32

nr 5 (393) | 17­30.03. 2022

Kurier kulturalny

www.kuriergalicyjski.com

Jaroslaw Krasnodębski, Stanislawów na dobre i na zle. Wspomnienia i relacje Polaków,

Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2020

Stanislawów na dobre i na zle

Chyba nie można bylo

archiwalnych). Jak podkreśla

haslach, z których każde kry-

wymyślić lepszego

autor, miasto, o którym chcą

je niewymierną ilość bólu i lez.

tak pięknie mówić, zasluguje na

A więc po kolei: wyjazd ­ ,,na

tytulu dla wspomnień

godną uwagę nie tylko history-

nowym miejscu" ­ powroty.

Polaków urodzonych

ków zawodowo zajmujących się

Który z tych trzech rozdzia-

w Stanislawowie. To

przeszlością miasta czy losami

lów pamięci jest najtrudniej-

oni stanowią rdzeń tej

szy? Na którą z tych wszyst-

jego mieszkańców. Każdy au-

książki, jak pisze Jaroslaw

kich dróg, jakie prowadzą do

tor przytoczonych wspomnień

Krasnodębski. Można

jest tu wymieniony i docenio-

Stanislawowa, po latach wejść

ny, każdy ma swoje miejsce (na

najtrudniej?

powiedzieć, że są jej

końcu znalazl się biograficz-

,,Jest coś niezwyklego, wręcz

autorami.

ny apendyks przedstawiają-

fenomenalnego w uroku na-

cy owych świadków historii,

szych wschodnich Kresów ­

ANETA M. KRAWCZYK

D

w tym wlaśnie Stanislawowa.

wśród nich slynne nazwiska).

ocieral do nich osobiście,

[...] Jarek Krasnodębski pisze

Wszyscy oni bowiem tworzyli

wyluskując  fragmenty

Stanislawów, zaslugują więc na

ciąg naszych i swoich dziejów.

wspomnień w archiwach

Jako reporter i historyk, rodem

naszą uwagę.

i bibliotekach, publikowane

z Podlasia [...] odtwarza pamięć

Calość zostala zebrana, opra-

w niskonakladowych wydaw-

o nielatwych chwilach nasze-

cowana i opatrzona ciekawym

nictwach, w prasie, oddzia-

go kresowego życia. To waż-

wstępem przez znanego z zami-

lach IPN. Cenzura aż do roku

ne ze względu na niezwyklość

lowania do ziemi stanislawow-

1989 nie pozwalala wydawać

tematu, ponieważ w trudnym

skiej doktora historii, reprezen-

książek o ich doświadczeniach

dla Polski okresie dwudziesto-

tującego już mlode pokolenie,

i przeżyciach. Teraz można

lecia międzywojennego Sta-

badacza i popularyzatora kul-

przejść ścieżkami, po których

nislawów ze swoim Pokuciem

tury i historii miasta, wspól-

spaceruje samotnie pamięć

i Podkarpaciem byl strefą wie-

twórcy filmu ,,Tam byl mi raj.

ekspatriantów.

lonarodowej tolerancji, któ-

Opowieść o dawnym Stanisla-

rej i dziś nam niejednokrotnie

wowie" (produkcja wyróżnio-

Dlugie, nocne

brakuje. I o tym wlaśnie, o wy-

na na VI Festiwalu Filmowym

stanislawowiaków rozmowy

jątkowości stanislawowskich

EMIGRA 2018), również autora

monografii Z Wilna nad Wilią do

Najbardziej pasjonujące jest

dziejów, jest ta książka" pisze

,,Wilna nad Wislą". Ekspatria-

bezpośrednie spotkanie z czlo-

autor książek o Stanislawowie,

cja i osiedlenie się mieszkańców

wiekiem. Tego nie zastąpi ar-

dziennikarz i publicysta Tade-

Wileńszczyzny w Toruniu (1944-

chiwum. Kilkanaście rozmów

usz Olszański.

1948), Toruń 2019.

przeprowadzonych na żywo

,,Zabrali oni

jest sercem książki ­ raptula-

Oprócz relacji

jednak ­ co widać

napisane są elegancką polsz-

rza czy albumu urokliwego pod

Sapieżyńska (centralna ulica

świadków znalazly

czyzną (tym bardziej mila to dla

względem edytorskim, pelne-

stanislawowska, podobnie jak

z kart tej publikacji ­

oka i ucha lektura).

warszawski Nowy Świat), woj-

go gawęd i cytatów uzupel-

się tutaj rzeczowe

wpomnienia o dawnej

nionych licznymi przypisami

sko, szkola, wakacje. Ot, i skrót

komentarze

ojczyźnie i rodzinnym

Sto lat, Stanislawów!

