17

nr 9 (373) | 18­31.05.2021

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Powstanie listopadowe na Podolu i Wolyniu (cz. 2)

Kontynuujemy

publikację materialów,

rozkazal powiesić Pokrzywiń-

przygotowanych we

skiego. Jednak sami rosyjscy

wspólpracy z Konsulatem

oficerowie ulatwili mu uciecz-

Generalnym RP

kę w noc przed egzekucją.

w Winnicy z okazji 190

Mniej szczęścia mial ciężko

rocznicy tego zrywu

ranny mjr Miklaszewski, który

patriotycznego na

zmarl w niewoli. Ranni Tytus

i Florian Jelowiccy też znaleźli

terenach dzisiejszej

się w kajdanach. Jeden z synów

Ukrainy.

starego Michala Sobańskiego ­

Gotard w czasie walki byl obok

TEKST I ZDJECIA

Rzewuskiego. Zablądzil w le-

DMYTRO ANTONIUK

sie i gdy nastąpila chaotyczna

28 kwietnia Aleksander So-

ucieczka, staral się przedrzeć

bański w swojej posiadlości

do swoich, którzy po porażce

w Piątnicy w rej. berszadzkim

pod Daszewem wycofali się do

LAS POD GRÓDKIEM

otwarcie wystąpil przeciwko

Ilińców. W tym czasie schwy-

Rosjanom i wspólnie z bratem

Bialej Cerkwi, gdzie spodzie-

tali go chlopi i odprowadzili do

Izydorem i Waclawem ,,Emirem"

wali się odebrać pieniądze od

wsi Stary Żywotów, gdzie wla-

Rzewuskim z Sarwania ruszyli

prorosyjskich Branickich. 14

ścicielka Marcjanna z Jaku-

do Krasnosiólki. Tam w majątku

maja pomiędzy miejscowościa-

bowskich Krasuska, pomimo

Lipkowskich byl punkt zbor-

mi Gródek i Daszewo Roth ude-

próśb i gróźb Sobańskiego, wy-

ny powstańców. Powiaty olgo-

rzyl w bezladnie rozciągnię-

dala go Rosjanom. Skazano go

polski, baltski i jampolski wraz

te szeregi powstańcze straży

na śmierć, ale car zamienil mu

z lipowieckim i hajsyńskim

przedniej.  Jedynie  osobista

karę na 5 lat twierdzy, w cza-

wystawily 1200 konnych po-

odwaga i bohaterstwo kpt. Po-

sie których Sobański stracil

wstańców i 160 piechoty. Ocze-

biedzińskiego, któremu udalo

rozum.

kiwano na posilki znad Rosi

się nie tylko zebrać wojsko, ale

18 maja ocalale resztki po-

i Tykacza (obw. kijowski i czer-

i kontratakować z sukcesem

wstańców (jak twierdzil Wrot-

kaski). Jednak, jak twierdzil Lu-

i zdobyć kilka armat przeciw-

nowski ­ okolo 200 osób)

dwik Mieroslawski ­nie docze-

nika, uratowalo powstańców.

dotarly do miejscowości Mi-

kano się. Na dowódcę obrano

W zapale gonitwy za Rosja-

chajlówka (dziś Dowhopoliwka)

bohatera bitwy pod Zieleńca-

nami Pobiedziński trafil jednak

nad Bugiem. Na przeciwleglym

mi ­ ponad osiemdziesięciolet-

w pulapkę w sąsiednim lesie,

brzegu rzeki, w miasteczku

niego gen. Benedykta Kolyszkę,

gdzie zakluto go lancami. Jak

Tywrów, staly już wojska Sze-

KRASNOSIÓLKA LIPKOWSKICH

teścia wlaściciela Krasnosiólki

wspomina Feliks Wrotnowski,

remietiewa, idącego na po-

Henryka Lipkowskiego.

gdzie mieli spotkać go podróż-

major Orlikowski, który ra-

Orlikowskiego. Chaos i balagan

lączenie się z Rothem do Za-

Powstańcy ruszyli do Gra-

nicy w latach 1840.

zem z Pobiedzińskim prowa-

byly na rękę Rosjanom i Roth

miechowa.  Mlody  Edward

nowa i 12 maja stanowili już

Powstańcy jednak tak latwo

odniósl zwycięstwo.

