17

nr 1 (389) | 18­31.01.2022

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

sprzeczne wersje tego wyda-

w tej miejscowości. O jego

skręcil, lecz wjechal w ogrodze-

rzenia, co do których badacze

śmierci napisal rektor Uni-

nie Mojzesowiczów.

sklonni są uznać, że Tadeusz

wersytetu opolskiego historyk

Stanislaw Nicieja osobiście

Mostowicz zginąl w potyczce

Stanislaw Nicieja, przeprowa-

przemierzyl tę trasę autem i zo-

z sowieckimi żolnierzami.

dzając wlasne wnikliwe śledz-

baczyl, że kolo obejścia Mojze-

Na początku wojny Kuty

two w Kutach w sierpniu 2014

sowiczów nie ma żadnego za-

byly malowniczym miastecz-

roku. Opierając się na wspo-

krętu. Uważa on, że przyczyną

kiem przygranicznym i cen-

mnieniach świadków tych wy-

przewrócenia się ciężarówki

trum turystycznym w dolinie

darzeń, przytacza taką wersję

byly kule, które trafily w szo-

Czeremosza. Wedlug danych

wydarzenia:

ferkę lub kola auta, a sam Tade-

ukraińskiego geografa Wo-

Tadeusz Dolęga-Mostowicz

usz Dolęga-Mostowicz zginąl

lodymyra Kubijowycza Kuty

zostal w Kutach po 17 wrze-

od sowieckiej kuli, a nie od ran

w 1939 roku liczyly 5 560

śnia w celu obrony ludności

wskutek upadku.

mieszkańców (2 520 Żydów;

miasta przed rabunkiem. Trzy

Inna wersja podaje zupel-

1 550 Rusinów; 600 Polaków;

dni w mieście nie bylo żadnej

nie odmienny przebieg wyda-

550 lacinników ­ wedlug Kubi-

wladzy ­ sowieci weszli do Kut

rzenia. To sowieccy żolnierze

jowycza byli to Rusini rzymscy

dopiero 20 września. W tym

rozkazali zlożyć broń, Dolęga-

katolicy; 430 ­ Niemców). Geo-

czasie stara się on utrzymy-

-Mostowicz ociągal się i zostal

graf nie wymienil tu Ormian.

wać w mieście porządek, do-

zastrzelony. Podobno też dlate-

Grupa ta, calkowicie spoloni-

wozi chleb do obozu interno-

go, że sowieckiemu żolnierzowi

zowana, uważana byla przez

wanych po stronie rumuńskiej

spodobaly się jego buty. Trudno

miejscowych Rusinów za Pola-

w Wyżnicy. 20 września przy-

więc określić datę i okoliczności

ków. Różnila się jednak od resz-

jechal ciężarówką do piekarni

śmierci Tadeusza Dolęgi-Mo-

ty Ormian w Rzeczypospolitej.

Karola Rożankowskiego przy

stowicza, skoro świadkowie

Przez bliskość granicy miej-

ul. Tudorowskiej w Kutach.

plączą się we wspomnieniach

scowi Ormianie poslugiwali się

Gdy z kierowcą ladowali chleb,

i podają różne daty.

wlasnym dialektem, różniącym

do miasta wjechaly sowieckie

Cialo kaprala Tadeusza Dolę-

się od języka reszty swoich ro-

czolgi, uroczyście witane przez

gi-Mostowicza zostalo zabrane

daków. Ormianie w Kutach

Żydów i Ukraińców. Mlodzież

do kaplicy pogrzebowej na cmen-

specjalizowali się w produkcji

wspinala się na czolgi i bratala

tarzu chrześcijańskim w Kutach.

safianu ­ koziej skóry barwio-

z sowietami. Ktoś z tlumu (Ni-

Wiadomość o tym, że zginąl pi-

nej w jaskrawe kolory, który

cieja twierdzi, że byl to Ukra-

sarz, natychmiast rozniosla się

slużyl do produkcji skórzanych

iniec) zwrócil uwagę, że pod

po obu stronach Czeremosza.

