22

nr 19 (383) | 15­28.10. 2021

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Werbka. Historia polskiego osadnictwa wojskowego

W historii wojskowości

tam prywatyzację. Przecież cala

wieś Werbka w woj.

wioska wie, że to chata moja,

kogo chcesz, spytaj się, Haniu.

tarnopolskim znalazla

A gdyby tak żyl jeszcze twój

swoje miejsce dzięki

dziadek, to mogla byś jego się

,,wycięciu w pień" przez

spytać: przecież drewno z lasu

petlurowców i polskich

wozil nam on i jemu placono, a to

ulanów w 1919 r. ,,szkoly

co ty wymyślasz, to jakieś glup-

czerwonych komandirów"

stwo, każdy na wsi to wie".

,,...Ziemia ani nie splonie,

ulokowanej tu w celu

ani nikt jej po prostu nie weź-

kontroli niżniowskich

mie, ani nie utopi się ziemia".

mostów przez Dniestr.

Czerwoni agitatorzy pod koniec

W centrum uwagi

lat 1940-ch niemalo się na-

sztabowych generalów

trudzili, żeby przekonać chlo-

Werbka trafiala

pów o ,,przewagach" kolchozów.

jeszcze nie raz. Teraz

Szukano innych ,,argumentów".

Mój kolega w pierwszych latach

Werbka ­ nawet nie

powojennych zostal sierotą, tj.

wieś, a okolica z rzadko

PARAFIALNY KOŚCIÓL RZYMSKOKATOLICKI

zabito mu, 5-cioletniemu, ojca.

stojącymi glinianymi

PW. NAJŚWIĘTSZEGO SERCA JEZUSOWEGO

Tylko za to, że ,,agitowal" ludzi

chatami, zamieszkalymi

do kolchozu. Agitacja polega-

przeważnie przez

niższe, 28% średnie. Osadni-

la na tym, że komuś tam na wsi

Lemków, do dziś glośno

ków z wyksztalceniem wyż-

Tuluki okolo Zablotowa radzil:

szym bylo 512 (6,5%). Najwięcej

,,Nie zaczynajcie sobie z bolsze-

narzekającymi na

z nich przed wojną bylo rol-

wikami, mówię wam, piszcie się

wszystko, co tylko bylo

nikami (70,3%), urzędnikami

do tych kolchozów. Bolszewi-

kiedyś polskie.

(7,1%), uczniami (6,6%), tj. do

cy zepchnęli cara, a to byla po-

wojska przyszli z lawy szkolnej,

tęga, w czasie I wojny ja bylem

rzemieślnicy stanowili 6,9%

w Rosji, sam widzialem. Także

LEON ORZEL

osadników, inni ­ 9,15% (zawo-

wy, jedna wieś dla nich ­ na je-

PETRO HAWRYLYSZYN

W

dowi wojskowi, handlarze itp.).

den ząb". ,,Konkretnie ojca kolegi

pamiętnych  dniach

Jak odbywal się proces naby-

zabili jako komunistę, chociaż

lipcowych 1920 r., kie-

cia ziemi? Konkretnie: wiosną

komunistą nigdy nie byl. A co

dy wróg docieral do

1921 r. do przyjętych na osad-

w swoim życiu on poznal ­ to

bram Warszawy, Rada Obrony

nictwo majątków zostaly skie-

(34,5%) kólkach rolniczych. Na

tylko ciężką pracę na roli, jak się

Państwa wydala odezwę zapo-

rowane tak zwane kolumny

68 istniejących domów ludo-

mówi ,,dnia bylo malo".

wiadającą, że ochotnicy Wojska

robocze ­ byly to oddzialy woj-

wych osadnicy zorganizowa-

Celem osadnictwa bylo po-

Polskiego po odparciu wroga

skowe uformowane z przezna-

li 33 (48,6%), na 356 bibliotek

wtórne oddanie losu ojczyzny

i zakończeniu wojny otrzyma-

czonych na osadników żolnie-

byl taki, że państwo nie mo-

osadnicy zorganizowali 39.

