16

nr 1 (389) | 18­31.01.2022

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Tajemnica śmierci Dolęgi-Mostowicza

w Kutach

Każdy z nas widzial co

najmniej raz film Jerzego

Hoffmana ,,Znachor",

który zadebiutowal

w 1982 roku. Niewielu

jednak wie, że autor

powieści ­ Tadeusz

Dolęga-Mostowicz ­ zginąl

tragicznie we wrześniu

1939 roku w miejscowości

Kuty w powiecie

kosowskim. Spocząl

wówczas na miejscowym

cmentarzu katolickim.

W 1978 roku jego prochy

KADR Z FILMU ,,ZNACHOR", 1982 R.

zostaly przeniesione na

od nas, a jutro od innych!". Nie-

Nikodema Dyzmy" ­ ostra kry-

warszawskie Powązki.

przytomnego Tadeusza Mosto-

tyka ówczesnych stosunków

wicza pozostawiono na skraju

polityczno spolecznych. W na-

lasu kolo Lomianek pod War-

stępnym roku ukazaly się jego

ROMAN CZORNEŃKI

szawą. Przez kilka godzin le-

,,Czeki bez pokrycia", ,,Prokura-

PETRO HAWRYLYSZYN

F

żal w rowie, rankiem odzyskal

tor Alicja Horn" i ,,Bracia Dalcz

ilm jest powtórką ekrani-

przytomność. Mial jeszcze tyle

i Ska". W 1934 roku ­ ,,Świat

zacji z 1937 roku powie-

sily, by swym jękiem zwrócić

pani Malinowskiej".

ści pisarza i dziennikarza

uwagę przechodzącego obok rol-

W ciągu roku Tadeusz Dolę-

Tadeusza Dolęgi-Mostowicza,

nika. Ten wyciągnąl go z rowu

ga-Mostowicz pisal przeważ-

która byla bestsellerem w mię-

i odwiózl do szpitala. Jak się póź-

nie dwie powieści. Szczytem

dzywojennej Polsce. Dolęga byl

niej okazalo ­ pomoc przyszla

sukcesu staje się powieść ,,Zna-

najbogatszym pisarzem ówcze-

w ostatniej chwili, jeszcze tro-

chor", powstala w 1937 roku.

snej Polski. Jego utwory czytali

chę i ta historia mialaby zakoń-

Jej ekranizacji od razu doko-

wszyscy ­ od malego do stare-

czenie. O napadzie rozpisywaly

nal reżyser Michal Waszyński.

go. Powieści autora rozchodzily

się wszystkie gazety. Sam Pil-

Początkowo ,,Znachor" powstal

TADEUSZ DOLĘGA-MOSTOWICZ, LATA 30. XX W.

się wielkimi nakladami i bily

sudski nakazal przeprowadzić

jako scenariusz filmowy. Po

rekordy popularności. Na pod-

dokladne śledztwo, ale spraw-

jego odrzuceniu autor przero-

stawie jego utworów w ciągu

środków do życia, biedny jak

zostaje brutalnie pobity przez

ców mimo to nie znaleziono.

bil go na powieść. Olbrzymia

sześciu lat zrealizowano siedem

przyslowiowa ,,mysz kościel-

,,nieznanych sprawców".

Doszedlszy do siebie po cięż-

popularność powieści zmusi-

filmów. Honorarium Tadeusza

na" Mostowicz po demobilizacji

Mialo to miejsce 8 wrze-

kim pobiciu Tadeusz Dolęga-

la autora do napisania dalsze-

Dolęgi-Mostowicza pozazdro-

osiada w Warszawie. Mieszka

śnia 1927 roku okolo pólnocy,

-Mostowicz zaprzestal dzia-

go ciągu. Tak powstaje powieść

ścić mogli nawet ministrowie

w wynajętym pokoju na Pradze,

gdy Tadeusz Dolęga-Mostowicz

lalności dziennikarskiej i zająl

,,Profesor Wilczur".

polskiego rządu. Jego dochód

pośród towarzystwa o ,,wątpli-

wracal do domu. Na ul. Grójec-

się pisaniem powieści. Jednak

Tadeusz Dolęga-Mostowicz

miesięczny sięgal 15 tys. zlo-

wej reputacji". Dalo mu to jed-

kiej 44, gdzie mieszkal u swego

do końca życia odczuwal skut-

żyl dość zamożnie: wynajmo-

tych, podczas gdy pensja pre-

nak wspanialy material do po-

wuja Zygmunta Rytla, profesora

ki incydentu ­ mial bóle serca,

wal 6-pokojowe mieszkanie na

miera wynosila 1,5 tys. zlotych,

wieści ,,Doktor Murek".