dzil kontratak, zorientowaw-

Jelowicki na ochotnika zglo-

okolo 2500 osobowy oddzial

W czasie walk zaginąl Wa-

się nie poddali. Stary Kolyszko

szy się, że glówne sily Kolyszki

sil się poprowadzić oddzial do

wojska. Bylo wśród nich blisko

claw ,,Emir" Rzewuski i jego

z synem Tytusem mieli polec na

nie przyjdą z odsieczą, natych-

walki z wrogiem, pragnąc za

500 nieuzbrojonych chlopów.

ciala nigdy nie znaleziono. Wy-

polu walki; bracia Aleksander

miast nakazal taktyczny od-

wszelką cenę podnieść na du-

Sily rosyjskie skoncentrowane

i Izydor Sobańscy odznaczyli

wrót. Z braku dobrej lączności

wolalo to caly szereg domyslów

chu żolnierzy po porażce w Da-

byly glownie w Kongresówce

się męstwem; mlody Eustachy

i doświadczonych podofice-

i legend. Wedlug jednej mial go

szewie. Kolyszko na to pozwo-

Jelowicki zabil kilku ulanów

i na Wolyniu, wobec czego gdy-

rów, którzy mieli odpowiednio

zasiec jeden z kozaków z jego

lil. Jelowicki pierwszy rzucil się

przeciwnika; odważnie wal-

by szlachta ­ jak twierdzi Mie-

wlasnego oddzialu w zemście

pokierować swymi oddziala-

na rosyjskich ulanów, a za nim

czyli też Herman i Józef Po-

roslawski ­ nie obawiala się

mi, wycofywanie przeksztal-

za uwiedzioną narzeczoną. Inni

nieliczni powstańcy. Atak oka-

wlączyć do oddzialów chlop-

cilo się w bezladną i paniczną

powiadali, że Rzewuski urato-

toccy, mjr Orlikowski, Iwasz-

zal się zwycięski: ulani stracili

wal się z walki ucieczką i dopie-

kiewicz, Dąbrowski, Borzęcki

stwa, mialaby nie 2500, lecz

ucieczkę. W tym czasie Ko-

okolo stu poleglych i rannych,

ro pod Żwańcem w czasie prze-

i inni. Na polu walki polegli plk

lyszko ze swym sztabem byl

25000 wojska. Rosyjski gene-

powstańcy zaś mieli dziesię-

Gnatowski, Bieżycki, Pokrzy-

kraczania granicy z Austrią

ral Longin Roth, prześladujący

już w Daszewie, nie wiedząc

ciu poleglych. Kolyszko na polu

wiński, a jego brat Adolf, po-

nic o rozwoju wydarzeń. Na-

zabili go kontrabandziści. We-

oddzialy Kolyszki byl świadom

walki awansowal Jelowickiego

tchnieni pierwszym sukce-

dlug innej jeszcze wersji, ,,Emir"

kryty ranami znalazl się w nie-

swego niepewnego stanowiska.

ze stopnia rotmistrza na pul-

lub ,,Zlotobrody", jak opiewal go

woli. W Tulczynie, dokąd zostal

sem Rosjanie uderzyli na Da-

kownika kawalerii narodowej.

Porażka pod Daszewem

Tymko Padura, opuścil Europe

przewieziony, uderzyl w twarz

szów. Kolyszko na oślep rzucil

W tej bitwie pod Michajlówką

Powstańcy szli chaotycznie,

i na zawsze osiadl na Bliskim

rosyjskiego oficera za to, że ten

się do kontrataku, zmieszaw-

odznaczyli się również Alek-

bez policji marszowej w stronę

znęcal się nad jeńcami. Roth

szy swe oddzialy z oddzialami

Wschodzie wśród Beduinów,

sander Jelowicki oraz Borzęcki.

Ryszard Jurkiewicz 1940 ­ 2021

urządzeń osuszających w kościolach

stan świątyń m.in. w Dobromilu, Kaluszu,

parafialnych w Brzozdowcach (1999­

Medenicy i Przemyślanach.

2003), Mikolajowie (2002), Rudkach,

Na odnotowanie zasluguje również

W Warszawie 31 stycznia

osuszenie krypt pod kościolem parafial-

i rozleglą zwiedzą dzialania Ośrodka ds.

wraz z kaplicą-mauzoleum rodziny Fre-

2021 roku zmarl po

nym p.w. Bożego Ciala w Nieświeżu na

drów (2005­2007), Drohobyczu (2006).

