28
nr 1 (389) | 1831.01.2022
Okruchy historii
www.kuriergalicyjski.com
Byl w mieście arsenal
Lwów slawi się swymi
muzeami, których posiada
nie jeden dziesiątek.
Jednym z najbardziej
interesujących jest
Muzeum Arsenal,
mieszczący się w starej
zbrojowni z XVI wieku.
Posiada największą
kolekcję broni bialej na
Ukrainie. Stanislawów też
mial swój arsenal, który
WIDOK NA ARSENAL OD STRONY UL. ŚW. STANISLAWA. W GLĘBI
swymi rozmiarami nie
AUSTRIACKIE ZDJĘCIA LOTNICZE. ARSENAL OKREŚLONY KOLOREM
WIDOCZNY JEST DOM STARCÓW I KALEK (UL. HALICKA 14)
ustępowal lwowskiemu.
CZARNYM. PO LEWEJ UL. HALICKA
prowadzilo przez bramę. Stan
Nie zapomniano o uzupel-
Mial interesująca historię
pawilonów handlowych na pl.
arsenalu byl dobry, jedynie
Bylo to mini więzienie, gdzie
nieniu ilości artylerii. W 1754
i móglby zostać ozdobą
Trynitarskim. Ale w tym celu
żolnierze odbywają karę za na-
sklepienia wewnątrz spękaly
roku dowódca arsenalu, pplk
miasta. Niestety nie
należalo wyburzyć kilka bu-
i zapadly się. W oknach byly
ruszenie dyscypliny wojsko-
Ellert przekazal pplk Filkiewi-
zostal...
dynków. Powstala specjalna
żelazne kraty. Na terenie ar-
wej. Początkowo hauptwachta
czowi swoje stanowisko wraz
komisja w skladzie prezyden-
mieścila się naprzeciwko dzi-
senalu stala piętrowa budowla
ze sprawozdaniem o stanie
ta miasta Waclawa Chowań-
siejszego gmachu Akademii
mieszkalna z piecami kaflo-
uzbrojenia. Naliczono wówczas
IWAN BONDAREW
ca, naczelnego konserwato-
Medycznej. W1860 wykupilo ją
wymi i wielka piekarnią. Pod-
35 spiżowych i 87 żelaznych
Tu odlewano armaty
ra Piotrowskiego, kierownika
ziemnych kazamat bylo osiem
miasto i możliwe, że przeniosla
armat. Odnaleziono też jeszcze
wydzialu architektury Bau-
dwa w zlym stanie, reszta
się ona do ,,malego kryminalu".
W XVII wieku, zaraz po za-
jedną armatę, którą również
era, kierownika wydzialu dróg
Na mapie z 1904 roku nasz
w dobrym. Jedno z pomieszczeń
lożeniu Stanislawowa, broni-
wciągnięto na tę listę.
Szumskiego, historyka Cho-
obiekt podpisany jest jako ,,dom
zajmowal stolarz.
lo go jedynie sześć bastionów
Aby obslugiwać tę ilość bro-
wańca i architekta Treli. Kra-
kary" (,,Dąbrowa" w tym cza-
Teraz zbliżamy się do kwe-
i w planie miasto przypominalo
ni, należalo dysponować od-
joznawca Mychajlo Holowatyj
sie ,,zaklad kary"). W tym-
stii co tam bylo?
gwiazdę. Na początku lat 1680.
powiednim stanem żolnierzy.
odnalazl w archiwum protokól
że roku wybudowano nową
Okazuje się, że Austria-
Jędrzej Potocki dobudowal do
W 1761 roku przy cekhauzie
oględzin arsenalu przez wy-
cy urządzili tam... więzienie.
hauptwachtę przy ob. ulicy
fortecy palac, wobec czego dwa
(czyli arsenale) slużyli: kapitan,
mienione osoby:
Gwardii Narodowej, a arsenal
Pomimo iż w mieście bylo już
bastiony przeksztalcono w pól-
chorąży, fajerwerkarz, podcho-
- Komisja po oględzinach
znów stal się filią więzienia
więzienie i to nie jedno. Pierw-
bastiony. W jednym z nich wla-
rąży, felczer, 8 ogniomistrzów,
,,Malego kryminalu" stwier-
kryminalnego.
sze mieścilo się w dawnym
ściciel miasta umieścil arsenal
dobosz, ślusarz i cekhauzowy
dzila, że jedynie dawna część
klasztorze trynitarzy, a drugie
magazyn broni i uzbrojenia
razem 16 osób.