w ręce zaufanych ludzi, wy-

ją bezplatnie ziemię jako na-

rzy. Dzialali oni do jesieni 1921

glo asygnować na osadnic-

Niektóre z nich są używane do

próbowanych w latach wielkiej

grodę za trudy i przelaną krew

r. Ich zadaniem bylo pierwsze

two więcej niż 2­3 mln zlo-

dziś, zmieniwszy jedynie na-

wojny. Jak pokazalo życie, myśl

w obronie Ojczyzny. Obietnica

zagospodarowanie ziemi (wlą-

tych. Ograniczenia te dotknęly

zwę na ,,klub wiejski", ,,czytel-

ta byla wlaściwą. Na przy-

Rady Obrony Państwa nie pozo-

czając pierwsze zasiewy). Z ich

również osadników w czasie:

nia", dom ,,Proswity" ­ w oko-

klad, już w pierwszych latach

stala bez echa. Ochotnicy Woj-

wlaśnie rąk otrzymywano osad-

obowiązkowym byl rok na

licach Stanislawowa to Glęboka

istnienia osadnictwa na po-

ska Polskiego ziemię otrzymali

nicze ziemie (już z miedzami).

osiedlenie i trzy lata na zago-

k. Otyni, Krechowce (teraz na

ludniowym Podolu wylapano

i zaczęli na niej gospodarować

Wspomniana ustawa nie za-

spodarowanie. Te trudne wa-

terenie Iwano-Frankiwska) itd.

czerwonych terrorystów ­ t.

spelniając swe nowe zadania.

wierala slów o odszkodowa-

runki przyczynily się do tego,

Przy temacie osadnictwa na

zw. ,,czerwoną dwunastkę" pod

Po ogloszeniu ustaw osadni-

niu, czym krzywdzono bylych

że osadnicy zdecydowali się na

ziemiach od Niemna do Cze-

dowództwem watażków ­ Sze-

czych wiosną 1921 roku wla-

wlaścicieli, którzy od razu za-

wspólną walkę z trudnościami

remoszu należy wspomnieć

remety i Melnyczuka, później

dze powiatowe przystąpily do

jęli wrogą pozycję wobec osad-

i niedostatkami: już w mar-

też o osadnikach nie wojsko-

rozstrzelanych w kryminale

ich praktycznego wykonania:

w Czortkowie.

ników. Uważano ich za intru-

cu 1922 r. zostal powolany do

wym (bylo ich ok. 8000), jak też

kwalifikowania i osadzania żol-

Osadnik wojskowy dla so-

zów, zagarniających im ziemię.

istnienia Związek Osadni-

o osadnictwie cywilnym ­ osób,

nierzy na dzialkach. Przejmo-

wieckiej  propagandy  byl

W wielu przypadkach świado-

ków Wojskowych przeksztal-

które nabyly ziemię (grunty)

wanie ziemi na rzecz Państwa

gorszym od samego diabla,

me ziemiaństwo nie sprzeci-

cony w roku 1929 w Związek

na podstawie reform rolnych.

odbywalo się do 1923 r., gdyż

w żadnym razie niepodlegający

wilo się osadnictwu: Krzeczu-

Osadników.

W sumie państwo stymulowalo

w tym roku Sejm Ustawodaw-

przekonywaniu czy naprawie.

nowicze w Bolszowcach, hr.

Oto statystyka stanu i roz-

rozwój gospodarek chlopskich,

czy wstrzymal dalsze przejmo-

Pozostawalo jedno wyjście ­

Cieńscy w horodeńskim po-

woju osadnictwa na rok 1933:

utrudniając ,,życie" ziemiań-

wanie ziemi. Ogólem na podsta-

niszczenie go na różne sposoby,

wiecie (wioska Wladyslawów-

stwu, wymagając od niego mo-

Z okolo 137 000 ha

wie ustawy z dnia 17. XII 1920

wraz z najglębszymi korzenia-

ka), w tej liczbie i rodzina hr.

dernizacji i ograniczając roz-

ziemi przekazanej

r. zostalo przejętych i oddanych

mi, socjalnymi lub rodzinnymi

Badenich w Werbce.

miar dzialki. Klamstwem jest

na osadnictwo wojskowe 785

­ do któregoś pokolenia. Wla-

Warunki, w których okazal

stwierdzenie, że lepsze grun-

na osadnictwo 3 500

majątków o ogólnym obszarze

dze komunistyczne wymyśli-

się nowy wlaściciel ziemi, byly

ty byly zabierane od ukraiń-

ha okazalo się pod

okolo 137 000 ha. Na tym ob-

ly wywózkę (transfer) rodzin

bardzo trudne. Dzialki byly

skiego chlopstwa i oddawane

zabudowaniami,

osadników w krytyczne dla

szarze osadzono 7 918 osadni-

przeważnie oddalone od miast

w ręce polskich osiedleńców,

6 000 ha pod ogrodami

czlowieka warunki bytu, jak

ków wojskowych (w roku 1921 ­

i stacji kolejowych (przeciętne

na ogól zwanymi ,,mazurami".

i sadami, 89 500 ha

napisala później Beata Ober-

421, w roku 1922 ­ 3190, w roku

oddalenie od stacji to 14­45 km,

Może o tym świadczyć nawet

ziem ornych. 30 000 ha

tyńska ­ ,,na nieludzką ziemię".