Polskiego Dziedzictwa Kulturowego poza

ciężkiej chorobie dr inż.

Bialoruski ­ stanowiących wyjątkową

W katedrze p.w. św. Zofii w Żytomierzu

Granicami Kraju, kierowanego przez prof.

nekropolię rodziny Radziwillów, obej-

Ryszarda Brykowskiego. Wyrazem uzna-

w latach 2009­2012 zrealizowal rozlegle

Ryszard Jurkiewicz,

nia dla dzialań dra Jurkiewicza bylo wy-

dzialania renowacyjne wraz izolacją i za-

mującą książęce pochówki z czterech

wybitny specjalista

bezpieczeniem murów, dzięki czemu za-

stuleci (wiek XVII­XX). Wyprodukowa-

różnienie brązowym i srebrnym Medalem

w zakresie ochrony

pobieżono degradacji rozleglych, cennych

ne przez Ryszarda Jurkiewicza urządze-

Zaslużony Kulturze ,,Gloria Artis".

budowli przed wilgocią,

nie osuszające zamontowano również

historycznie podziemi kościelnych; stalo

Od roku 1991, do śmierci, dr Jurkiewicz

od wielu lat zaangażowany

się też możliwe uporządkowanie części

w Zamku Królewskim na Wawelu, w ro-

prowadzil specjalistyczną firmę (BTM

w ratowanie zabytków

Jurkiewicz) realizującą przyświecające

otoczenia. Wyjątkowe znaczenie mialy

mańskiej rotundzie N M Panny (św. Felik-

mu idee konserwatorskie. Byl prekurso-

prace przy osuszeniu ścian kaplicy semi-

sa i Adaukta). Wielkim przedsięwzięciem

na terenie Polski i poza

naryjnej przy dawnym kościele karmeli-

bylo osuszenie stojącego przy Alejach

rem elektronicznego systemu osuszania,

jej granicami, w tym na

Jerozolimskich w Warszawie budynku

tanek p.w. Matki Boskiej Gromnicznej we

propagatorem ekologicznych technologii

Ukrainie i Bialorusi.

Lwowie (2011­2012). Uchronilo to przed

Muzeum Narodowego.

w budownictwie. Promowal naturalne

Ryszard Jurkiewicz byl czlowiekiem

siebie pracownią osuszania obiektów za-

materialy takie jak glina (bloczki z suszo-

zniszczeniem zdobiącą pomieszczenie

nej gliny, szlachetne gliniane tynki) oraz

polichromię autorstwa Jana Henryka Ro-

skromnym, otwartym w kontaktach

bytkowych w Pracowniach Konserwacji

JERZY T. PETRUS

z ludźmi i im ogromnie życzliwym, goto-

Zabytków w Warszawie. Byl cenionym

ziemia.

sena z lat 1929­1930. Bez wspomnianych

wym do pomocy. Cechowaly go wrażli-

dzialań wymienionym historycznym bu-

Na świat przyszedl w Warszawie 1

rzeczoznawcą Ministerstwa Kultury i Dzie-

Lista dzialań Ryszarda Jurkiewicza

dowlom grozilo postępujące zniszczenie

wość na uroki życia i delikatne poczucie

stycznia 1940 roku. W stolicy uczyl się

dzictwa Narodowego, a także Stowarzy-

w zakresie konserwacji zabytków jest

humoru. Rozmówcę ujmowal skupieniem

i studiowal na Politechnice Warszawskiej.

dluga i obejmuje wiele cennych obiektów.

zabytkowej substancji, prowadzące nie-

szenia Konserwatorów Zabytków. Owoc-

chybnie do ich ruiny. Dzięki opracowanym

i delikatnym, nieśmialym, ale figlarnym

Na tej uczelni ukończyl Wydzial Inżynie-

nie wspólpracowal ze Stowarzyszeniem

Wedlug jego projektów i pod autorskim

uśmiechem. Swą pracą zaslużyl na naszą

rii Sanitarnej i obronil doktorat. Przez

,,Wspólnota Polska", w jego ramach wspie-

nadzorem wykonano m.in. izolację, od-

ekspertyzom i zaleceniom dla użytkow-

życzliwą pamięć.

prowadzenie wód gruntowych i instalację

ników poprawie na terenie Ukrainy ulegl

wiele lat kierowal zorganizowaną prze

rając swym bogatym doświadczeniem