22

nr 12 (376) | 29.06­15.07.2021

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Gulagi ­ pieklo na ziemi

U nas tylko ludzie

beznadziejność swej sytuacji,

wszyscy popelnili samobój-

w podeszlym wieku,

stwo. Ogólem w trwającym

interesujący się historią

10 dni buncie zginęlo 42 po-

naszego wschodniego

wstańców i 33 wojskowych.

sąsiada, potrafią

50  uczestników  powstania

rozszyfrować akronim

z Liesoriedu rozstrzelano, a 18 ­

GULAG, mlodszym on

wydlużono wyroki.

nic nie mówi. A przecież

Z kilku innych

kryje się za nim tragedia

buntów na szczególną

milionów. Przypomnijmy,

wzmiankę zasluguje

że jest to slowo

rebelia w Rieczlagrze

utworzone z pierwszych

w Workuckim Zaglębiu

liter rosyjskiej nazwy

Węglowym, rozpoczęta

Glównego Zarządu

19 lipca 1953 r.

Obozów (Гла́вное

управление лагерей),

́

́

Wpierw odmówilo pracy 350

czyli sieci obozów pracy

górników w kopalni Kapitalna, po

przymusowej.

kilku dniach buntowników bylo

już 3.000, a 25 lipca ich szeregi li-

czyly okolo 10.000 powstańców.

TADEUSZ KURLUS

P

Na czele buntu stanęlo między

innymi dwóch Polaków (w lagrze

ierwszy  powstal  już

bylo ich ogólem okolo tysiąca):

w 1922 roku, na mocy

kapitan Wojska Polskiego Feliks

dekretu Rady Komisa-

Kędzierski, skazany w 1949 r. za

rzy Ludowych z 2 listopada

antysowiecką agitację na 15 lat

1923 r., uchwalonego z ini-

lagru, i żolnierz Armii Krajowej

cjatywy Wlodzimierza Leni-

Edward Buca, któremu za wrogą

na (Konieczny jest bezlitosny

postawę wobec ZSRS wymierzo-

masowy terror ­ zatelegrafo-

no karę 20 lat katorgi. Okazal się

wal w 1918 r., gdy wybuchlo

świetnym organizatorem rebelii,

postanie chlopskie ­ wszyst-

wciąż wzywal górników, by nie

kie podejrzane osoby zamknąć

klócili się, bo tylko w jedności ich

w  obozie  koncentracyjnym

sila i szansa na zmuszenie admi-

poza granicami miasta. I tak

STRAŻNIK ROZPRAWIAJĄCY SIĘ Z WIĘŹNIAMI OCIĄGAJĄCYMI SIĘ Z WYMARSZEM DO ROBOTY

nistracji obozu do realizacji oglo-

postąpiono: wpierw lokowano

szonych przez nich postulatów.

postanowilo nie uczestniczyć

aresztowanych w zdruzgota-

uda się ustalić liczby zmarlych

nastawionej do nich miejscowej

26 lipca polala się krew:

w spisku, bo nie wierzyli, że się

nych miejscowych cerkwiach

w lagrach (z glodu, z wycień-

ludności byli bez szans.

zeki wzięli w szturmie lokalne

uda, a następstwa będą okrutne)

i klasztorach, a potem w pierw-

czenia pracą, z powodu cho-

Archiwa mówią także,

więzienie i uwolnili 77 prze-

rozbroili wartowników, zdobyli

szym obozie na Wyspach Solo-

rób, rozstrzelanych). Przyta-

że w niektórych

bywających w nim kumpli.

kilkanaście pistoletów maszy-

wieckich, archipelagu na Mo-

czane liczby bardzo się różnią.

W strzelaninie zginęlo dwóch

nowych i kilka rewolwerów, po

rzu Bialym. Malo powiedzieć,

Brytyjski historyk Norman

lagrach udalo się

górników. Decydująca bitwa

czym, ubrani w mundury wojsk

że zorganizowano tam przed-

Davies twierdzi, że obozy po-

zorganizować bunty.

rozegrala się 1 sierpnia: do ata-

ochrony paramilitarnej (BOXP)

sionek piekla ­ to bylo pieklo!

chlonęly znacznie więcej ludz-

Najlepiej przygotowany,

ku na buntowników ruszylo

ruszyli do oddalonego o 6 kilo-

Byl czynny w latach 1923­

kich istnień niż największe bi-

zbrojny, spontaniczny

50 strażników. Napierając na

metrów miasteczka Ust'-Usa.

1939, w tym czasie przebywa-

twy I wojny światowej ­ Ypres,

i masowy rozpocząl

górników użyli nawet armat-

Jego mieszkańcy zrazu przyj-

lo w nim 840.000 więźniów,

Somma i Verdun oraz hitlerow-

się 24 stycznia 1942

ki wodnej, którą atakowani

mowali, że to uczestnicy ja-

z których 43.000 tego odosob-

skie obozy śmierci Auschwitz,

zdolali jednak unieruchomić.

kichś ćwiczeń, ale rychlo zo-

nienia nie przeżylo.

