20

nr 19 (383) | 15­28.10. 2021

Z pamiętnika podróżnika

www.kuriergalicyjski.com

Jak dzięki św. Antoniemu stanęla nad Zbruczem

świątynia prawoslawna

O Husiatynie,

Nikolaj Suchotin, odwiedza-

jąc swoje tereny w kwietniu

miejscowości, leżącej

1865 roku. Urzędnik zauważyl

nad Zbruczem, Kurier

od razu, że świątynia prawo-

Galicyjski pisal już

slawna w podleglym mu Husia-

przy okazji opisu

tynie jest niewielka, ciasna,

relikwii Starej Granicy.

a ponadto w stanie awaryjnym.

Ale cerkiewek w takim stanie

Pisalem wówczas

na Podolu bylo pelno. Tu poszlo

o równoczesnym

o prestiż i aspekt polityczny. Po

istnieniu dwóch

przeciwnej stronie Zbrucza stal

Husiatynów,

przecież potężny i piękny ba-

co świadczylo

rokowy kościól św. Antoniego.

Na jego tle ,,rosyjska" na poly

o przygranicznym

rozpadająca się cerkiewka bar-

statusie Zbrucza. Bylo

dziej przypominala ubogą chatę

to bowiem kiedyś jedno

żebraka. Jasne, że taki stan na

miasto.

niekorzyść wladzy carskiej nie

przydawal jej autorytetu, i to

w oczach zagranicy.

DMYTRO POLUCHOWYCZ

C

Wróciwszy do Kamieńca,

harakterystycznym  za-

Suchotin natychmiast nakazal

bytkiem

architektury

sztabs kapitanowi De Lewrono-

prawobrzeżnego  Husia-

i naprawiono je szybko. Ale, jak

wi ­ urzędnikowi skierowane-

tyna jest wspanialy kościól

się okazalo ­ nie na dlugo.

mu przez Petersburg na tereny

pw. św. Antoniego z XVII wie-

Za dwa lata Chmielnicki

poludniowo-zachodnie w celu

ku. Po przeciwnej stronie rze-

wraz z nowymi sojusznikami

budownictwa nowych świątyń

ki stoi skromniejsza w rozmia-

­ Moskalami ­ znów zjawil się

w stylu rosyjskim, aby ten na-

rach prawoslawna cerkiew św.

pod murami Husiatynia. Mia-

tychmiast przygotowal projekt

Kosmy i Damiana. Cerkiew stoi

sto ostrzeliwano z armat, ale

nowej cerkwi dla ,,rosyjskiego"

na szczycie wysokiego wzgórza

bronilo się dlugo. Są dane, że

Husiatyna.

i jest dobrze widoczna z każdego

Chmielnicki zakazywal użycia

Prace sfinansowano z fundu-

zakątka obu części miasteczka.

ciężkiej artylerii oblężniczej

szy Kamieniecko-Podolskiego

Od razu wpada w oczy, jako coś

i chcial ugody z mieszkańca-

zarządu budownictwa cerkiew-

otwarcie demonstracyjnego, i tak

mi. Jednak Buturlin, dowódca

nego, który wyasygnowal na ten

jest w rzeczywistości. W swoim

wojsk rosyjskich, uważal, że

cel 17 tys. rubli srebrem (prawie

czasie świątynia powstala jako

,,przeklętym Lachom" należy

60 tys. rubli w papierach warto-

swego rodzaju ,,odpowiedź" na

pokazać swoją silę. Uważal przy

ściowych). Byly to na tamte cza-

kościól św. Antoniego.

tym, że ukaranie mieszkańców

sy olbrzymie pieniądze. Ważne,

Husiatyna będzie nauczką in-

że część z tych pieniędzy zosta-

Kościól dla Boga i obrony

nym miasteczkom i nie będą już

la wzięta z osobistego fundu-

Historyczne centrum Husia-

uszkodzenia daly się budowli

tak zaciekle się bronić.

się dopiero w XVIII wieku,

szu cara Aleksandra II, specjal-

tyna znajduje się na prawym

Po zakończeniu tej wojny

we znaki. Na początku lat 1960.

w okresie zaś podzialu mia-

nie przydzielonego na budowę

brzegu Zbrucza. Pomimo burz-

świątynia stala pusta. Wówczas

wyludnione i zniszczone Podole

steczka byla jego peryferia-

świątyń na Zachodzie Imperium

liwego XX wieku ocalalo tam

runąl barokowy fronton i znacz-

nie stać bylo na odbudowę świą-

mi. Centralna część miastecz-

Romanowych.

wiele zabytków. Najpotężniej-

tyń i klasztorów. Potem znów

na część sklepienia. W latach

ka odeszla do Austrii i zostala

Kamień węgielny wmuro-

szym jest klasztor oo. bernardy-

1980. planowano w kościele

nadeszli Turcy ­ od roku 1672 do

centrum powiatu. Lewobrzeżna

wano 4 lipca tegoż 1865 roku

nów z kościolem św. Antonie-

umieścić salę kinowo-koncer-

1683 Husiatyn wchodzi w sklad

pozostala w rękach rosyjskich

­ czyli blisko trzy miesiące po

go, ufundowanym w 1610 roku

tową i rozpoczęto remont. Zdą-

Podolskiego ejaletu (wojewódz-

jako niewielka miejscowość

wizycie gubernatora. Jak na

przez kolejnego wlaściciela tych

twa) imperium Osmańskiego.

