28

nr 9 (373) | 18­31.05.2021

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

,,...Bogu Jedynemu, Królowi i Ojczyźnie"

Historia i legendy o najpiękniejszej

średniowieczno-renesansowej

bramie miejskiej na Ukrainie

Na Ukrainie do naszych

mieszkańców ustępowal jedy-

dni przetrwalo niewiele

nie Kamieńcowi Podolskiemu.

W 1629 roku w mieście bylo 912

starych bram miejskich.

,,dymów"/

Najwięcej zachowalo się

W 1699 roku zgodnie z za-

w Kamieńcu Podolskim.

wartym Pokojem Karlowickim

Ale najbardziej ozdobną

sultan zwrócil Podole Rzeczy-

jest brama w niewielkiej

pospolitej. Dwadzieścia lat póź-

miejscowości Satanów

niej Adam Mikolaj Sieniawski

(rodzina wladala Satanowem

w obw. chmielnickim.

od I polowy XVII do I ćwier-

ci XVIII w.) odbudowal mury

DMYTRO POLUCHOWYCZ

miejskie i zamek. Fasadę Bramy

Bramy miejskie od daw-

Kamienieckiej ozdobiono pla-

na uważano za glówny sym-

skorzeźbą typowo wojskową,

bol  każdego  liczącego  się

z armatami, sztandarami, kula-

miasta,  byly  częścią  jego

mi armatnimi i innymi milita-

świetności i dumy. Bramy sza-

riami. Na tym tle umieszczono

nowano, chroniono, dekoro-

,,Leliwę" ­ rodowy herb magna-

wano. Stosunek mieszkańców

ta. Pod herbem umieszczono ta-

BRAMA, ZDJĘCIE Z 1890 ROKU

do bramy miejskiej określal ich

blicę upamiętniającą fundatora

Ściany do dziś pozostaly we-

stosunek do samego miasta.

z lacińskim napisem:

wnątrz osmolone. Rozwście-

Przypomnijmy tu Zlote Wrota

D.O.M. (Deo Optimo Maxi-

czeni Turcy spalili miasto. We-

Konstantynopola czy Kijowa,

mo ­ Bogu Najlepszemu, Naj-

dlug przekazów świadków i ks.

większemu)  Adam  Mikolaj

zaś brama miejska zdobi herb

Klinowskiego (o tym niezwy-

z Granowa Sieniawski, wlaści-

miasta Lwowa. Oprócz funkcji

klym kaplanie już opowiadalem

ciel Szklowa i Miszy, kasztelan

obronnej te budowle byly swe-

w Kurierze Galicyjskim ­ aut.)

krakowski, najwyższy wódz

go rodzaju triumfalnymi arka-

wymordowano wówczas w Sa-

wojsk koronnych, dla bezpie-

mi, przez które wracali do domu

tanowie blisko cztery tysiące

czeństwa publicznego tę forta-

zwycięzcy lub wkraczali do

mieszkańców.

licję odnowil R.P. 1722, mając

miasta zaszczytni goście.

zamiar murami bronić ojczy-

Brama w Satanowie slusz-

Większość szczególów opi-

zny, co ją tyle razy bronil pier-

nie zasluguje na miano naj-

su tego wydarzenia niezupel-

sią. Myśl wyższa fundatora za-

piękniejszej miejskiej bramy

nie się zgadza z rzeczywisto-

dbala o budowę tej bramy, aby

na Ukrainie. Miala swoją na-

ścią. Dziwi stwierdzenie, że

Porcie Otomańskiej przegro-

zwę ­ Kamieniecka ­ bo od niej

ludzie chronili się przez Tur-

dzić drogę do Polski, aby ko-

wiódl gościniec do Kamieńca

kami w cerkwi św. Jerzego. Ta

rzystać z równą silą przeciwko

Podolskiego. Jej umiejscowie-

świątynia stoi daleko za mura-

napadom barbarzyńców, zlemu

nie wybrano nie przypadkowo.

mi obronnymi w przysiólku Ju-

Tatarowi przeciwstawil Sata-

Przed nią wpada do Zbrucza

ryńce i bezsensem bylo chronić

nów, przeciwko czemu i wrota

rzeczka Szondrowa, plynąca

się tam przed regularną armią

piekielne nie zdolają, nadto gdy

glębokim wąwozem. Dla po-

osmańską. Należy podkreślić,

[tę fortecę], zamknięto przeciw

tencjalnych zdobywców byla

że w przypadku jakiegokolwiek

i tureckimi janczarami. Razem

,,rzezi tureckiej" jest wątpli-

wrogom; jedynemu tylko Bogu,

to dodatkowa przeszkoda. Wy-

najazdu do obrony miasta sta-

bronili, a gdy nie udalo się po-

we, aby tych ,,dymów" nagle

Królowi i Ojczyźnie klucze swe

stawiona jeszcze w XV wieku

wala cala jego ludność, nieza-

wstrzymać wroga ­ razem gi-

przybylo. Najpewniej bylo ich

oddawać będą ­ RP 1724

Brama Kamieniecka jest jedną

leżnie od wiary czy narodowo-

nęli i legli w podolskiej ziemi we

jeszcze mniej. Jeżeli więc trak-

z najstarszych budowli Satano-

ści. Między innymi na starym

wspólnych mogilach, bez różni-

tować te cyfry poważnie, to

Nie wiadomo, kto jest auto-

wa. W XVI wieku zostala prze-

żydowskim cmentarzu można

cy ­ katolik, prawoslawny czy

w każdym domu powinno być

rem tego tekstu, ale warto uchy-

budowana, a pod koniec XVII

zobaczyć nagrobek z napisem

wiary mojżeszowej.