Dachau, Majdanek i Buchen-

r. w należącym do

I może nie zdolaliby opanować

Jego likwidacja bynajmniej

rientowali się, iż są to przebrani

wald razem wzięte. Inny bry-

Workutlagru podobozie

sytuacji, bo powstańcy byli

więźniowie, którzy tymczasem

nie oznaczala końca zamknię-

tyjski historyk Robert Conqu-

Liesoried w republice

już blisko glównych wrót, ale

opanowali budynek urzędu te-

tych ośrodków karnych. Wręcz

est wyliczyl, że z milionów

Komi, w pólnocno-

z Moskwy przybyl general

lekomunikacyjnego oraz sie-

przeciwnie ­ stal się wzorcem

zeków (skrót od slowa zaklu-

wschodniej europejskiej

Iwan Maslennikow, który wy-

dziby dyrekcji żeglugi rzecznej

dla powstających gdzie indziej

czonnyj, z/k, więzień), którzy

części Rosji.

dal rozkaz: strzelać! W osta-

i NKWD. W strzelaninie zgi-

obozów. Istnieje mapa pokazu-

przewinęli się przez sieć Ar-

tecznej rozprawie zginęlo 55

nęlo 14 miejscowych. Wreszcie

jąca ich lokalizację. Tych glów-

chipelagu Gulag (taka nazwa

górników, ponad 40 odnioslo

przybyly posilki BOXP. Teraz

Na jego przywódcę wysunąl

nych na obszarze calego Związ-

się dla niej utarla wedlug tytulu

ciężkie rany. Feliksowi Kę-

oni byli górą, w trwającej czte-

się byly zek Mark Retiunin, te-

ku Sowieckiego bylo okolo 480,

fundamentalnej książki Alek-

dzierskiemu dolożono do kary

ry dni wymianie ognia bun-

raz jako wolnonajemny miano-

ale przy każdym funkcjono-

sandra Solżenicyna) straci-

10 lat, tyle samo Edwardowi

townicy stracili 9 ludzi, a 40

wany komendantem podobozu.

waly podobozy, tysiące takich

lo życie okolo 42 miliony, przy

Bucowi. Ale w efekcie górni-

­ poddalo się. Retiunin posta-

W tej roli mógl poczynić przy-

placówek powolywanych do

czym do tej liczby trzeba jeszcze

cy w jakimś stopniu popra-

nowil skierować się z pozosta-

gotowania do buntu: zgroma-

wykonania konkretnych ro-

dodać może nawet 30 milionów,

wili swój los: wladze obozu

lymi w stronę miasta Koźwa,

dzić cieplą odzież, żywność.

bót: wycinki lasów, budowy

którzy zmarli w czasie trans-

pozwolily im na częstsze spo-

spodziewal się, że po drodze

O rewolcie zacząl myśleć, gdy

dróg, torów kolejowych, wy-

portów oraz na skutek chorób

tkania z rodzinami, zwiększo-

wznieci bunty w innych la-

po rozpoczęciu wojny w 1941

dobywania kopalin. Nie sposób

wyniesionych z obozów.

no możliwość ograniczonego

grach, ale o tym nie moglo być

r., czyli 80 lat temu, dowiedzial

ocenić, ile lącznie więźniów

W niektórych obozach zde-

dotąd pisania listów, a więź-

mowy, bo we wszystkich już

się, że gdy Wehrmacht zbliży

w nich przebywalo, brakuje

sperowani więźniowie, ledwie

niom politycznym pozwolono

wiedziano, że w okolicach gra-

się do Komi, wszyscy osadze-

bowiem danych z pierwszych

żywi z powodu niedostatecz-

zdjąć z ubrań wyróżniające ich

sują rebelianci, więc znaczą-

ni w lagrach więźniowie po-

lat Gulagu, lecz nie ulega kwe-

nych racji żywnościowych, de-

naszywki.

co wzmocniono ochronę. Po-

lityczni mają zostać wcześniej

stii, że byly to dziesiątki mi-

cydowali się podjąć glodówkę.

wstańcy przeszli w tundrze,

z rozkazu NKWD rozstrzelani.

lionów. Byli to także pospoli-

Bardzo rzadko jednak udawalo

Jeszcze jedna

w śniegu i przy bardzo niskich

Rzucil haslo: Jaka różnica, czy

ci przestępcy, glównie jednak

się tym protestem coś wskórać,

ważna informacja

temperaturach okolo 175 kilo-

zdechniemy jutro, czy umrze-

czlonkowie rodzin arystokra-

zdarzalo się, że wladza pozor-

metrów. Stwierdzili, że większą

my dziś jako powstańcy!

tycznych, chlopi (kulacy), in-

nie przyznawala im rację, ale

z odpowiedzią na nader

szansę na ucieczkę będą mie-

Ustalonego dnia, byla to so-

teligencja, rodziny skazańców,

potem organizatorów strajku

istotne pytanie:

li, gdy podzielą się na mniejsze

bota, wciągnięty do spisku

po zakończeniu wojny czer-

rozstrzeliwala.

ilu Polaków przebywalo

grupki. To nie byla dobra de-

nadzorca laźni, Chińczyk Lu Fa,

wonoarmiści wracający z nie-

Zdarzaly się także uciecz-

w sieci obozów Gulagu?

cyzja, wojsko po kolei je rozbi-

oglosil, że będzie czynna tyl-

mieckiej niewoli (uznano, że

ki, z minimalnymi szansami na

Odpowiedź jest oparta

jalo. Ostatnia, licząca z Retiu-

ko do 17. Wobec tego wszyscy

poddając się wrogowi zdradzi-

pomyślny final, sam Solżeni-

na szacunkowych

ninem sześciu buntowników,

strażnicy, oprócz tych wyzna-

li ojczyznę) i w ogóle wszyscy,

cyn napisal, że podejmowali się

schronila się w szalasie w gór-

czonych do pelnienia warty po-

których uznano za wrogów ludu

ich z góry skazani na zagladę, bo

danych, które mówią,

skich lasach, lecz gdy skoń-

szli do kąpieli. Tymczasem bun-

lub też istnialo podejrzenie, że

bez pieniędzy, bez dokumentów,

że 153 000.

czyla im się amunicja, widząc

townicy (bylo ich 82; 59 zeków

mogą nimi zostać. Podobnie nie

kiepsko odziani i przy wrogo