20

nr 1 (389) | 18­31.01.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Huculskie Boże Narodzenie

Zima w Karpatach zawsze byla

śnieżna, z wielką liczbą śnieżyc

i zawiei. Niejednego wędrowca

zwalala z nóg potężna zamieć.

Piękno przyrody Karpat

tworzy niepowtarzalną

atmosferę święta, a szczególnie

Bożego Narodzenia. Huculi

z niecierpliwością oczekują

na to glówne chrześcijańskie

święto.

ROMAN CZORNEŃKI

PETRO HAWRYLYSZYN

P

rzed świętem do domu po-

wracają wszyscy, aby ze-

brać się w swojej chacie

na Wigilii. Czytelnikom Kuriera

Galicyjskiego opowiemy o szcze-

gólach huculskiego Bożego Naro-

dzenia, o tradycjach i zwyczajach

świątecznych, które opisywane

byly przez licznych etnografów,

milośników Huculszczyzny: ka-

plana greckokatolickiego Sofro-

OBRAZY NA SZKLE MALARZY ROMANA I NATALII JUSYPCZUKÓW Z KOSOWA

na Witwickiego, niemieckie-

W tym czasie gospodarz kar-

go uczonego Raimunda Kaindla

siano kladl chomąto i uprząż, aby

z czosnkiem i olejem, jęczmień

którzy nie mieli z czego przygoto-

mil trzodę, ścielil jej świeżą slo-

i ukraińskiego pedagoga i publi-

,,na zwierzęta nikt nie napadl

z miodem, śliwki z fasolą, pierogi

wać wieczerzę wigilijną.

mę, do żlobu wrzucal pachnące

cystę Wolodymyra Szuchewy-

w drodze i nikt je nie urzekl". Na-

z makiem, kapuśniak z krupami,

Gospodarz  nakladal  so-

siano. Potem oczyszczal ze śnie-

cza, dziadka Romana.

stępnie gospodarz przewiązywal

proso z olejem i ,,kokosze" ­ goto-

bie pierwszy kutię i trzykrot-

gu podwórze i obchodzil gospo-

Przed Bożym Narodzeniem

nożyczki nicią z najlepszej welny,

wane nasiona kukurydzy.

nie rzucal nią pod sufit mówiąc:

darstwo ­ czy wszystko jest na

Huculi przestrzegają surowego

mówiąc: nie nożyce wiążę, lecz

Z każdej potrawy gospodarz

,,Aby pszenica rosla od ziemi aż

swoim miejscu. Nic nie moglo

postu, zwanego ,,pelepiwka" lub

widly na niedźwiedzie i wilki, by

nabieral po trochę do miski, solil,

po sufit".

znaleźć się w ten wieczór poza

,,pylypiwka". Nazwa pochodzi

nie szkodzily bydlu i aby zwią-

mieszal z grysem i szedl do obory,

Wieczerza zaczynala się od kuti,

domem, w cudzych rękach, po-

od imienia apostola Filipa, któ-

zać cale zlo w gospodarstwie. Tak

by świątecznymi potrawami na-

skladano sobie przy tym życzenia:

życzone lub zapomniane. Wszy-

rego święto jest ostatnim dniem

przewiązane nożyczki kladl rów-

karmić zwierzęta. Do pasieki nie-

,,Szczęścia, zdrowia, aby Bóg dal

scy czlonkowie rodziny również

przed postem. Kilka dni przed

nież na stól pod obrus na znak, że

siono wodę z miodem. Gospodarz

doczekać świąt za rok". Dalej spo-

powinni byli znaleźć się przy

Bożym Narodzeniem w hucul-

za rok nie zabraknie na tym stole

obchodzil ponownie z kadzidlem

żywano inne potrawy i zapijano

stole wigilijnym. Mawiano: ,,Broń

skich chatach gospodarze po-

potraw. Następnie gospodarz wy-

cale obejście, a wyszedlszy na

wódką z miodem. Huculi pili z jed-

Boże zanocować gdzieś poza do-

rządkowali obejścia ­ doglądali

nosil z chaty igly, aby ,,czlowieka

dach zasiewal obejście makiem,

nego kielicha kolem. Gdy opróżnio-

mem ­ przez caly rok będziesz

zwierzęta domowe, myli i czesali

przez caly rok nic nie klulo"

