29

nr 19 (383) | 15­28.10. 2021

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Belweder ­ kryminalna dzielnica Stanislawowa

W międzywojennym

Stanislawowie określenie

,,batiarski belweder" bylo

synonimem dzisiejszego

pojęcia ,,margines".

Chuligani, zlodzieje,

prostytutki i cala

reszta przedstawicieli

przestępczego świata

oblubowali sobie tę

zachodnią dzielnicę

miasta, noszącą dumną

nazwę Belweder.

Glówną magistralą

KOMPOZYTOR ADAM MITSCHA

tego stanislawowskiego

bloki, które ludzie określali jako

Haarlemu byl ulica

,,chruszczowki" lub ,,chruszczo-

Belwederska.

by". Nową dzielnicę prasa szum-

nie nazwala ,,Stanislawowskimi

Czeriomuszkami" ­ w analogii do

IWAN BONDAREW

podobnej dzielnicy w Moskwie.

Droga do palacyku

Zmieniala się też nazwa ulicy:

POCZĄTEK UL. BELWEDERSKIEJ, 1905 R.

Nazwa ulicy nie jest ani pol-

od 1953 roku byla Stalingradzką,

ska ani ukraińska Jest to wyraz

a od 1961 ­ Moskiewską.

wspominam tę ulicę z wielkim

francuski, który można przelo-

Na początku lat 1970. w tej

sentymentem, ponieważ pod nr

żyć jako ,,piękny widok". W Eu-

dzielnicy zamieszkal przyszly

71 byl dom mego wujka Suboty...

ropie tym mianem określano

pisarz Jurij Andruchowycz. Póź-

Dalej muzyk pisze, że dwa

palacyki wniesione na wzgó-

niej napisze on wiersz ,,Belwe-

lata, które przeżyl na Belwe-

rzach, z których roztaczaly

der", w którym przekaże praw-

derskiej, byly jednymi z naj-

się malownicze widoki. Takie

dziwą atmosferę dzielnicy:

milszych, ponieważ byl to okres

palace znane są w Watykanie

,,dojrzewania i odkrywania nie-

,,Ці доми з шістдесятих,

i w Warszawie, gdzie mieści się

znanych dotąd uczuć i wrażeń".

такі неживі й непридатні.

dziś rezydencja prezydenta RP.

Królestwo świata

Вони виростали зненацька

Na początku XVIII wieku

przestępczego

на тій скам'янілій рівнині.

Potoccy, ówcześni wlaścicie-

le Stanislawowa, wybudowali

Za Austrii jedynie począ-

То був край пустирів і злодюжок,

na zachód od miasta, w pobli-

tek ul Belwederskiej należal do

POZA POCZĄTKIEM ULICY MIESZKALA TU BIEDOTA MIEJSKA

дерев'яних ліхтарень,

żu Bystrzycy (dziś - okolice

miasta. Bylo to prawie centrum.

скупих порохнявих

dzisiejszego szpitala psychia-

To wlaśnie tu wybudowal swój

trafiamy na ul. Belwederską.

żebraków, którzy będą siedzieć

готелів, нічних рівчаків.

trycznego przy ul. Mlynarskiej)

dom i drukarnię jeden z miej-

Wieczorną porą już u jej począt-

z wyciągniętą ręką pod murami

То був край землі.

niewielki zamiejski palacyk..

scowych przedsiębiorców Sta-

ku spotykamy pierwsze zwia-

świątyń i bramami kamienic lub

Trudno powiedzieć, czy mily

nislaw Chowaniec (Belweder-

stuny, dokąd prowadzi nasza

zostaną zlodziejami czy też będą

З недалекої річки свистали

byl stąd widok na fortecę stani-

ska 8).

droga. W ciemnościach pojawia-

prowadzić amoralny tryb życia.

опівночі.

slawowską, czy raczej na blotni-

Blisko dzisiejszego Miejskie-

ją się na ulicy cale tlumy prosty-

Belweder już od wielu lat jest

stą dolinkę Bystrzycy ­ ale Po-

go wydzialu policji miasto się

tutek, których wylęgarnia leży

miejscem, które ma slawę cen-

На тісному єврейському

toccy mimo to nazwali palacyk

kończylo, dalej byla już dzielnica

w samym centrum miasta. Prze-

trum  świata  przestępczego

цвинтарі

Belwederem, a drogę prowadzą-

Kniahinin Wioska, na mapach

szedlszy kilkadziesiąt kroków

Stanislawowa. To ,,królestwo"

біло світився фосфор

cą do niego ­ Belwederską.

zaś z 1919 roku dzielnica figu-

zwracamy uwagę na inne miej-

zebralo wszelkie rodzaje i kate-

і заморські наймення

ruje jako Kniahinin Belweder.

sce ,,rozrywki" o specyficznym

gorie przestępstw. Są tu i kasia-

Tu dojrzewal kompozytor

вибухали на плитах вогнем...

To gdzieś tutaj mialo swą siedzi-

wyglądzie. W oknach czerwo-

rze ­ tzw. przestępcza arysto-

Historycy i kronikarze XIX

bę Towarzystwo sportowe ,,So-

ne latarnie. Pozwala to na różne

kracja. Po nich różnego rodzaju

А ще ­ ці розорені вілли

wieku niezbyt interesowali się

kól Belweder", którego komen-

przypuszczenia, co kryje się we-

szachraje i spece: zlodzieje skle-

з недосяжними ганками

tymi okolicami. Jako pierwszy

dantem byl Antoni Deblessem

wnątrz, gdyby nie slabo oświe-

powi, wlamywacze wszelkiego

й зимними бібліотеками,

opisal je dokladnie polski kom-

­ przywódca polskiego powsta-

tlony szyld: ,,Kawiarnia. Bar".

rodzaju: andruchowcy (domowi),

де так безпечно вмирати

pozytor Adam Roman Mitscha

nia przeciwko ZURL.