jak śledzi w beczce po okolo 50

lić przed nim z uszanowaniem

szturmujący miasto janczarzy

o tym, że spoczywa tu obrońca

Wracając jednak do wo-

mieszkańców.

swego kapelusza. Z jaką mocą

bardzo ją uszkodzili. W trzecim

bramy miejskiej w czasie walk

jen z Turkami, warto niektóre

Cyfrę 4 tys. ofiar podważa

i honorem powiedziano ,,...je-

numerze ,,Podolskich wiado-

z ,,tugarymami" ­ pod taką na-

rzeczy uściślić. Przytoczona

również fakt, że w okresie pa-

dynemu tylko Bogu, Królowi

mości parafialnych" za rok 1862

zwą w starych żydowskich

w przekazach liczba 4 tys. ofiar

nowania osmańskiego Sata-

i Ojczyźnie klucze swe oddawać

wspomniane są te wydarzenia.

zapisach określani są Turcy

mordu janczarów jest znacznie

nów byl centrum nachii (okrę-

będą..."! Nie jest wykluczone, że

Ksiądz Michal Orlowski zano-

i Tatarzy.

przesadzona. Ówcześni kro-

gu). Wątpliwe jest, by bezludna

pisal to sam dziedzic Satanowa

towal między innymi:

O tragicznych wydarzeniach

nikarze i późniejsze przekazy

miejscowość stala się centrum

­ hetman wielki koronny, który

­ 22 kwietnia 1676 roku,

z walk z Turkami i innymi nie-

mialy w zwyczaju ,,dorzucić"

administracyjnym.  Wedlug

nie tylko dobrze szablą wladal,

w czasie panowania nad Podo-

proszonymi  gośćmi,  którzy

parę tysięcy ofiar ku większe-

spisu, przeprowadzonego przez

ale i sądząc z jego spuścizny epi-

lem Porty Otomańskiej, Turcy

z zadziwiającą regularnością

mu efektowi wydarzenia. O ja-

Turków w 1681 roku Sata-

stolarnej, nieźle pióro dzierżyl.

spalili Satanów. Wówczas jego

wpadali do Satanowa, wspomi-

kich wielotysięcznych ofiarach

nów liczyl 100 domostw i 696

Ze wszystkich swoich po-

mieszkańcy chronili się gdzie

na skromny pomnik ­ ustawio-

można mówić, gdy po krwa-

mieszkańców: wśród nich ­ 12

siadlości to wlaśnie w Satano-

kto mógl: w murach bram miej-

ny obok bramy miejskiej glaz

wych latach chmielnicczyzny,

kawalerów (nieżonatych mlo-

wie Adam Mikolaj Sieniawski

skich, w cerkwiach Zwiastowa-

z tablicą ozdobioną średnio-

gdzie żadna ze stron nie grze-

dzieńców) i 16 Żydów. Czyli

pozostawil po sobie najwięk-

nia, Zmartwychwstania i św.

wiecznym herbem miasta i ba-

szyla humanizmem, w Sata-

mniej więcej tyle co przed ,,rze-

szą  spuściznę  materialną,

Jerzego, w żydowskiej szkole

rokowym ornamentem. Na ta-

nowie pozostalo okolo tysiąca

zią". Pomimo tych dowodów

a i ślad w historii też czy nie jest

lub też synagodze. Legenda glo-

blicy widnieje napis: ,,Pamięci

mieszkańców? Między innymi

fantastyczna cyfra 4 tys. ofiar

najważniejszy.

si, że Turcy, dowiedziawszy się

wszystkich obrońców Satanowa,

w ,,Rejestrze dymów w mia-

uważana jest za ,,kanoniczną",

Hetman  uczestniczyl  12

o mieszkańcach, którzy schro-

którzy polegli na jego murach".

stach i wioskach woj. Podol-

chociaż zostala zapisana przez

września 1683 r. w slynnej bi-

nili się w bramie miejskiej, oblo-

Napis wykonano po ukraińsku,

skiego, świadczonych w 1661

ks. Kalinowskiego dwa stulecia

twie wiedeńskiej Sobieskiego

żyli ją wokól drewnem i podpa-

polsku i po hebrajsku. Glaz zo-

roku pod przysięgą z okazji

po samych wydarzeniach.

(i to nie w roli drugoplanowej).

lili, chcąc rozgrzać ściany i przez

stal ustawiony latem 2011 roku

ściągania podatku podymne-

Warto również dodać, że

,,Odsiecz Wiedeńska", gdzie

to zmusić oblężonych do pod-

przez przedstawicieli trzech

go" Satanów liczyl jedynie 84

przed krwawymi wydarzeniami

wspólnie pod wodzą króla Jana

dania się. Ale obrońcy bramy,

spoleczności miasta, którzy ra-

(!) dymy ­ czyli gospodarstw

XVII wieku Satanów byl jednym

II Sobieskiego walczyly woj-

polewając Turków wrzątkiem

mię w ramię bronili swoich do-

domowych. Biorąc pod uwa-

z największych miast woj. po-

ska polskie, austriackie, nie-

przymusili ich do odstąpienia.

mostw przez tatarskimi ordami

gę ówczesne realia, w czasie

dolskiego i pod względem liczby

mieckie i kozackie, ostatecznie