mebli, obić i okladek ksiąg. Sa-

piekarnią  Rożankowskiego

Wladze sowieckie nie przeszka-

fian byl bardzo poszukiwany

stoi polska ciężarówka. Jeden

dzaly pogrzebowi, na który ze-

w Europie. Klimatycznie, obok

z czolgów tam pojechal. Widząc

szly się setki ludzi. Chowali Ta-

Zaleszczyk i Śniatynia, Kuty

czolg, kierowca ruszyl w kie-

deusza Dolęgę-Mostowicza dwaj

TWÓRCZOŚĆ MOSTOWICZA NA EKRANIE

uważane byly za biegun cie-

runku mostu na Czeremoszu.

księża ­ Samuel Manugiewicz

pla w międzywojennej Polsce.

granicę z Polską i zaczęly roz-

dawny  wojewoda  wileński

Czolg nie byl w stanie dogonić

i Wincenty Smala. Cialo leżalo

Co roku miasteczko odwiedza-

brajać polskie oddzialy. W tym

i poznański, w tym czasie kwa-

szybko jadącej ciężarówki i dal

w kaplicy w otwartej trumnie.

lo okolo dwóch tysięcy ,,let-

dniu do Kut przybywają naj-

termistrz rządu. W emocjonal-

serię z karabinu maszynowe-

Zachowala się fotografia, którą

ników". Dla nich budowano tu

ważniejsi polscy politycy: mar-

nym przemówieniu staral się

go. Kule trafily w samochód na

wykonal Ukrainiec Dutkowski.

wille i pensjonaty.

szalek Edward Rydz-Śmigly,

przekonać marszalka, by nie

stromym zjeździe kolo kościola

Ludzie podchodzili, by ucalować

Groźnym niebo nad Kutami

prezydent Ignacy Mościcki,

opuszczal kraju w tej ciężkiej

ormiańskiego przy ul. Mosto-

buty pisarza, na czole zaś mial

stalo się 11 września 1939 roku,

premier Felicjan Slawoj-Sklad-

chwili ­ trwala jeszcze obrona

wej. Kierowca stracil panowa-

krwawą plamę. Świadek Stani-

gdy nad miasto przylecia-

kowski, minister spraw zagra-

Warszawy. Marszalek odsunąl

nie nad kierownicą, ciężarów-

slaw Wolny widzial cialo Tade-

ly niemieckie samoloty. Radio

nicznych Józef Beck. Na pleba-

pulkownika, a ten wyciągnąl

ka zjechala w dól i wpadla do

usza Dolęgi-Mostowicza przed

nadawalo komunikaty o zajęciu

nii księdza greckokatolickiego

pistolet i strzelil sobie w pierś.

rowu, niszcząc plot w obejściu

zlożeniem do trumny:

Polskiej Poczty w Gdańsku, ka-

odbylo się ostatnie posiedzenie

Rydz-Śmigly nakazal zabrać

Mojzeszowiczów. Z otwartych

­ Do dziś pamiętam go w za-

pitulacji Westerplatte, o zbom-

rządu polskiego z udzialem pre-

cialo pulkownika do auta i ru-

drzwi auta wypadl żolnierz

krwawionym mundurze polskie-

bardowaniu liceum i rynku

zydenta., Gdy stalo się wiado-

szyli dalej. W Rumunii okazalo

w mundurze kaprala. Wokól

go oficera. Leżal jak gdyby spal,

w Krzemieńcu, podczas którego

mo, że wojska sowieckie zajęly

się, że plk. Bocianowski prze-

leżaly porozrzucane dziesiąt-

z zastyglym uśmiechem, mlody,

zginęlo setki osób. W kierun-

Śniatyn oraz przejście granicz-

żyl ­ kula przeszla kolo serca.

ki bochenków chleba i setki

wysoki, blondyn ­ wspominal.

ku granicy w Kutach jechaly

ne do Rumunii i kierują się na

Następne pól roku leczyl się

bulek. Ripsima Mojzesowicz

Tadeusz Dolęga-Mostowicz

elitarne auta dyplomatów, co

Kolomyję, rząd podjąl decyzję

w szpitalach, a o incydencie na

zaciągnęla cialo żolnierza do

zostal pochowany w grobowcu

świadczylo o ewakuacji z War-

o ewakuacji do Rumunii i dal-

granicy nie opowiadal nikomu,

sadu. Gdy rozpięla kartę ka-

Oganowiczów, a na grobowcu

szawy korpusu dyplomatycz-

szej drodze do Francji. Wówczas

oprócz rodziny.

