23

nr 12 (376) | 29.06­15.07.2021

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Dzwony czy armaty

(cz. 3)

Ostatnią lwowską

ludwisarnią pracującą

na wielką skalę

byla XIX-wieczna

ludwisarnia Zygmunta

Mozera. Mieścila się

w zabudowaniach

wlasnych przy ul.

Krasickich 5 (obecnie ul.

Ohijenki). Na wystawie

w Muzeum Historycznym

kurator Petro Slobodian

przedstawil kilka

ciekawych fotografii

ludwisarni, a także

i ,,Jakub"). Lista dzwonów wy-

konanych przez Felczyńskich

samego Zygmunta Mozera,

bardzo poważna, przecież firma

jego syna Franciszka,

dzialala od 1808 do 1939 roku,

który kontynuowal

zaś jej dawna filia w Przemy-

dzialalność ojca, oraz

ślu dziala nawet do dziś. Re-

druki reklamowe firmy

klama z 1909 roku firmy, któ-

w językach polskim

wedle pozytywów rzeźbionych

ra dzialala wtedy pod nazwą

w drzewie, wreszcie 13 gip-

,,Pierwsza krajowa fabryka

i ukraińskim.

sowych negatywów i modeli

dzwonów Ludwika Felczyń-

zdobnych w maszkarony oblą-

skiego w Kaluszu" (przed tym

JURIJ SMIRNOW

F

ków koronowych. Szczęśliwie

dziadka Michala i ojca Fran-

ranciszek  Mozer  byl

zachowane szczątki artystycz-

ciszka), informowala, że za-

czlonkiem Bractwa Kur-

nego inwentarza świetnie daw-

klad zostal zalożony w 1808

kowego we Lwowie. Od-

niej prosperującej ludwisarni

roku. W reklamie czytamy:

lane w ludwisarni Mozerów

Mozerów lączą się doskonale

,,Polecamy dzwony w różnych

dzwony byly wystawione m.in.

z innymi ciekawymi przybora-

wielkościach i tonach. Przyj-

na lwowskiej wystawie rolni-

mi i narzędziami technicznymi,

mujemy pęknięte do przelania,

czo-przemyslowej w 1877 roku.

do których należą: skrzynka do

stare wybite obracamy przez

Na wystawie w Muzeum Hi-

formowania malych dzwonów,

montowanie nowego systemu,

storycznym przedstawiony jest

cyrkiel ludwisarski, z papieru

zmieniając miejsce uderzenia

tylko jeden dzwon z ludwisarni

wykrojone ksztalty jarzm czyli

serca; największym dzwonem

Mozerów, mianowicie dzwon

helmów dzwonowych i cztery

8-letni chlopiec dzwonić może.

z 1855 roku odlany dla prawo-

male dzwonki, z których trzy są

Mozera odlewano duże, nawet

św. Lazarza poświęcil biskup

Ceny najniższe, splata ratami.

slawnej cerkwi.

modelami odlanymi z metalu,

25-cetnarowe dzwony do ko-

M. Gutkowski, zaś święto uko-

Dostawiam bez poprzedniego

W drugiej polowie XIX w. lu-

czwarty (największy) sygno-

ściolów i cerkwi w Galicji, na

ronowalo ,,nadzwyczajne roz-

zadatku, w razie gdyby się nie

dwisarnia Mozerów byla bar-

wany owalnym stemplem Zyg-

Wolyniu i Podolu. Wśród nich

danie żywności kalekom, znaj-

podobaly, zamieniamy lub za-

dzo aktywna, dzwony jej pro-

munta Mozera i datą 1890 rok".

dzwony do kościola domini-

dującym się w szpitalu świętego

bieramy wlasnym kosztem".

dukcji znajdowaly się prawie

Z osobistych pamiątek po

kanów w Podkamieniu, cerkwi

Lazarza". Przy odglosie nowych

Wśród firm zagranicznych

w każdej świątyni lwowskiej,

Mozerze na wystawie 1920

Woloskiej we Lwowie, katedry

dzwonów odśpiewano ,,Te Deum

w Galicji bardzo aktywnie

również na prowincji. Niestety

roku eksponowane byly książ-

św. Jura. Wedlug notatek archi-

laudamus", wysluchano kaza-

dzialala ,,Fabryka wyrobów

większość z nich padla ofiarą

ka wędrowna (Wanderbuch)

walnych K. Badeckiego, wśród

nia i odśpiewano hymn wśród

metalowych i odlewnia dzwo-

wojennych rekwizycji pierw-

Zygmunta Mozera, jego olejny

licznych wyrobów ludwisar-

wystrzalów z moździerzy.

