8

nr 10 (374) | 31.05­14.06.2021

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

Miasto pod skrzydlem żurawia

W rejonie stryjskim

się też chęć odnalezienia po-

obwodu lwowskiego

tomków znanych polskich ro-

dów, związanych historycz-

rozpoczęto przygotowania

nie z Żurawnem. Spotkalem się

do obchodów 345. rocznicy

wtedy ze zrozumieniem ów-

bitwy pod Żurawnem.

czesnego konsula generalnego

W tym miasteczku nad

RP we Lwowie, doktora historii

Dniestrem urodzil się

Henryka Litwina".

Mikolaj Rej. Zachowal

Na początku 1995 roku po-

dróżując z Warszawy do Stanów

się tam też szereg

Zjednoczonych  Wlodzimierz

zabytków polskich. Przed

Jagniszczak przypadkowo zna-

czterdziestu laty na to

lazl się w tym samym samolocie

dziedzictwo kulturowe

z Nicholasem A. Reyem, ówcze-

zwrócil uwagę i zacząl

snym ambasadorem USA w RP

je promować ukraiński

i potomkiem Mikolaja Reja. Hi-

storyk lwowski nie przega-

historyk Wlodzimierz

pil tej chwili, aby nawiązać

Jagniszczak, który od

znajomość.

dawna mieszka i pracuje

,,25 lat temu, 25 maja 1996

w Kanadzie. Jest on

roku na moje zaproszenie Ni-

prawdziwą kopalnią

cholas Andrew Rey z malżon-

wiedzy o Żurawnie.

ką i siostrą, w asyście dwóch

konsulów generalnych w Polsce

przyjechali do Żurawna ­ wspo-

KONSTANTY CZAWAGA

P

mina ze wzruszeniem Wlo-

oznaliśmy się na początku

dzimierz Jagniszczak. ­ Wte-

NICHOLAS A. REY (OD LEWEJ) I WLODZIMIERZ JAGNISZCZAK

lat 80. ubieglego wieku,

dy zaproponowalem wznieść

kiedy on, mlody absolwent

obok ulic Lenina, Marksa... Ta

w Żurawnie tablicę ku czci Mi-

Uniwersytetu

Lwowskiego

nazwa cudem przetrwala od

kolaja Reja. Po tej wizycie gości

im. Iwana Franki poszukiwal

1905 roku, kiedy obchodzo-

ze Stanów, w różnych zakątkach

dziennikarzy,  którzy  byli-

no tam 400. rocznicę urodzin

świata rozpoczęto przygotowa-

by zainteresowani Żurawnem.

Mikolaja Reja. I przy tej ulicy

nia do obchodów w 2005 roku

Powitalo nas spokojne prowin-

byl dom, w którym po przyby-

500-lecia urodzin Mikolaja Reja.

cjonalne miasteczko z pozo-

ciu do Żurawna zatrzymal się

W Żurawnie zostala otwarta ta-

stalościami przedwojennej za-

ojciec Mikolaja Reja ­ Stani-

blica autorstwa Wasyla Jarycza,

budowy i pól-wiejskim stylem

slaw, który zostal pochowa-

rzeźbiarza ze Lwowa".

życia. Wlodziu natychmiast

ny w Żurawnie w 1529 roku.

W lodzimierz  Jagniszczak

zacząl otwierać dla nas lokalne

Wysylano mnie też do żlobka

w tym czasie zamieszkal w Ka-

atrakcje, które byly w opusz-

przy ulicy Reja. Nie urodzilem

nadzie, gdzie m.in. zająl się bada-

czonym stanie: ratusz, palac,

się w Żurawnie, ale na Donba-

niem historii edukacji polskiej

arboretum, kolumna-pomnik

sie. Moi rodzice mieli tam pra-

w Edmontonie w latach 1906­

ku czci bitwy pod Żurawnem.

cę, ale moja prababcia uznala, że

2006. Nadal promuje temat bitwy

Następnie wraz z samochodem

to nie jest dobry region. Mialem

pod Żurawnem, teraz już w anglo-

przeprawiliśmy się promem na

dwa i pól miesiąca kiedy mama

języcznym środowisku nauko-

drugą stronę Dniestru do zloża

przywiozla mnie do Żurawna.

wym. Również z za oceanu dora-

slynnego alabastru w Bakoci-

Ona pochodzi z sąsiedniej wio-

dza swoim rodakom w Żurawnie,

nie, przypominającego mar-

ski Monastyrzec. Mój ojciec

którzy troszczą się o zachowa-

mur, z którego powstaly liczne

pochodzil z Lemkowszczyzny,

nie i renowację zabytków w tym

dziela sztuki do świątyń i pa-

z Sanoka. Jego matka zmarla,

miasteczku w celu przyciągania

laców Europy. Jako pamiątka po

tata ożenil się ponownie z Polką

tam turystów. Wlodzimierz Ja-

tej wyprawie pozostala u mnie

i pozostal w powojennej Polsce,

gniszczak zostal honorowym

alabastrowa figurka golębia,

a on wraz z babcią zostali prze-

obywatelem Żurawna.

wyrzeźbiona przez przedwo-

siedleni do Związku Radziec-

Polscy konserwatorzy we

jennego lokalnego rzemieśl-

kiego. Poszukiwali dla siebie

wspólpracy z rzymskokatolic-

nika, być może bylo to dzielo

miejsca w Trembowli, Lwo-

ką parafią pw. Wniebowzięcia

Wlocha Bertiniego, który pra-

wie, aż znaleźli się w 1947 roku

NMP w Żydaczowie pod nadzo-

cowal w Żurawnie w latach

w Żurawnie, gdzie otrzyma-

rem specjalisty z warszawskiej

dwudziestych i trzydziestych

li mieszkanie przy ulicy Reja.

