Najser rozwi-

rzach można bylo wyczytać radość i zado-

Józef I. Nowy monarcha odziedziczyl trud-

nie zeszly się we Lwowie i tutaj odbyla

wicki bezplatnie wykonal lawetę, a lakier-

nąl aktywną dzialalność. Ponieważ nie

wolenie. Obecny przy tym komisarz okrę-

ny spadek: plonęla wojna we Wloszech,

się musztra. 6 września batalion ruszyl

nik Zaklinowski pomalowal ją na żólto-nie-

mial do dyspozycji kadrowych wojsk,

gowy opowiadal, że w górach na gościńcu

węgierscy powstańcy zwyciężali raz po

na Węgry, pomimo iż takiej potrzeby już

biesko. Uroczyste wyprowadzenie dziala

zmobilizowal wszystko, co się dalo. Okrę-

delatyńskim, prowadzącym na Węgry, stoi

raz wojska rządowe. Tron nie tylko trząsl

nie bylo, bowiem latem powstanie zo-

odbylo się pod koniec stycznia 1849 roku.

gi podzielil na dwie linie obrony. Na pierw-

oddzial landszturmu oraz 1000 strzelców

stalo zdlawione przez wojska rosyjskie,

się w posadach ­ byl na skraju upadku!

W obecności wielkich tlumów odbylo się

szą skladaly się przygraniczne powiaty

Huculów i mają jedno dzialo; dlatego czują

które przyszly Austrii z pomocą. W cza-

przed kościolem jezuitów nabożeństwo

Delatyn, Nadwórna, Solotwino. W rezer-

się dość silni, aby stawić opór każdej napa-

Kampania stanislawowska

sie marszu na Koszyce (miasto należalo

i dziekan greckokatolicki poświęcil dzialo.

wie pozostawaly okręgi bohorodczański

ści ze strony Węgier.

Aby wykazać swą lojalność wobec

wówczas do Węgier) 38 osób zachorowa-

Żulawski wyslal konwój ośmiu rewi-

i tyśmienicki. Ludność wystawila 17 810

Strach nawet sobie wyobrazić, co by

cesarza, 1 stycznia 1849 roku Naczelna

lo na cholerę i trzy z nich zmarlo. Byly

zorów finansowych, woźnica Żyd Fischel

ochotników, którzy na pierwszy sygnal

się stalo z uzbrojonymi w kosy i piki ochot-

Rada Ruska we Lwowie kieruje odezwę

to jedyne straty batalionu Strzelców

zaprzągl swoją najlepszą ,,czwórkę" i ,,fi-

mieli zgromadzić się w wyznaczonych

nikami, gdyby przyszlo im się zetknąć

do Rusinów, wzywając ich do tworzenia

Górskich, gdyż w akcjach zbrojnych nie

nanskanon" jak ,,ochrzczono w mieście ,,cu-

miejscach. Na dowódców tych oddzialów

w walce z doświadczonymi węgierskimi

,,Pulku ochotników", którzy mieliby bronić

uczestniczyli, pelniąc jedynie slużbę

downą broń", wyruszyl na bojowy dyżur.

wyznaczono urzędników straży finanso-

powstańcami. Na szczęście do tego nie

ojczyzny przed buntownikami. Austriackie

garnizonową.

Uroczysta procesja wyprowadzila dzialo

wej (inkasatorów), leśniczych, czlonków

doszlo ­ wtargnięcia do Galicji nie bylo.

Ministerstwo wojny poparlo ten projekt,

W styczniu 1850 roku batalion przenie-

aż do szpitala cywilnego (ob. szpital przy ul.

ochrony kopalń i emerytów wojskowych.

Ochotników wykorzystano do pilnowania

zezwalając jedynie na powolanie batalio-

siono do Przemyśla i rozpuszczono. Każde-

Mazepy). Calą drogę śpiewano ,,Przeczysta

Mieli oni oprócz dowodzenia swoim po-

dróg w górach i na przelęczach, ogólny

nu a nie pulku. Pelna nazwa tej formacji

mu żolnierzowi pozostawiono mundur

Dziewica Matka" i ,,Pokój nam bracia".

doddzialom ,,odpowiadać jak najsurowiej

zaś przegląd odbyl się jeszcze tylko raz na

brzmiala: batalion Ruskich Strzelców Gór-

i wyplacono miesięczny żold.

Potem nastaly szare dni. Artylerzyści

swoją osobą za każdy wybryk ludności

tych samych polach pod Bohorodczanami

skich. Mial on bronić granicy z Węgrami,

stacjonowali za Delatynem w okolicach Ja-

aby tamtejsi powstańcy nie przenikali do

remcza, broniąc cesarskiego gościńca.

Galicji.

Kronikarz Ambroży Szankowski pisze,

Idea ta znalazla poparcie wśród spo-

że sztab generalny landszturmu skladal

leczności ukraińskiej. Historyk Iwan

się z dowódcy ­ emerytowanego kapitana

Krewecki pisze, że do batalionu zglosilo

ze Lwowa i sześciu leśniczych-setników,

3 460 osób, przy stanie osobowym 1 410

dowodzących konnicą wiejską oraz do-

żolnierzy. Batalion skladal się z sześciu

wódcy oddzialu artylerii ­ pana Dutkiewi-

kompanii po 235 żolnierzy. Każda kom-

cza. Towarzystwo zbieralo się przeważnie

pania miala swój region formacji. W Sta-

w karczmie Icka i ,,pili rano i wieczorem,

nislawowie formowala się piąta kompania

pili z nudów i pili ze zlości, że madziarzy

pod dowództwem kpt. Kraitnera. Intere-

nie dają im możliwości pokazać światu jak

sujące jest to, że obecnie lokalny batalion

są mężni i odważni".

,,Przykarpacie", przeznaczony do walk na

Latem, gdy nadeszly wieści o rozbiciu

wschodzie Ukrainy, również otrzymal nu-

Węgrów, panowie oficerowie urządzili

mer ,,5".

huczny bankiet, w czasie którego posta-

Zastępcą dowódcy byl podporucz-

nowili uświetnić zwycięstwo salwą ar-

nik kadrowego pulku piechoty, sotniami

matnią. Stara armata rozpadla się jednak

dowodzili porucznicy Oberhauzer i Ro-

po pierwszym strzale. Dutkiewicz z towa-

dakiewicz. Jak widzimy, większość ofice-

rzyszami zdolali odskoczyć, tak że nikomu

rów byla pochodzenia niemieckiego, ale

nic się nie stalo.

sierżanci i żolnierze powolywani byli

Tak zakończyla się heroiczna obrona

ALEGORIA WIOSNY LUDÓW 1848 ROKU

wyjątkowo z Ukraińców. Każdy kandydat

karpackich przelęczy.