nów" Petera Hilzera z Wiener-

szej i drugiej wojen świato-

portret, jego fotografie w stroju

ni Mozerów trzy dzwony do

Poza Lwowem udokumen-

-Neustadt w Austrii. W swojej

wych. Znaczną uwagę ludwi-

króla kurkowego, także fotogra-

kościola św. Jana Chrzciciela

towano wykonanie dzwonów

reklamie firma Hilzera zapew-

sarni Mozerów poświęcal dr

fie Franciszka Mozera i liczne

(1855, 1859 i 1876), dzwon do

w odlewni Mozerów do kościo-

niala, że ,,dostarcza dzwonów

Karol Badecki na wspomnianej

druki reklamowe. Przedstawio-

kościola św. Michala Archa-

lów w Hodowicy (1861), Ha-

o melodyjnym i harmonijnym

wcześniej wystawie ,,zdobnic-

no również fotografie nieist-

niola (Karmelitów bosych) od-

luszczyńcach (1868), Losznio-

glosie, każdej wielkości i into-

twa ludwisarskiego" w 1920

niejących już budynków lu-

lany w 1855 roku, trzy dzwony

wie (1881) i dwóch do Sądowej

nacji. Gwarantuje ton oznaczo-

roku. Część pamiątek na tę

dwisarni Zygmunta Mozera,

do kościola św. Lazarza odlane

Wiszni. Dla lwowskiej katedry

ny i pelny, czyste nastrojenie

wystawę dostarczyla rodzina

pawilonu Mozerów na Wysta-

w 1856 roku, które mialy lączną

lacińskiej w 1882 roku przelano

i najlepszy metal. Montowa-

Mozerów, która jest znana we

wie 1877 roku, ,,(...) na koniec

wagę 725 funtów, a ich funda-

pęknięty dzwon. Zaklad wyko-

nie dzwonów w kutym żelazie

Lwowie do dziś. W swoim prze-

bardzo ciekawy, na sposób bie-

cja miala upamiętniać narodzi-

nal również brązowe popiersie

i w drzewie. Najlepszy sposób

wodniku po wystawie Karol

dermajerowski ulożony zbiór

ny następcy tronu arcyksięcia

Henryka Schmidta przezna-

wprawienia w ruch, dzwonie-

Badecki pisal, że ,,ważnym ma-

obrazków religijnych, źródlo

Rudolfa. Dzwony zostaly po-

czone do epitafium odsloniętego

nie latwe. Wykonanie szybkie,

terialem dla poznania techniki

artystycznych natchnień zdob-

święcone św. Bartlomiejowi,

w kościele ojców dominikanów.

ceny najtańsze, dogodne wa-

lwowskiej sztuki ludwisarskiej

nictwa dzwonowego mozerow-

św. Lazarzowi i św. Elżbiecie.

Firma Mozerów miala kilku

runki zaplaty". Firma z Wiener-

w XIX wieku są oryginalne mo-

skiej odlewarni".

Jak pisal Bohdan Janusz, ,,spra-

poważnych krajowych, gali-

-Neustadt wykonala we Lwo-

dele zdobnicze, które zachowa-

wione zostaly dzwony na pa-

cyjskich konkurentów. Wśród

wie w 1897 roku 5 dzwonów

,,Odlewnia dzwonów

ly się szczęśliwie po ostatniej

miątkę szczęśliwego rozwiąza-

nich odlewnia dzwonów Jana

do kościola reformatów przy

i wyrobów metalowych

ludwisarni lwowskiej Mozerów

nia cesarzowej Elżbiety, którą

Jaroszewskiego w Bóbrce, któ-

ul. Janowskiej, w 1899 roku do

i dzięki uprzejmości rodziny

to chwilę święcil Lwów ilumi-

ra przelala np. slynny dzwon

kościola  zmartwychwstań-

Zygmunta Mozera

eksponowane zostaly na wy-

nacją. Uroczystości zawiesze-

,,Jan z Dukli" dla kościola ber-

ców przy ul. Piekarskiej. Do

i syna we Lwowie" byla

stawie ludwisarskiej. Na ten

nia dzwonów, pięknie ulanych

nardynów we Lwowie i wy-

kościola ojców dominikanów

wówczas największą

zbiór sklada się 50 oryginal-

bezinteresownie ­ za oplatą sa-

konala w 1841 roku dzwony

w 1905 roku odlano 3 dzwo-

tego typu firmą

nych, w drzewie ciętych pozy-

mego materialu ­ przez Z. Mo-

dla kościola św. Anny. Dzwon

ny. W 1899 roku w zakladzie

galicyjską odlewów

tywów figuralnych, 24 sztuki

zera, towarzyszyly przygoto-

,,Jan z Dukli" pochodzil z XVIII

przelano dzwon ,,Jan" z 1699

żelaznych, ale też

w drzewie rzeźbionych mode-

wania wspaniale. Początkowo

wieku, mial wagę 2175 kg i byl

roku i dzwon ,,Bernard" z 1797

li zdobnictwa fryzowego (w tej

zamierzano poświęcić je so-

drugim pod tym względem we

z katedry lacińskiej oraz wy-

bardzo nowoczesną,

grupie 8 form pochodzeniem

lennie przed kościolem archi-

Lwowie po slynnym dzwonie

konano dwa mniejsze dzwony.

posiadającą nie tylko

swym sięgają XVIII wieku),

katedralnym, a stamtąd w pro-

,,Kyrylo" w cerkwi Woloskiej.

Przelanie zabytkowych kate-

odlewnie, ale warsztaty

dalej 36 modeli figuralno-or-

cesji przenieść do kościola św.

Popularną w Galicji byla też

dralnych dzwonów, a zwlasz-

obróbki metali, kuźnię

namentalnych, odlanych w że-

Lazarza. Zamysl jednak spelzl

,,Odlewnia dzwonów Bracia Fel-

cza dzwonów kościola pw. Bo-

i modelarnię".

lazie, miedzi, cynie i brązie, na-

na niczym, zdaje się z powodu

czyńscy", która dzialala w Ka-

żego Ciala ojców dominikanów

stępnie 61 form negatywnych

śmiesznych obaw biurokra-

luszu i miala filię w Przemyślu.

spotkalo się z poważną krytyką

(rzeźb figuralnych, ornamen-

,,Zajmowala  duży  obszar

cji ówczesnej, by nie wynikla

Ta firma wykonala w 1910 roku

wśród lwowskich historyków

i krajoznawców.

tów i polsko-ruskich alfabe-

przy ul. Krasickich aż do uli-

z tego demonstracja jaka nielo-

we Lwowie dzwony do kościola

(cdn.)

tów inskrypcyjnych) odlanych

cy Gródeckiej. W ludwisarni

jalna". Dzwony przed kościolem

św. Elżbiety (,,Jadwiga", ,,Józef"