8

nr 9 (373) | 18­31.05.2021

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

W 200. rocznice urodzin Cypriana Norwida

NORWID A KRESY

(cz. 2)

Rozmowa ANNY

GORDIJEWSKIEJ

z MARIUSZEM

OLBROMSKIM,

literatem, muzealnikiem,

animatorem dzialań

kulturalnych.

W poprzedniej rozmowie o Nor-

widzie wspominal Pan, m.in.

o kresowym rodowodzie twór-

cy ,,Vede-mecum", a także o jego

przyjaźniach i artystycznych

relacjach z poetami z ,,ukraiń-

skiej szkoly romantycznej": To-

maszem Augustem Olizarow-

skim, Juliuszem Slowackim,

Józefem Bohdanem Zaleskim,

SYN KOLUMBA POKAZUJE MALŻONCE LAŃCUCHY OJCA. AKWARELA

Stefanem  Witwickim.  Czy

w kręgu znajomych Norwida

Czy poza Lwowem na terenie

i rysunków, w tym dziela Norwida.

w Paryżu znalazly się też inne

Ukrainy znajdują się archiwa-

Także znaczna kolekcja monet i odci-

osoby pochodzące z Kresów

lia związane z Norwidem?

sków pieczętnych.

poludniowo-wschodnich?

Tak, również w Kijowie w Bibliotece

Jakie zatem archiwalia związa-

Tak, oczywiście. Dziękuję, że Pani

Ukraińskiej Akademii Nauk jest wiersz

ne z Norwidem znajdują się we

zaznaczyla, że w naszej rozmowie

Norwida: ,,Le religion de Mr le Senateur

Lwowie?

odnosimy się nie do obszaru calych

Comte Victor Hugo" oraz dwa listy do

dawnych Kresów, tylko tej części,

Jak wynika z badań norwidystów

Wladyslawa Chodźkiewicza z roku

która jest obecnie Ukrainą. Nie mó-

w zasobach Biblioteki Pawlikow-

1857. Trzeba wspomnieć, że Chodźkie-

wimy więc, na przyklad, o Adamie

skich dawnego Ossolineum, a dziś

wicz pochodzil z Kresów, bo urodzil się

Mickiewiczu z Litwy i jego relacjach

w Lwowskiej Narodowej Naukowej

w okolicach Tulczyna na Podolu w 1820

z Norwidem, choć to temat wyjąt-

Bibliotece Ukrainy im. Wasyla Ste-

r. Byl z wyksztalcenia inżynierem ko-

12 SZKICÓW NA JEDNYM PAPIERZE

kowo ciekawy. Ale wróćmy do Pani

fanyka znajdują się rękopisy kilku

lejowym, od 1851 roku osiadl na emi-

pytania. Otóż oprócz poetów ,,ukra-

i wiele innych. Tworzono progra-

Pawlikowskiemu w pozyskiwaniu

wierszy i kilkunastu listów Norwida.

gracji w Paryżu, gdzie uczestniczyl

ińskiej szkoly romantycznej" Norwid

my niepodleglościowe, trwaly prace

różnego rodzaju materialów ikono-

Jeśli chodzi o wiersze są to: ,,Do Mie-

w spotkaniach Towarzystwa Histo-

w Paryżu zetknąl się jeszcze z wielo-

ideowe i spory polityczne. Toczylo

graficznych. Informowal go o cenach

czy-slawa", [Czy ten ptak kala gniaz-

ryczno-Literackiego i na zebraniach

ma osobami z dawnych Kresów polu-

się bujne życie kulturalne. Mieszkali

i możliwościach ich zakupu. Bylo to

do, co je kala], [O tak, wszystko...],

tego towarzystwa spotykal się z Nor-

dniowo-wschodnich. Jedną z nich byl

i tworzyli tam między innymi: Fry-

początkiem ich wspólpracy, która ­

,,Obyczaje", ,,Do wroga", ,,Buntow-

widem. Wspólpracowal z ,,Tygodnikiem

Mieczyslaw Gwalbert Pawlikowski,

deryk Chopin, Adam Mickiewicz, Ju-

jak można wywnioskować z listów

niki, czyli stronnictwo-wywrotu".

Ilustrowanym", byl cenionym ,,za wart-

z rodu, który zapisal się w dziejach

liusz Slowacki no i wlaśnie Norwid.