mówiąc: ,,Tak, jak żadna wiedźma

no kolejne misy z potrawami, sta-

bląkal się po świecie". Nie można

je, wywozili na pola gnój, przy-

Dziury po sękach w lawach za-

nie jest w stanie zebrać ten mak,

wiano je jedna na drugiej. Ze stolu

bylo też klócić się czy wszczynać

gotowywali drwa na święto. Ko-

tykano sianem lub plótnem prze-

niech nie będzie w stanie zaszko-

naczyń nie zbierano, bo od wiecze-

bójki ­ tak będzie przez caly rok.

ścielni porządkowali świątynie ­

mawiając: ,,Nie dziury zatykam,

dzić mojemu domostwu". W tym

rzy nie można bylo wstawać. Gdy

W tym dniu nie rąbano drwa, bo

zmieniali obrusy, ustawiali nowe

ale gęby swoim wrogom, aby ich

czasie rodzina czekala w chacie,

już spożyto wszystkie potrawy,

,,ptak będzie rąbal kukurydzę".

świece,  czyścili  kadzielnice,

napaści nie imaly się mnie caly

a gospodyni zapalala świece i na-

rodzina wstawala od stolu i modlila

Od rana do Wigilii zachowywa-

krzyże, wycierali kurz wewnątrz

rok".

kladala symboliczny poczęstunek

się. Obecnym na wieczerzy ubogim

no post ścisly. Na male przekąski

cerkwi. Wszędzie bylo gwarno,

Na tak nakryty stól gospody-

z dziewięciu potraw, na wierz-

gospodyni nakladala każdej potra-

w porze obiadu zezwalano dzie-

w powietrzu czulo się już nad-

ni kladla w dwa rzędy chleb, po

chu kolacz, szklankę z miodem

wy i dawala do domu.

ciom, które nie mogly wytrzy-

chodzące wielkie święta.

wierzchu kolacze i dwie glówki

i szklankę z wodą, orzechy i jabl-

Po wieczerzy naczyń ze sto-

mać bez pożywienia caly dzień.

Wigilia byl dniem szczegól-

soli. Gdy na dworze już się dobrze

ka. Gdy już zwierzęta byly nakar-

lu też nie zbierano, wierząc, że

Na Huculszczyźnie zwycza-

nym, który tworzyl w domach at-

ściemnilo, gospodarz wychodzil

mione świątecznymi potrawami,

nocą przyjdą dusze zmarlych, aby

je chrześcijańskie przeplataly się

mosferę dostatku, pokoju, szczę-

z chaty i strzelal na znak, że czas

gospodarz wynosil przed chatę

się też posilić. Po wieczerzy cza-

z dawnymi pogańskimi, których

ścia i ladu. O świcie gospodynie

już zasiadać do wieczerzy. Usly-

przygotowany poczęstunek i za-

sem szlo się ze swoimi potrawami

wiele zachowalo się w obrzędach

rozpoczynaly pracę. Pierwszą

szawszy strzaly w górach, wszy-

praszal nań ,,wszystkich czarow-

w goście do krewnych, tam śpie-

Bożego Narodzenia. Po przygoto-

rytualną czynnością bylo krze-

scy przebierali się w odświętne

ników i zwierzęta, które moglyby

wano i tańczono przy skrzypcach.

waniu wieczerzy gospodyni ob-

sanie nowego ognia. Gospodyni

stroje. W tym czasie gospodarz

zaszkodzić jego gospodarstwu".