Idziemy dalej. Rzędy ma-

pajęczarze (strychowi), dolinia-

або цілуватися

(1892-1992). W latach 1908-1910

W czasach II Rzeczypospo-

lych domków ciągną się po obu

rze (kieszonkowcy), potokarze

в час нальотів, облав,

litej Belweder stoczyl się na

mieszkal tu u swego wuja Suboty,

stronach ulicy. To jeszcze śród-

(zlodzieje z wozów) i inni drobni

кулеметних безсонь,

którego dom stal wlaśnie przy

prawdziwe dno. W Warszawie

mieście, ale nie ma tu żadnych

przestępcy, którymi gardzą asy

аж не віриться в них...

Belwederskiej. Jego wspomnie-

ukazywalo się popularne cza-

widocznych oznak charaktery-

świata przestępczego jako ,,za-

Упирі завмирали на сходах,

nia odszukala w warszawskich

sopismo ,,Tajny detektyw", któ-

stycznych dla centralnej części

razą". Nie brakuje tu paserów,

припавши до вогких

archiwach historyk z Frankiw-

ry przedstawial czytelnikom

miasta. Gdy przechodzień dosta-

trudniących się skupem rzeczy

заплаканих стін.

ska Olga Ciwkacz i opublikowala

tajemnice świata przestępcze-

nie się już w gląb ul. Belweder-

kradzionych. Są nawet falszerze.

go. W nr 33 za rok 1934 ukazal

je w swojej książce ,,Polączyla ich

skiej, na ulicę Dlugą, Rejtana (ob.

Otóż byla to najuboższa

Кожен мешканець мав

Ziemia Stanislawowska..." Adam

się artykul ,,Podziemny świat

Tyczyny), Nowy Świat (ob. Boh-

dzielnica Stanislawowa, za-

старовинного ровера

Mitscha mial lekkie pióro, dlate-

Stanislawowa", w znacznej czę-

dana Chmielnickiego), otwie-

mieszkala przeważnie przez

з лампою.

go Belweder z początku XX wie-

ści poświęcony Belwederowi.

ra się przed nim jaskrawy obraz

ludność żydowską. Za Polski

ku jak żywy staje przed naszymi

­ Dzielnica biedy i przestęp-

nędzy i ludzkiego cierpienia.

po mieście krążylo popularne

Уночі по завулках тремтіли

oczyma.

czości w Stanislawowie, drugim

W tym miejscu wychowują się

powiedzenie: ,,W Warszawie

хрипкі колокільця,

­ Przejdziemy na tę szcze-

po Lwowie mieście Malopolski

dzieci i mlodzież ­ nasze przyszle

w Belwederze mieszka prezy-

і кружала рухомого світла

gólnie obrzydliwą, ale tak milą

Wschodniej, znana jest ze swej

pokolenie. Wychowują się wla-

dent, a u nas ­ Żydzi".

вимивали з дороги й пітьми

dla mnie ulicę Belwederską.

nazwy ­ Belweder. Opuszczając

ściwie same, bo rodzice nie mogą

Chruszczowki wyrosly

то кульбабу, то кістку,

Jest dluga i blotnista z wąskim

centrum miasta przez plac mar-

poświęcić im czasu. Dlatego wy-

znienacka

то гільзу...".

chodnikiem. Po obu jej stro-

szalka Pilsudskiego (ob. Majdan)

rastają na biedotę i ulicznych

Żydzi jednak nie mieszka-

nach domki, jeden brzydszy od

li tu dlugo. W pierwszym roku

W 1990 roku ulicy przy-

drugiego. Prawie wszystko to

okupacji Niemcy spędzili calą

wrócono jej historyczną na-

żydowska wlasność i mieszka

semicką ludność do getta na

zwę. Dziś Belwederska prze-

tam żydowska biedota. Z rzadka

Belwederskiej, które zlikwido-

żywa kolejny boom budowlany.

wyskakuje przed nami brzyd-

wano 23 lutego 1943 roku.

W centralnej części ulicy trwa

ka kamieniczka, śmierdząca

Po wojnie dzielnica byla sla-

obecnie przebudowa starych

odchodami i moczem. Kanali-

bo zaludniona. Wiele domów,

żydowskich domków. Dzięki

zacji tu nie ma i wszystkie po-

szczególnie w dalszej części uli-

bliskości Miejskiego wydzialu

myje wylewane są do rowu,

cy, stalo opuszczonych i zruj-

policji calkowicie zanikla prze-

ciągnącego się wzdluż ulicy.

nowanych. Pod koniec lat 1950.

stępczość i teraz jest to dość

Smród panuje tu zawsze, a gdy

rozpoczęla się tu intensywna za-

spokojny i prawie reprezenta-

gdzieś czyszczą szamba, to trze-

budowa. Stawiano trzypiętrowe

cyjny rejon Iwano-Frankiwska.

ba dobrze zatykać nos. Jednak

POD KONIEC LAT 50. XX W.ROZPOCZĘTO TU MASOWĄ ZABUDOWĘ