Norwida ­ przerodzila się później

Jeśli zaś chodzi o listy, jest to zespól

kość pióra" pisarzem­ dziś już prawie

nie tylko Lwowa, ale też calej naszej

Istnialy polskie salony artystyczne,

w przyjaźń.

lącznie aż 14 listów wlaśnie do Mie-

calkiem zapomniany. Któż obecnie

kultury zlotymi zgloskami. Nie tak

prawie co dzień odbywaly się wy-

czyslawa Pawlikowskiego: z 1855 (4

pamięta jego powieść ,,Zamek w Czar-

Czy są też jakieś inne, szczegól-

dawno zmarl Kasper Pawlikowski,

klady i koncerty. Kiedy Mieczyslaw

listy); 1856, (8 listów); 1857 (2 listy)

nokozińcach"? Albo osnutą na Biblii,

ne przyklady tej przyjaźni?

z którym się przyjaźnilem i wspomi-

Pawlikowski jako absolwent uni-

oraz list z 1859 do Jerzego Lubomir-

na ,,Księdze Estery" tragedię ,,Hajmon".

nalem o jego zaslugach i calej rodziny

wersytetu lwowskiego pojawil się

Tak. Norwid zaraz na początku ich

skiego i z r. 1850, a także do nieznanej

Bialym krukiem jest z kolei jego po-

Pawlikowskich dla polskiej kultury

w Paryżu w roku 1855 byl począt-

znajomości podarowal Pawlikow-

osoby ­ N.N. z r.1846.

wieść ,,Pamiętniki wlóczęgi" opubliko-

w naszej rozmowie dla ,,Nowego Ku-

kującym literatem. Dopiero później

skiemu rękopis fragmentów swego

wana już po jego śmierci, w 1903 roku.

A jakie prace plastyczne Nor-

riera Galicyjskiego". Nie będę więc

rozwinąl swą twórczość poetycką,

przekladu ,,Hamleta" Wiliama Shake-

W latach 1880­81 byl korespondentem

wida zachowaly się w lwow-

przypominal wielu wybitnych po-

prozatorską, która dziś jest prawie

speare'a. W okresie późniejszym ofia-

,,Tygodnika Ilustrowanego". Wraca-

skich zbiorach?

staci i dziejów tej rodziny, ale wspo-

zupelnie zapomniana. Wspomnę tyl-

rowal mu także rękopis jednego z naj-

jąc do Norwida ­ nie bardzo wiadomo

mnę wlaśnie o Mieczyslawie Gwal-

ko, że spod jego pióra wyszly utwory

bardziej dziś znanych swych wierszy

Warto przypomnieć, że prace pla-

skąd wspomniane jego prace znalazly

bercie Pawlikowskim, który przybyl

poetyckie takie jak ,,Pamiętnik pie-

­ ,,Duch Adama i skandal". Archiwalia

styczne Norwida zostaly przeniesio-

się w Kijowie. Ale pięknie, że tam się

do Paryża w 1855 roku. Urodzil się on

śniarza" (1856), ,,Ave Patria" (1888),

te, a także inne, trafily następnie do

ne z Biblioteki Pawlikowskich znaj-

zachowaly. Reasumując trzeba stwier-

we Lwowie w 1834 roku. Byl synem

Także opowiadania i powieści ,,Plot-

zbiorów Biblioteki Pawlikowskich,

dującej się jako depozyt w dawnym

dzić, że Norwid wspólpracowal przy

Jana Gwalberta, wielkiego kolekcjo-

ki i prawo", ,,Testament Napoleona"

która byla powiększana i gromadzo-

Ossolineum do Lwowskiej Galerii

tworzeniu wielkich kolekcji rodowych

nera, wlaściciela Medyki w pobli-

(1880), drugi tom (1885) oraz szkic

na systematycznie we Lwowie przez

Sztuki. Rozdysponowanie zbiorów

Pawlikowskich i książąt Lubomir-

żu Przemyśla, zalożyciela slynnych

powieściowy ,,Baczmaha", (1898). Byl

cztery pokolenia tego rodu. Począt-

Biblioteki Pawlikowskich wśród

skich, które zastępowaly w okresie

medyckich ogrodów, które byly pod-

też świetnym krytykiem teatralnym.

kowo zbiory te byly przechowywane

dwóch wymienionych instytucji

rozbiorów narodowe instytucje kultu-

stawą pomyślności materialnej tej

W okresie późniejszym, w czasie po-

w klasztorze dominikanów. Później

nastąpilo po zajęciu Lwowa przez

ry. Sam ofiarowywal do nich swe dzie-

rodziny. W tamtym czasie ogrody

wstania styczniowego angażowal się

dla przechowywania zbiorów Paw-

sowietów we wrześniu 1939 roku.

la. Obecnie na terenie Ukrainy znajdu-

medyckie staly się znane w calej Eu-

w dzialalność niepodleglościową. Byl

likowscy zbudowali okazaly gmach

I tak pozostalo do dziś. Stąd obecnie

ją się bezcenne archiwalia dotyczące

ropie, między innymi ze względu na

czlonkiem Komitetu Miejskiego oraz

przy dawnej ulicy Trzeciego Maja 5.

w Lwowskiej Galerii Sztuki im. Bo-

Norwida, a umożliwiające badania nad

sadzonki rzadkich gatunków roślin,

Komisji Ekspedycyjnej we Lwowie.