prala przymocowaną skórza-

umieszczono napis po ukra-

nego. W tym czasie wybucha

też uchwalono ostatnią odezwę

Po stronie rumuńskiej nie

nym paskiem do jego ręki, wy-

ińsku: ,,Polski pisarz Tadeusz

panika. Wszystkie hotele i pen-

do narodu polskiego prezydenta

wytrzymali hańby porażki wo-

padl z niej żeton Tadeusza

Dolęga-Mostowicz".

sjonaty przy granicy w Rumu-

Ignacego Mościckiego. W nocy

jewoda lwowski Alfred Bilyk

Dolęgi-Mostowicza. Taka sce-

Dzięki staraniom prezesa

nią ­ w Kosowie, Śniatyniu,

z 17 na 18 września wladze

oraz szef stanislawowskiego

na śmierci pisarza powtarza się

Stowarzyszenia Pisarzy Pol-

Horodence, Zablotowie, Pisty-

przekroczyly Czeremosz i opu-

garnizonu gen. Stanislaw Hla-

w wielu wspomnieniach. Rożne

skich Jaroslawa Iwaszkiewicza

niu ­ byly przepelnione ucieki-

ścily wciąż walczącą Ojczyznę.

waty. Obydwaj się zastrzelili.

są jedynie okoliczności miejsca

rodzina Mostowiczów zgodzila

nierami z Warszawy, Krakowa,

W czasie przejazdu przez

W wirze tragicznych wy-

i przyczyn wypadku ciężarów-

się na ekshumację, która mia-

Poznania. Do palacu Krzysz-

most kolumny rządowej wy-

darzeń znalazl się w Kutach

ki. Część świadków jako miej-

la miejsce 24 września 1978

tofowiczów pod Śniatyniem

darzyl się widowiskowy przy-

również Tadeusz Dolęga-Mo-

sce podaje zakręt kolo kościola

roku. Prochy pisarza przenie-

przyjechal prezydent Rzeczy-

padek. Drogę zagrodzil autom

stowicz. Nie mamy informacji,

ormiańskiego i to, że kierow-

siono do starych katakumb na

pospolitej Ignacy Mościcki. Od

pulkownik Ludwik Bociański,

czym zajmowal się wówczas

ca uciekając przed kulami nie

Cmentarzu  Powązkowskim

Kosowa do Kut ciągnęla się ko-

w Warszawie.

Tak zakończyl się pobyt Ta-

lumna wojska z niezliczoną ilo-

deusza  Dolęgi-Mostowicza

ścią koni. Ruch od strony Kolo-

na Ziemi Ukraińskiej, jego zaś

myi, Horodenki, Gwoźdźca na

dziela i filmy nadal podbijają

bocznych drogach również się

nasze serca.

wzmagal. Ciągnęly kawalkady

wozów, aut, motocykli, rowe-

rów. Wówczas auto bez paliwa

bez trudu można bylo zamie-

nić na rower. Wszyscy dążyli

do Kut, gdzie byla nadzieja na

ratunek: dwa mosty do Wyżni-

cy ­ samochodowy i kolejowy

­ dwie drogi do wymarzonej

Rumunii, sojuszniczki Polski.

Historycy uważają, że przez

Kuty do Rumunii przeszlo oko-

lo 25 tys. polskich wojskowych

i okolo 50 tys. cywili.

Rankiem 17 września o go-

dzinie 4.30, zgodnie z paktem

PALAC REMBIELIŃSKIEGO W WARSZAWIE, GDZIE ZNAJDOWALO SIĘ OSTATNIE PRZED WOJNĄ

NAGROBEK TADEUSZA DOLĘGI-

Ribbentrop-Molotow,  woj-

MIESZKANIE PISARZA. OBECNIE SIEDZIBA GLÓWNA ZWIĄZKU KOMBATANTÓW RP I BYLYCH

MOSTOWICZA NA CMENTARZU

ska sowieckie przekroczyly

WIĘŹNIÓW POLITYCZNYCH

POWĄZKOWSKIM, 2006