Bazarek potrzebuje miejsca
przy ul. Św. Stanislawa, otoczo-
w podziemiach ratusza. Tu
dla garnizonu. Magnat nazwal
Maly kryminal
A teraz spróbujmy zlokalizo-
na murem, jako znaczna część
trzymano więźniów politycz-
arsenal imieniem panującego
wać polożenie naszego arsena-
starego fortecznego arsenalu
Po przylączeniu Stanisla-
nych. Po co więc bylo trzecie?
wówczas króla Rzeczypospo-
lu-kryminalu. Na starych pla-
z polowy XVIII wieku ma zna-
wowa do Austrii i uczynie-
Historyk Gajkowski, opisując
litej Jana III Sobieskiego, pod
nach jest dobrze widoczne, że
czącą wartość historyczną i nie
nia z niego centrum cyrkulu,
fortyfikacje miejskie w 1922
którego sztandarami wielo-
mieścil się on przy ul. Św. Sta-
może zostać rozebrana. Dlate-
roku wspomnial pobieżnie, że
umieszczono tu szereg urzę-
krotnie walczyl.
nislawa. Obecnie jest to uliczka
go pawilon handlowy należy
dów. Administracja od począt-
w zbrojowni byl kiedyś dawny,
Historyk Czeslaw Chowa-
zamknięta, ale przedtem bylo tu
zaprojektować tak, by arsenal
ku zetknęla się z brakiem lokali
tak zwany ,,maly kryminal".
niec twierdzi, że w stanisla-
dość szerokie przejście, zaczy-
w niezmiennym ksztalcie zostal
dla nich. Historyk Józef Zieliń-
Wobec tego możemy przy-
wowskim arsenale broń nie
wlączony do nowego budynku.
nające się przed Domem star-
ski pisze, że byl czas, gdy sąd
puścić, że w ratuszu trzyma-
tylko gromadzono i przecho-
Wykonano wówczas kil-
ców i kalek (ul. Halicka 14), któ-
no politycznych, u trynitarzy
i urząd celny cyrkulu chcia-
wywano, ale i produkowano.
re wychodzilo na pl. Trynitarzy
ka fotografii, z których jed-
kryminalistów, a w arsenale
no przenieść do Tyśmienicy,
Na niektórych miejskich arma-
(bazarek ,,Piataczok").
na zachowala się w muzeum
a więzienie do Niżniowa. Po-
urządzono coś w rodzaju wię-
tach zachowal się napis, że ,,zo-
Arsenal mial ksztalt litery
krajoznawczym i ukazuje jego
stanowiono jednak nie rozdzie-
zienia śledczego, dokąd zwożo-
staly odlane z rozkazu Jędrzeja
,,L", którego dluższe ramię bylo
zniszczone wnętrza. Arsenal od
lać urzędów poza miasto i wy-
no awanturujących się pijacz-
Potockiego dla przygranicznej
prostopadle do ulicy św. Stani-
wewnątrz wygląda na o wie-
korzystać w tym celu kościól
ków i drobnych zlodziei.
fortecy w Stanislawowie na
le większy niż wydawać by się
slawa i mieścilo się w zachod-
ormiański.
W 1887 roku ukazala się
odsiecz wrogom".
niej części trynitarskiego pól-
moglo od zewnątrz.