Warto przypomnieć, że Biblioteka

rysa Woźnickiego znajdują się nastę-

twórczością tego wybitnego poety

które byly przedmiotem międzyna-

Pelnil w 1863 roku ważną funkcję za-

Pawlikowskich, w której zasobach

pujące prace Norwida: bardzo piękna

chrześcijańskiego.

rodowego handlu i przyczynily się

stępcy komisarza Rządu Narodowe-

znalazlo się 26 tys. woluminów ksią-

akwarela ,,Syn Krzysztofa Kolumba

Jak wyglądala recepcja twórczo-

do pomyślności finansowej tej rodzi-

go w Galicji Wschodniej. Po upadku

żek, 271 rękopisów, 4270 autografów,

pokazuje żonie swej kajdany ojca" ze

ści Norwida we Lwowie pod ko-

ny. Pawlikowscy duże dochody spo-

powstania zostal aresztowany przez

ponad 25 tys. rysunków i rycin, zo-

zbiorów dawnej biblioteki Poturzyc-

niec XIX i w XX wieku? Wiem, że

żytkowali mądrze, bo na dzialalność

Austriaków i przesiedzial dwa lata

stala przekazana jako depozyt wie-

kiej we Lwowie. Także wykonane

zamierza Pan w tym roku opu-

niepodleglościową i tworzenie naro-

w więzieniu w Olomuńcu. Ale w 1955

czysty w 1921 roku na mocy umowy

tuszem ,,Trzy szkice figuralne", jak

blikować książkę ,,Cień Norwi-

dowej kultury.

roku przyjechal do stolicy Francji nie

z Janem Gwalbertem Pawlikowskim

również wykonana tą samą techni-

da" , wiec zapewne i to zagadnie-

tylko po to, by nabyć towarzyskiej

jako wydzielona część Muzeum Lu-

ką praca ,,Mężczyźni niosący trumnę"

W jakim celu Mieczyslaw

nie nie uszlo Pana uwadze.

oglady, poznać przebogatą kulturę sto-

bomirskich, które z kolei funkcjo-

i inne szkice. Także medal wedlug

Gwalbert Pawlikowski przybyl

licy Francji, ale by spotkać się z polską

nowalo w ramach dzialalności Osso-

projektu Norwida z wizerunkiem

To już inny, ale bardzo interesujący

do Paryża?

emigracją niepodleglościową, wybit-

lineum. Zbiory te jako depozyt rodu

Zygmunta Krasińskiego, z którym

temat. Myślę, że trzeba o tym poroz-

Stolica Francji po upadku powsta-

nymi artystami. Przede wszystkim

znajdują się we Lwowie, nie udalo się

autor ,,Promethidiona" się przyjaźnil.

mawiać osobno.

nia listopadowego stala się centrum

zaś, aby kontynuować wielkie prace

ich po wojnie odzyskać. W Bibliotece

Dane te podaję dzięki informacjom od

W takim razie bardzo dzięku-

polskiej myśli niepodleglościowej,

kolekcjonerskie swego ojca w dzie-

Pawlikowskich, poza starymi dru-

prof. Wlodzimierza Torunia z Kato-

ję za tę część rozmowy. I wró-

siedzibą wielu organizacji, jak Hotel

dzinie sztuki i kultury. Norwid, który

kami, rękopisami i mapami, znajdo-

lickiego Uniwersytetu Lubelskiego

cimy do tematu w następnym

Lambert Czartoryskich, świeżo po-

byl dobrze zorientowany w sprawach

wal się również jeden z największych

świętego Jana Pawla II, od kilkuna-

numerze  ,,Nowego  Kuriera

wolana do istnienia Biblioteka Polska,

rynku artystycznego od czerwca

i najważniejszych dla naszej kultury

stu lat uczestnika ,,Dialogu Dwóch

Galicyjskiego".

Towarzystwo Historyczno-Literackie

1855 roku pomagal Mieczyslawowi

narodowej zespolów polskiej grafiki

Kultur".