źródlowymi, indeksami na-

dwudziestolecia międzywojen-

wprowadzające do

mieście, w którym

zwisk, nazw geograficznych,

Chodzilo o to, aby poka-

nego w Stanislawowie. Malo?

każdego rozdzial oraz

przyszlo im się urodzić,

ulic, placów, dzielnic dawne-

zać losy Polaków ze Stanisla-

Wystarczy przerzucić pierwsze

przypisy, w których

wychować i spędzić

go Stanislawowa. Przeplata-

wowa w kadrze obejmującym

osiemdziesiąt stron i nagle oka-

zostaly rozwinięte

ją się ze starannie dobranymi

konkretny okres historyczny.

że się, że te wspomnienia w pi-

pierwszą, jakże dla

i wkomponowanymi fotogra-

W tym przypadku mialo to być

gulce są jak pelnowartościowa

niektóre wątki.

nich ważną część życia.

fiami (ze zbiorów prywatnych

stulecie 1919­2020 widzia-

dawka. Kalejdoskop wrażeń.

Jest to bowiem ich

oraz archiwów europejskich

Trzeba powiedzieć, że za-

ne z perspektywy tych, którzy

Bo też zalożeniem książki bylo

swoisty raj utracony,

instytucji).

stosowana w książce metoda

pamiętają dawne lata. Stulecie

ukazanie tego, co czują dzisiaj

do którego nigdy już

montażu tekstów źródlowych,

przetrwalo nie tylko w zapi-

i co czuli kiedyś świadkowie

O swoim ukochanym

nie będą mogli wrócić

na co zwraca uwagę autor opra-

sach, miniony świat Stanisla-

historii. Co myśleli o miejscach

mieście i domach

­ chyba tylko jako

cowania, zostala rozpowszech-

wowa powraca w rozmowach.

i innych ludziach, z którymi

niona w Polsce przez Ośrodek

Trzeba tylko aby ci, którzy chcą

tam niegdyś mieszkali.

rodzinnych opowiadają

turyści" konkluduje

KARTA (od przeszlo trzydzie-

opowiadać, znaleźli tego, kto

Rozdzial drugi to ciem-

sześćdziesiąt dwie

w recenzji prof. dr hab.

chce sluchać.

ne strony pamięci. Lata 1939­

stu lat ukazują się sygnowane

osoby, którym autor

Aleksander Smoliński

przez Ośrodek relacje świad-

Wspomnienia stanislawow-

1944. Wybuch wojny, okupa-

opracowania oddal glos,

(UMK w Toruniu).

ków historii). Taki montaż,

skie tworzą jednolitą, barw-

cja sowiecka, bracia Węgrzy,

z tego czterdzieści dwie

dzięki któremu powstaly jakby

ną narrację. Elementy owej

okupacja niemiecka i wreszcie

będące w momencie

sploty tematyczne, szeregujące

prywatnej mapy przeszlości

,,wyzwolenie".  Traumatycz-

Material powstawal w wy-

zagadnienia, dobrze sprawdzil

­ przekazanej nam jak ukla-

ne przeżycia, ludzie, którzy

niku subiektywnego wyboru,

wybuchu drugiej

się w tym zbiorze. Struktura

danka z zapamiętanych puzzli

odcisnęli tragiczne piętno na

jak wskazuje we wstępie Jaro-

wojny dziećmi lub

wspomnień dużej grupy boha-

­ są uporządkowane tematycz-

kartach historii miasta. Wy-

slaw Krasnodębski. Zaznacza,

nastolatkami (trzy

nie i chronologicznie. Pierwszy

darzenia, które zapamięta-

terów jest przejrzysta, przegląd

że dość frapujące byloby rów-

osoby spośród

wspomnień nie nuży, śledzenie

rozdzial jest poświęcony jasnej

ly wówczas dzieci i mlodzież.

nież przyjrzenie się losom Po-

wszystkich

wartkiej ,,akcji" jest możliwe,

stronie pamięci z lat 1919­1939.

Na końcu rozdzial trzeci ­ ów

laków pozostalych w Stanisla-

wspominających

a opowieść zyskuje dynamikę

Sam początek i wszystkie te

Stanislawów na dobre i na zle,

wowie po II wojnie światowej

urodzily się już po 1939

trochę jak w dokumencie filmo-

wspomnienia rozpoczynają się,

czyli lata 1944­2020. Najdluż-

i przebywających na emigracji.

wym albo audycji radiowej (czy

jak w dzieciństwie, od domów!

szy czas stanislawowskiej epo-

To już jednak material na zu-

roku).

tekst nie móglby poslużyć jako

To do nich będą wracać po latach.

pei, ponad siedemdziesiąt lat,

pelnie inną opowieść. Miejmy

scenariusz?). Literackość jest

Potem są rodzinne opo-

a w tym rozdziale trzy kamie-

nadzieję, że autor przygotu-

Zostalo tu zebranych w su-

mie ponad siedemdziesiąt rela-

atutem tej rzeki wspomnień,

wieści,  mieszkańcy,  miej-

nie milowe. Mówią o nich pod-

je kiedyś swoim czytelnikom

cji (część pochodzi z materialów

krótkie komentarze autorskie

sca pamięci, życie codzienne.

rozdzialy ujęte w lapidarnych

taką niespodziankę.

Partnerzy medialni