Na drugi dzień rano ­ po mo-

chodzila obejście, pilnując, aby na

dobywala zza ikon w kącie izby

trzykrotnie obchodzil z kadzi-

Po powrocie do domu gospo-

dlitwie, zbierano ze stolu naczy-

kolkach, plotach czy grządkach

krzesiwo, które leżalo tam przez

dlem chatę, aby ,,blyskawica nie

darz zamykal drzwi wejściowe

nia, pozostawiając jedynie chleb,

nic nie wisialo, bo ,,latem ptak zje

ostatnie 20 dni. Po trzykrotnym

bila w tę chatę i lasica nie pchala

na zasuwkę i trzykrotnie okadzal

kolacz, trochę soli i czosnek. Leża-

caly urodzaj".

przeżegnaniu się krzesala ,,nowy

się do komina".

mieszkanie, oczyszczając w ten

lo to w rogu stolu, najbliższym do

Stól wigilijny zaścielano sia-

ogień". W piecu ukladano symbo-

Gospodyni w ścislej kolejno-

sposób wszystkie izby i obec-

lózka aż do Jordana (19 stycznia).

nem, po wierzchu kladziono róż-

liczne 12 polan, suszonych przez

ści zaczynala ustawiać na sto-

nych, w końcu ustawial naczynie

Okruszków i resztek potraw nie

nego rodzaju nasiona i nakrywano

12 dni. Ten ,,żywy ogień" nie gasl

le pokarmy: gotowany solony bób

z kadzidlem na kamieniu na sto-

wyrzucano, lecz dawano zwierzę-

obrusem. W rogach stolu kladzio-

w huculskich chatach aż do świę-

w misce; dalej rybę, pierogi, goląbki

le. Czasem do chaty wprowadza-

tom. Następnie wszyscy schodzi-

no ząbki czosnku. Pod stól gospo-

ta Chrztu Pańskiego, zwanego też

i śliwki oraz kutię. Następnie po-

no zwierzęta domowe, aby ,,mno-

li się na nabożeństwie w cerkwi,

darz również narzucal siana, na-

Jordanem (19 stycznia). Nie można

dawano ziemniaki okraszone tlu-

żyly się stale, jak stale są święta

potem szli z winszowaniami do

śladując przy tym glosy zwierząt

bylo od tego ognia przypalać fajki.

czonym czosnkiem i olejem, kom-

Bożego Narodzenia".

kaplana. Dopiero teraz rozpoczy-

­ aby ,,mnożyla się trzoda". Na to

Na tym ogniu przygotowywano

pot z suszonych owoców, groch

Następnie cala rodzina klękala

nano śpiewanie kolęd. Tworzyly

wszystkie potrawy na wieczerzę

do modlitwy. Po modlitwie gospo-

się grupy kolędników i chodzi-

wigilijną. Teraz gospodynie roz-

darz bral dowolną potrawę, pod-

ly od chaty do chaty, przyśpie-

poczynaly przygotowania: plu-

chodzil do kogoś i mówil: ,,My ze

wując i winszując gospodarzowi

kaly bób, fasolę, suszone śliw-

szczerego serca i woli Bożej zapra-

i gospodyni.

ki, ziemniaki, rozczynialy chleb,

szamy grzeszne dusze na wiecze-

A my naszym Czytelnikom też

moczyly suszone ryby i gotowaly

rzę, aby zawsze tak jadly jak my tu,

powinszujemy po huculsku:

zeń studzieninę, zawijaly goląb-

a wszystkie dusze, co na świecie

ki, gotowaly barszcz. Na święta

zginęly i ratunku nie mają, niech

«Вінчуємо ти шьистєм, здоровєм,

przygotowywano specjalną wód-

Bóg przyjmie do Siebie". Przekazy-

Свйитим Рождеством,

kę ­ na miodzie, kalinie, z goź-

wal miskę temu, do kogo się zwra-

Ісусом Хрестом

dzikami, cynamonem i pieprzem.

cal, a ten stawial ją na stól. Dopiero

Сесї свйитонька свйаткуй же

W przygotowaniach gospodyni

teraz siadano do stolu: gospodarz

здоров,

pomagaly dzieci. Postna wiecze-

na miejscu honorowym, obok go-

А другі свйитка дочекай здоров!

rza skladala się ze wszystkich

spodyni, dalej dzieci. U zamożnych

Поможи, Боже, свйита кінчати,

plonów pól, ogrodów i sadów.

gospodarzy do stolu siadala też

В шьистю здоровю других діждати!

slużba, rodzina i biedni sąsiedzi,

Ой дай Боже!Č