1923 ­ 1776, w roku 1924 ­ 900,

brakowalo też dróg i zwyklych

fakt trudnego zorganizowania

Bolszewikom tak się spie-

w roku 1925 ­ 523, w roku 1926

studni.

kolchozów. W tym czasie ukra-

ląk i pastwisk i 8 000

szylo z wywózką ,,wrogiego

­ 467. W latach późniejszych ­

Problemem stalo też zabez-

ińskie chlopstwo bylo przeko-

ha gruntów leśnych

elementu", że w pewnych przy-

641. Największe dzialki wyno-

pieczenie osadników w mate-

nane, że kupowanie czy ,,skup"

i nieużytków.

padkach ,,wywózka" stala się

sily przeciętnie ok. 14 ha. 42,3%

rial budowlany (budulec). Pomoc

dzialek ­ to gwarancja spokojnej

,,wyjściem", ponieważ ,,wyjeż-

osadników bylo podoficera-

gotówkowa wskutek dewalu-

Na ziemi ornej osadnicy upra-

starości, ponieważ ziemi jesz-

dżalo się pieszo". Kolei nie zdą-

mi, 11,9% oficerami mlodszymi,

acji marki też utrudniala ży-

wiają zboża klosowe, przemyslo-

cze nigdy nikomu nie zabierano.

żono jeszcze dostosować do

a więc podporucznikami, po-

cie i gospodarowanie. Do tegoż

we ­ na 3 000 ha, okopowe ­ na

Jeden z autorów zna fakty tego

europejskiej szerokości (na te-

rucznikami i kapitanami, 3,9% ­

przydzial (asygnatę) na drewno

10 000 ha, inne na pozostalych

zjawiska w jednej z wiosek ro-

rytorium Pokucia i Podola zro-

oficerami sztabowymi i wreszcie

budowlane (obiecano 80 m3 na

27 000 ha. Zbiory z gruntów

hatyńskiego powiatu, gdzie już

bilo to parę tygodni później woj-

1,2%, tj. 94 osoby ­ generalami.

jednego gospodarza) państwo

osadniczych okazaly się wyż-

po wszelkich reorganizacjach,

sko węgierskie). ,,Oczekiwala na

Rannych wśród osadników

umieścilo tylko w lasach pań-

szymi od zbiorów z gospodarstw

tj. kompletacji kolchozów, na-

podróżnych" tylko kolej na le-

bylo 2 322 (29,5% od ogólnej

stwowych, a często znajdowaly

chlopskich o okolo 10%.

stępnie ich likwidacji, na po-

wym brzegu Zbrucza, zaczyna-

liczby). Przeważali szeregowi,

się one w odleglości do 100 km

Do roku 1930 osadnicy zbu-

czątku lat 90. jedna z miesz-

jąc od stacji Jarmolińce.

bylo ich 83%. Orderem najwyż-

od nowego miejsca gospodaro-

dowali: oddzielnych budynków

kanek w poważnym wieku na

A do Jarmoliniec ze wsi Her-

szym (Virtuti Militari) odzna-

wania. Dlatego z przeznaczone-

mieszkalnych ­ 4747, z cze-

wymaganie oplaty (mizernej) za

makówka (okolo Czortkowa)

czono 750 osadników, a 2 673

go drewna za caly ten czas sko-

go 8,35% murowanych i 91,7%

udokumentowanie starej chaty

też polscy policjanci z Kolomyji

­ Krzyżem Walecznych.

rzystalo tylko 53,6% osadników.

drewnianych, 22,5 % krytych

i podwórka, niewiele wartych,

dostawali się pieszo. Dalsze

Pod względem wyksztalce-

Stan skarbu państwa po

ogniotrwale.

podjęla awanturę przed księ-

warunki podróży nie byly lep-

nia analfabeci stanowili 1,2%,

wprowadzeniu zlotego, t.j. po

Do roku 1933 osadnicy już

gową gminnego urzędu: ,,...jak

sze. Wśród ,,wywożonych nie

64,3% posiadalo wyksztalcenie

ustabilizowaniu się waluty,

byli zorganizowani w 363

to ja mam placić coś, za jakąś