żono nawet odbudować fasadę,

guberni Podolskiej. Gdy po pra-

niezwykle powolną rosyjską

terenów Walentego Aleksandra

Cerkiew św. Onufrego przero-

wprawdzie już nie w stylu ba-

wej części Zbrucza życie kipia-

machinę biurokratyczną bylo

Kalinowskiego. Początkowo ko-

rokowym, ale pseudogotyckim.

biono wówczas na meczet.

lo, to po lewej ­ ledwo się tlilo.

to tempo iście blyskawiczne

ściól i zabudowania klasztorne

Później kościól przekazano ka-

Gdy bernardyni wrócili do

Taki stan istnial faktycznie do

i niespotykana operatywność.

byly drewniane. Dopiero w 1645

klasztoru, kościól stal pusty, ze

tolikom i do dziś trwają tam pra-

naszych czasów, gdy ,,tarnopol-

Na uroczystość zjechala do

roku staraniem hetmana koron-

zniszczoną fasadą i bez sklepień.

ce remontowe.

ski" Husiatyn byl centrum re-

Husiatyna cala świecka i cer-

nego Marcina Kalinowskiego

Remont ukończono w 1728 roku.

Tyle o kościele św. Antoniego.

jonu, a ,,chmielnicki" ­ wsią.

kiewna wladza z biskupem po-

­ syna Walentego ­ wzniesiono

Ale ten barokowy zabytek wy-

W XIX wieku o stanie ekono-

dolskim i braclawskim Leon-

Jak kościól klul w oczy

murowane i klasztor, i kościól.

raźnie nie mial szczęścia. Pod-

micznym mieszkańców świad-

tijem (przyszlym metropolitą

carskiego generala i czym

Niebawem na Husiatyn i jego

czas I wojny światowej kościól

czyl stan świątyń ­ po lewej

moskiewskim i kolomieńskim)

to się skończylo

zabudowania przypadl czas

i klasztor znów zniszczyla ar-

stronie bylo z tym kiesko.

i gubernatorem Suchotinem.

trudnej próby.

tyleria rosyjska. Otwory po po-

Zwrócil na to uwagę gu-

Lewobrzeżna część Husiaty-

Byli również żolnierze sew-

W 1653 roku podczas wojen

ciskach jakoś zalatano, jednak

bernator Podola general major

nia zaczęla masowo zaludniać

skiego pulku, którzy po uro-

kozackich stacjonowaly w mia-

czystości

przemaszerowali

steczku przez jakiś czas wojska

w okolicznościowej defiladzie.

koronne z królem Janem Ka-

W swoim slowie biskup Le-

zimierzem na czele. Pod naci-

ontij podkreślil, że to przygra-

skiem wojsk kozackich wojsko

niczne miejsce, gdzie zalożo-

polskie wycofalo się z miastecz-

no kamień węgielny pod nową

ka. Niebawem podeszly wojska

świątynię, ma przypominać

Chmielnickiego wraz z Tatarami

,,zagranicznym wspólplemień-

Krymskimi chana Gireja. Tatarzy

com", którzy kiedyś należeli do

i kozacy zdobyli miasto z marszu

cerkwi prawoslawnej, że w mo-

i chan przez jakiś czas rezydowal

wie i wierze należeli do ,,jednej

na zamku. W czasie tych dzia-

rodziny ­ Rosji".

lań ucierpial kompleks klasztor-

Dziś o tej przygranicznej

ny, bowiem wzniesiono go nie

,,wojnie świątyń" i towarzy-

tylko, jako obiekt sakralny, ale

szących jej bataliach politycz-

pelnil również funkcję obronną.

nych rosyjskich urzędników

Miejscowa synagoga i cerkiew

w Husiatynie wspominają chy-

św. Onufrego również byly ele-

ba tylko krajoznawcy. Dziś żad-

mentami fortyfikacji i wspólnie

nego konfliktu pomiędzy tymi

z kościolem, klasztorem i zam-

świątyniami nie ma, a historia

kiem byly glównymi punkta-

cerkwi św. Kosmy i Damiana

mi obrony miasta. Na szczęście

przyjmowana jest jako regio-

uszkodzenia nie byly poważne

nalne kuriozum.