20

nr 12 (376) | 29.06­15.07.2021

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Rezydencja Habsburgów w Stanislawowie

Najpierw parę slów

monter wszedl z narzędziami

imperium  powstalo  szereg

do gmachu przy bylej ul. Biliń-

państw ,,narodowych". Austria

o bylym Imperium

skiego. Wyszedl nasz biedaczy-

przy tym utracila obszary Ga-

Austro-Węgierskim, do

sko po dziesięciu latach lagrów.

licji (79 562 km² z 8 174 000

którego we wrześniu

Tak wspominal te chwile:

mieszk.), część Śląska (1009

1772 r. przylączono

- Poszedlem z majorem do

km², 145000 mieszkańców)

Galicję. Nazwano to

budynku NKWD i po dwóch

i Bukowiny (10 388 km² i 795

pierwszym rozbiorem

tygodniach  wyprowadzono

000 mieszk.). Węgry utracily

mnie stamtąd, ale do ,,stoly-

razem 232 690 km² z 1 328 610

Polski. W Stanislawowie

pinki", którą pojechalem aż do

mieszkańców. Wedlug żądań

wyglądalo to tak: na czas

Uchty. Tak opuścilem moje Kre-

zwycięzców utworzono na tych

pierwszego ,,rozbioru"

sy na zawsze. Niebawem wojna

terenach nowe narodowe pań-

w naszym ukochanym

się skończyla, ale nie dla mnie.

stwa. Tak odrodzilo się państwo

mieście stacjonowal

Walczylem jeszcze przez kil-

Polskie (11.XI.1918). Z Galicją

garnizon rosyjski i bez

ka lat. Ale sam, o przetrwanie

jednak powstaly problemy: te

żadnych walk czy nawet

w mrokach dalekiej pólnocy.

powyżej 8 milionów miesz-

REZYDENCJA HABSBURGÓW W STANISLAWOWIE

Caly ten zakątek miasta przy

kańców nie byly grupą jedno-

strzalów wojsko rosyjskie

ul. Nacjonalnej Gwardii pe-

tlumili ogień walk narodowo-

cieszyla się dlugo: 20 września

litą. Rusini Galicji określali się

wymaszerowalo przed

len jest miejsc pamięci naszej

ściowych, ile dolewali oliwy do

1939 roku na placach i ulicach

już jako ,,Ukraińcy", chociaż

poludniem z twierdzy

historii. Niestety większość

Stanislawowa sowieccy ,,po-

ognia.

oficjalnie w czasach Austro-

i miasta i nie mniej

z nich albo jest już zburzona,

litruki" już urządzali ,,maso-

-Węgier zwano ich ,,Rusinami".

spokojnie weszlo do

A co z przedmiotem

albo calkowicie przebudowana

we mityngi", a miejskie lumpy

Mieszkali tylko we wschod-

Stanislawowa wojsko

naszych zainteresowań

i zabudowana od nowa. Nie-

przypominaly sobie krzywdy

nich powiatach, okolo 85 %

wiele miast może się pochwa-

rzekomo zaznane przez ,,pol-

z nich bylo analfabetami, wobec

austriackie.

­ cesarską rezydencją?

lić dziś maneżem ­ ujeżdżalnią

skich panów" i dziękowaly glo-

czego o żadnych referendach

Przetrwala razem z calą

koni (maneż ­ to zamknięte po-

śno za uwolnienie od Polaków,

nie moglo być mowy. W tejże

LEON ORZEL

ulicą wojskową.

mieszczenie, w którym odbywa

,,wysysających" z nich krew itp.

Wschodniej Galicji w 1910 roku

PETRO HAWRYLYSZYN

A

się ujeżdżanie koni i nauka jaz-

W te koszary i stajnie wpro-

A tymczasem z ulicy kolejowej

wydobyto 25% światowego

dy konnej). Na pamięć autorom

wadzono analogiczne rodza-

odjeżdżaly po cichu zestawy

ni przed tym, ani w cza-

wydobycia ropy naftowej. Mó-

przychodzi tylko Trembowla

je wojska, tyle, że już innego

bydlęcych wagonów w kie-

sie ,,rozbioru" Państwo

wilo się w tym czasie, że Rusi-

i Moskwa. W Stanislawowie

runku Wschodu. Trzeba bylo

państwa (sytuacja powtarzala

Polskie nie podejmowalo

ni w Galicji to ,,naród chlopów

przy tej ulicy też byl maneż,

gdzieś się ukryć. Nasz bohater

się niejednokrotnie). W Sta-

żadnych dzialań. Na tronie im-

i popów".