Akademii Sztuk Pięknych wy-

XX wieku.

Prababka wspominala, że gdy

konali prace renowacyjne po-

W 1996 roku Wlodzimierz

tylko tam dotarli, to następne-

mnika upamiętniającego bitwę

Jagniszczak w celu populary-

go dnia NKWD spalilo kościól

pod Żurawnem stoczoną w 1676

POMNKIK UPAMIĘTNIAJĄCY BITWĘ POD ŻURAWNEM STOCZONĄ

zacji wieloaspektowej historii

w parku w centrum miasteczka.

roku. Renowacja zostala sfi-

W 1676 ROKU

Żurawna w środowisku ukra-

Wcześniej, podczas tzw. repa-

nansowana za pośrednictwem

ińskim przygotowal osobny

triacji do PRL miejscowi Polacy

Maidańscy, Świrżscy, Bere-

,,Już w dzieciństwie zauwa-

Fundacji ,,Pomoc Polakom ze

numer niezależnego magazy-

zabrali ze sobą prawie wszyst-

zowscy, Kaflowscy, Maliki...

żylem w naszej okolicy tak

Wschodu" ze środków Kance-

nu kulturologicznego ,,Halicka

kie kosztowności z kościola.

Pozostalo też wiele rodzin mie-

wiele interesujących zabytków,

larii Senatu RP w ramach pro-

Brama". Zaś w sprawie renowa-

Tak więc rzeźba Matki Bożej

szanych, a teraz jest ich jeszcze

ale prawie nic o nich nie bylo

jektu ,,Dziedzictwo kulturowe

cji polskich zabytków kulturo-

trafila do wsi Zagajnik kolo Le-

więcej, bo wyjeżdżając do pracy

wiadomo" ­ kontynuuje Wlo-

i historyczne".

wych oraz upamiętnienia Mi-

gnicy. Strój kaplański wyha-

do Polski Ukrainki wyszly za

dzimierz Jagniszczak. ­ Pod-

,,Za komuny pan Proniw,

kolaja Reja zwrócil się o pomoc

ftowany przez matkę Jadwigi

mąż za Polaków. Kiedy katoli-

czas studiów na Uniwersytecie

Ukrainiec z Żurawna chowal

do otwartego we Lwowie Kon-

Czartoryskiej (Helenę Skrzyń-

cy zaczęli modlić się w kaplicy

im. Iwana Franki we Lwowie

tę kolumnę w stosie slomy, aby

sulatu Polskiego.

ską-Czartoryską) oraz wizeru-

Czartoryskich-Skrzyńskich na

spędzilem dużo czasu w bi-

nie rzucala się w oczy ­ dodaje

,,W  uczelniach  sowiec-

nek i 12 stacji Drogi Krzyżowej

starym cmentarzu, zglosily się

bliotekach naukowych i archi-

jeszcze jeden wątek ze swoich

kich nikt nie wspominal o ta-

przeniesiono do cerkwi grec-

34 rodziny".

wach. Chcialem dowiedzieć

wspomnień Wlodzimierz Ja-

kim ważnym wydarzeniu hi-

kokatolickiej. Te rzeczy tam

W Żurawnie zachowaly się

się jak najwięcej o bitwie pod

gniszczak. ­ Dookola niej ukla-

storycznym jak bitwa pod

przetrwaly, pomimo tego, że

legendy o skrzypcach Stradiva-

Żurawnem, o której przypo-

dal slomę. Wyjaśnial, że to zapa-

Żurawnem. Zaskoczylem też

w okresie sowieckim podlegala

riusa, które kiedyś znajdowaly

minala mi tylko stara kolumna

sy na surową zimę, jednak jej nie

wiele osób z Polski, że Miko-

ona Patriarchatowi Moskiew-

się w mieście. Może dlatego Ja-

z krzyżem. Interesowaly mnie

bral, aby sowieci nie zobaczyli

laj Rej urodzil się w Żurawnie"

skiemu. Do 1939 roku polowa

gniszczaki wyslali swego syna

postacie Mikolaja Reja oraz

pomnika. A jego syn byl nawet

­ wspomina Jagniszczak. ­ Mi-

ludności Żurawna byla żydow-

Wlodzimierza na naukę gry na

Czartoryskiego i Skrzyńskiego

przewodniczącym rady wiej-

kolajem Rejem interesowalem

ska, w 30% ukraińska, resz-

skrzypcach do szkoly muzycz-

­ wlaścicieli palacu i arbore-

skiej w Żurawnie. Ironia losu.

się od dzieciństwa. Mieszka-

ta Polacy i 5% ­ koloniści nie-

nej. Byl pilnym uczniem i nawet

tum. Dowiedzialem się gdzie się

Pomimo zmian powojennych

lem na ulicy Reja, której nazwa

mieccy. Po II wojnie światowej

nazywano go w Żurawnie Mo-

znajdują i jak wyglądają dzie-

mieszkańcy Żurawna starali się

brzmiala jakoś nietypowo, nie

zostalo 16 rodzin polskich: Sro-

zartem, jednak wolal wybrać

la sztuki wykonane z alaba-

zachować wszystkie pomniki

po ukraińsku i nie po rosyjsku,

ka, Raczikowa, Szczegel, Kurzel,

historię.

stru żurawieńskiego. Pojawila

przeszlości. Jak mogli".