Nie wiadomo czy Ormianie
monografia Alojzego Szarlow-
Gdy w 1687 roku miasto
bastionu. Po lewej do arsenalu
W następnym roku ukazaly
skiego o Stanislawowie. Pisze
kogoś przekupili, ale pozosta-
odwiedzil podróżnik Franco-
przytykal wewnętrzny dzie-
się ,,Zabytki województwa Sta-
wiono ich w spokoju, a na po-
on, że ,,teraz w zbrojowni mie-
is d'Aleirac, zapisal, że tutejszy
dziniec, ogrodzony wysokim
nislawowskiego" uporządko-
trzeby sądu i więzienia przejęto
ści się więzienie". Dziwne, ale
arsenal ,,odznacza się wśród
ceglanym plotem z bramą wjaz-
wane przez lwowskich konser-
w 1786 roku klasztor trynita-
w tym czasie zbudowano już
wszystkich innych w miastach
watorów. O starym cekhauzie
dową. W pólnocnej i wschodniej
slynne wiezienie ,,Dąbrowa",
rzy. Kolejna wlaścicielka mia-
na Rusi". Później obok dobu-
możemy tam przeczytać:
części pólbastionu w XIX wieku
sta Katarzyna Kossakowska
w odbudowanym ratuszu mie-
dowano klasztor trynitarzy,
wybudowano piętrowe i parte-
- Arsenal miejski z kaza-
przekazala arsenal państwu.
ścil się areszt policji i dzialal
a bastion i plac przed nim zo-
rowe budynki, dobrze widoczne
matami w austriackich wię-
Od lat stal nieużywany, bo-
kryminal u trynitarzy. Mia-
stal nazwany ,,Trynitarskim".
na zdjęciach lotniczych.
ziennych zabudowaniach przy
wiem okres prywatnych armii
sto liczylo wówczas aż czte-
Dziś w tym miejscu jest bazarek
Po I wojnie światowej arse-
pl. Trynitarskim, z XVII/XVIII
przeminąl wraz z przyjściem
ry wiezienia. Istny austriacki
,,Piataczok".
nal znajdowal się w żalosnym
wieków, skromny barok. Ma
Austriaków.
Magadan!
W 1712 roku, w czasie wojen
stanie. Nie wiadomo co bylo
być pod ochroną i zrekonstru-
Trochę światla rzuca na tę
W książce ,,Historia stani-
pomiędzy magnatami, wojska
tego przyczyną dzialania bo-
owany przy rozbiórce sąsied-
slawowskiej fortecy" Czeslaw
kwestię mapa Stanislawowa
hetmana Sieniawskiego zdo-
nich austriackich budynków.
jowe czy opuszczenie tego miej-
Chowaniec przytacza opis cek-
z 1895 roku. Arsenal oznaczony
byly Stanislawów. Zwycięzcy
sca przez ,,kryminal". Calość
hauzu z 1792 roku. Otóż, ar-
jest na niej jako ,,budynek daw-
Niestety, sytuacja z zacho-
spisali listę trofeów, zdobytych
stala opuszczona. W 1928 roku
senal mieścil się w wale i byl
nego aresztu wojskowego", bar-
waniem zabytków architek-
w miejskim arsenale. Przypadlo
magistrat planowal budowę
otoczony ogrodzeniem. Wejście
dziej znany jako hauptwachta.
tury w Stanislawowie nie byla
im niewiele: tylko 17 armat róż-
lepsza niż w Iwano-Frankiw-
nych kalibrów, kule i proch do
sku. W liście z dnia 6 sierpnia
nich. Widać zwolennicy Józe-
1938 roku historyk Czeslaw
fa Potockiego zdążyli wywieźć
Chowaniec, mieszkający wów-
większą część artylerii.
czas w Paryżu, pisze: ,,...udarem
Po zakończeniu tych walk
dla mnie stala się wiadomość
Potoccy rozpoczynają kapital-
o rozebraniu arsenalu w ubie-
ną rekonstrukcję fortyfikacji,
glym roku. Nie spodziewalem
wkladając w to kilka milionów
się, że Polacy tak lekkomyślnie
zlotych. Nie pominięto i arse-
zniszczą to, co nawet Austriacy
nalu. Chowaniec pisze, że oko-
zachowali...".
lo 1738 roku syn wlaściciela
Na miejscu zbrojowni ma-
Stanislaw Potocki przebudo-
gistrat wybudowal pawilony
wal zbrojownię, ukrywając
handlowe, a naprzeciwko
jej polowę pod ziemią czyli
okrągly pawilon mięsny, który
w kazamatach trynitarskiego
zachowal się do dziś.
bastionu.
PRZEKRÓJ STANISLAWOWSKIEGO ARSENALU Z MAPY 1812 R.