ale od kilka lat jest kompletną

wspomnień Tadeusz Habczyń-

nislawowie mury więzień się

perium w tym czasie siedziala

,,Babcia Austria"

ruiną.

nie zmienily, zmienili się tyl-

ski przeżyl te póltora roku we

kobieta ­ cesarzowa Maria Te-

używala na swoim

Od razu po wejściu ,,dru-

ko więźniowie. Ulegly zmianie

wsi Stary Lysiec, na uboczach

resa z dynastii Habsburgów, za

gich sowietów" w stajniach

Czarnego Lasu. ,,Za Węgrów"

kierunek wywózek i lokalizacja

co wdzięczna ludność obwodo-

terytorium dziewięć

i koszarach bylego 6-go pulku

i ,,za Niemców" gimnazjalny

obozów. Szeroko rozpowszech-

wego miasta Użhorodu na Za-

urzędowych języków

Ulanów Kaniowskich uloko-

absolwent pracowal jako mon-

nily się slowa ,,Syberia", ,,Ka-

karpaciu wystawila jej pomnik.

i miala na nim

wal się pulk kawalerii wojsk

ter lączności. Kontynuowal tę

zachstan", ,,lagier" itp.

Można go oglądać na placu przed

wyznawców siedmiu

NKWD. Później budynek re-

pracę do 27 lipca 1944 r. ­ dnia

Krótko po upadku Austrii

katedrą greckokatolicką (bylym

religii.

zydencji podzielono na osobne

budynek rezydencji wykupila

drugiego ,,wyzwolenia" miasta

kościolem oo. jezuitów).

mieszkania i dziś, zaniedbany,

przez Armię Czerwoną.

rodzina bogatego ziemianina

Przed I wojną światową

niewiele przypomina cesarską

Pewnego slonecznego dnia

Wojna światowa zamieni-

z horodeńskiego powiatu i wla-

(Wielką wojną) jedno z sześciu

rezydencję. Zwykly parterowy

wezwano go do siedziby slużby

la się w mnóstwo wojen oby-

ściciela czterech dużych skle-

wielkich mocarstw europej-

domek pod zardzewialą blachą,

lączności i poproszono grzecz-

watelskich. Mlode Państwo

pów przy ulicy Sapieżyńskiej

skich, Austro-Węgry, sklada-

przebudowany na nowe potrze-

nie o pomoc w naprawie jakiejś

w Stanislawowie. Przed samą

Polskie od razu zostalo krajem

lo się z dwóch samodzielnych

by, w otoczeniu 4-piętrowych

linii, obslugującej budynek

wojną mieszkal tu jego syn. Do-

wielonarodowościowym. ,,Do-

państw (Austrii i Węgier) pod

bloków.

NKWD. Bez żadnych podejrzeń

brzy sąsiedzi" często nie tyle

brym mieszkaniem rodzina nie

berlem Habsburgów. W 1913

roku obie te części liczyly 676

617 km² zamieszkalych przez 52

523 254 osób. Każda z tych czę-

ści miala pod jedynym cesar-

skim dowództwem swoje woj-

ska. Dzielilo się ono na wojsko

(cesarsko-królewskie, albo c.k.

Armia) i formację terytorial-

nej obrony, zwane landswehrą.

Wydatki finansowe na obronę

dzielono: 63,6 % wydatków po-

krywala Austria, a 36,4 % ­ Wę-

gry. Przy tym Austria utrzymy-

wala osobno swoją landswehrę

i tak zwany landsturm (pospo-

lite ruszenie). Wspólnym do-

wództwem (OK ­ Ober Komando)

dowodzil sam cesarz, a czlon-

kowie cesarskiej rodziny obej-

mowali przy nim odpowiednie

stanowiska. Liczne garnizony

wojska byly okresowo inspek-

torowane. W tym celu w mia-

stach, w których stacjonowaly

ważne strategicznie jednostki,

a też w celu zapobiegania ko-

rupcji, budowano rezydencje dla

inspektorów. Jedna z nich prze-

trwala w Stanislawowie do dziś

­ przy ul. Nacjonalnej Gwardii

pod numerami 4 (wlaściwa re-

zydencja) i 6 (budynek dla ob-

slugi, t.zw. oficyna). Bezpośred-

nio przed I wojną inspekcję c.

k. wojska prowadzil arcyksiążę

Rudolf Habsburg.

Po upadku imperium po

przegranej wojnie, wolą państw

Ententy na bylym terenie

MAPA IMPERIUM AUSTRO-WĘGIER Z 1910 R.