Politechniki Warszawskiej, na-

a lekarze uprzedzali go o moż-

rogu ul. Pięknej i al. Niepodle-

prokuratora generalnego 3,5

Swoją karierę zawodową Ta-

padlo na niego siedem osób z ki-

liwości zawalu. To zdarzenie ze

glości; jeździl buickiem i wy-

tys. zlotych, zaś dobra pensja

deusz Mostowicz rozpocząl jako

jami i zaczęlo go bezlitośnie bić.

swego życia, gdy o maly wlos

znawal zasadę ,,wolę buick ani-

miesięczna ­ 350 zlotych!

zecer w redakcji gazety ,,Rzecz-

Od uderzeń dziennikarz stracil

nie zginąl, pisarz przytoczyl

żeli pomnik". Swoją twórczość

Tadeusz Mostowicz uro-

pospolita". Z czasem publiku-

przytomność i upadl, napastni-

w powieści ,,Znachor". Glówny

ocenial dość pragmatycznie:

dzil się 10 sierpnia 1898 roku

je tu swoje pierwsze reportaże

cy wciągnęli go do auta i wy-

bohater prof. Wilczur zostaje

­ Nie piszę, a zarabiam. Gdy

w folwarku Okuniewo w oko-

i zajmuje stanowisko korektora,

wieźli za miasto. Oprzytomnial

pobity przez bandytów i tra-

zarobię dość pieniędzy i będę

licy miasta Glębokie kolo Wi-

a następnie redaktora naczel-

Tadeusz dopiero w aucie pośród

ci pamięć. W odróżnieniu od

mial majątek, to wezmę się za

tebska (dzisiejsza Bialoruś).

nego. Od 1926 roku podpisuje

pól, z kneblem w ustach. Auto

swego bohatera, Tadeusz Dolę-

napisanie czegoś naprawdę

Jego rodzice Stefan Mostowicz

się pseudonimem Dolęga.

stanęlo na skraju lasu. Tadeusza

ga-Mostowicz nie mial amne-

wielkiego i prawdziwego. Uwa-

i Stanislawa z d. Popowicz,

Gdy zainteresowal się ciem-

wypchnięto do rowu i znów za-

zji. Pamiętal dobrze, że pobili go

żam, że będzie to po pięćdzie-

prowadzili wzorowe gospodar-

nymi sprawkami sanacji (wladzy

częto okladać kijami mówiąc:

ludzie w mundurach.

siątce ­ mawial.

stwo rolne. Dzieciństwo Tade-

w Polsce w latach 1926­1939),

,,A będziesz tak pisać o Marszal-

Sukces w 1932 roku przy-

Tej postawie pisarz pozo-

usz mial szczęśliwe i zamoż-

pisząc ostre artykuly krytyczne,

ku (Pilsudskim), dziś dostaniesz

niosla mu powieść ,,Kariera

stal wierny­ przed wybuchem

ne. Atmosfera życia ówczesnej

II wojny światowej rozpocząl

szlachty stala się podstawą

pracę nad trylogią historyczną

wielu jego powieści. Po nauce

o trzech wielkich książętach

prywatnej w domu ukończyl

Boleslawach: Chrobrym, Śmia-

w 1915 roku gimnazjum w Wil-

lym i Krzywoustym. Po żmud-

nie. W tymże roku dostal się na

nych badaniach historycznych

wydzial prawa Uniwersytetu

napisal nawet pierwszy tom

Św. Wlodzimierza w Kijowie.

trylogii, który niestety nie oca-

Podczas studiów zostal czlon-

lal w ogniu wojny.

kiem tajnej organizacji ­ Pol-

W chwili napaści Niemiec

skiej Organizacji Wojskowej

na Polskę Tadeusza Mostowi-

(POW).

cza zmobilizowano do wojska

Po rewolucji lutowej 1917

w stopniu kaprala. Walczyl na

roku, gdy w Rosji abdykowal

froncie. Biografom pisarza nie

car Mikolaj II i powstal Rząd

udalo się jednak nakreślić jego

Tymczasowy, Tadeusz przery-

szlaku bojowego. Wiadomo je-

wa naukę w Kijowie, wyjeż-

dynie, że w czasie napaści ZSRR

dża do Warszawy i zglasza się

na Polskę Tadeusz Dolęga-Mo-

na ochotnika do wojska. Bierze

stowicz przebywal w Kutach na

udzial w wojnie polsko-bolsze-

granicy z Rumunią. Nieznana

wickiej 1920 roku. Po podpisa-

jest nawet dokladna data jego

niu Pokoju Ryskiego 18 marca

śmierci. Podaje się 18 lub 20

1921 roku rodzinne Okunie-

września 1939 roku, okolicz-

wo zostalo po sowieckiej stro-

ności jego śmierci do dziś po-

nie granicy. Pozostawiony bez

zostają niewyjaśnione. Istnieją

KUTY W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM