16

nr 16 (404) | 30.08.­15.09.2022

Rozmowy Kuriera

www.kuriergalicyjski.com

Lwów Jana Parandowskiego

Rozmowa

kaniowskiego wedlug projektu Juliana

rok okrągly. W miesiącach, kiedy jest

jeszcze ciemno, zapalam świecę, nie

Markowskiego z 1876 roku.

ANNY GORDIJEWSKIEJ

lampę elektryczną, bo moje oczy nie

z MARIUSZEM

Cmentarz  Lyczakowski  to

znoszą zbyt ostrego światla zaraz po

OLBROMSKIM,

przebudzeniu. Okazaly tom Pana Ta-

wielka, historyczna metropo-

muzealnikiem i pisarzem,

deusza z ilustracjami Gronowskiego

lia. Jest tam jeszcze wiele do-

animatorem dzialań

wodów takiej pamięci.

ma czcionkę tak dużą i wyraźną, że nie

kulturalnych.

męczy wzroku przy mdlym plomy-

Tak. Na Cmentarzu Lyczakowskim

ku świecy, i on mi towarzyszy w tych

znajdujemy choćby pomnik ku czci

Jakiś czas temu rozmawialiśmy

godzinach rannych, póki slońce nie

Juliana Konstantego Ordona ­ pol-

na temat Lwów antyczny. Jed-

wzejdzie. Co rok pod chmurnym nie-

skiego wojskowego , który podczas

ną z wybitnych postaci o której

bem listopadowym wracam do ,,tych

powstania listopadowego w 1831

Pan wspominal wówczas byl

ląk zielonych, szeroko nad blękitnym

bral udzial w obronie Warszawy,

Jan Parandowski, szczególnie

Niemnem rozciągnionych". Zanim

a jego postać utrwalil w slynnym dziś

zaslużony dla popularyzacji

świt narzuci mi gorzką pewność, że

wierszu ,,Reduta Ordona" Adam Mic-

kultury antycznej w Polsce i na

drzewa stracily liście, a trawy zwię-

kiewicz. Pomnik zostal wzniesiony

świecie. Proponuję, aby Pan

dly, czarodziej pozwala mi oddychać

przez firmę Juliana Markowskiego

rozwinąl ten temat i bardziej

dojrzalym latem. Żadne z tych, jakie

wedlug projektu Tadeusza Barącza.

przybliżyl nam tę postać i jej

czlowiek sam przeżywa, nie może się

Na tak zwanej ,,Górce powstańczej"

bogatą twórczość. Jako poloni-

z nim równać. Myślę ze smutkiem o lu-

istnieje przecież caly cmentarz po-

dziach, którzy nie znali Pana Tadeusza

sta, a także filolog klasyczny,

wstańców listopadowych i stycznio-

ma Pan zapewne na ten temat

albo znają go tylko z powierzchow-

wych z monumentem przy wejściu.

wiele przemyśleń.

nej i roztargnionej lektury". I dalej

Byly też we Lwowie inne po-

Jak najbardziej, to piękny temat. Za-

kontynuuje swe refleksje szczegól-

mniki związane z polskimi

cznijmy może od tego, że Jan Paran-

nie podkreślając wagę lektur w wie-

pisarzami doby romantyzmu

dowski byl lwowianinem, urodzil

ku szkolnym i mlodzieńczym. Pisze:

,,Równie mi żal tych, co czytają Pana

i bohaterami niepodleglości.

się u stóp Wysokiego Zamku 11 maja

Tadeusza dopiero w wieku dojrzalym,

1895, a więc jeszcze w zaborze au-

A jakże. Niegdyś ulicę Akademic-

striackim, w Galicji. Byl synem ks.

na zawsze bowiem zostalo im odjęte to

ką zdobil pomnik Aleksandra Fredry,

Jana Bartoszewskiego, duchowne-

wielowarstwowe czytanie, gdzie każ-

którego lata życia i twórczości przy-

go greckokatolickiego i Julii Paran-

dy glos odzywa się glosem matki, czy

padają też na okres romantyzmu, choć

dowskiej. Dom w którym mieszkal

nauczyciela albo dyszkantem, którym

nie tylko. Pomnik ten wedlug projektu

i się wychowywal przy dawnej ulicy

go deklamowal chlopiec zagubiony

znanego rzeźbiarza Leonarda Marco-

Domsa 5, a obecnie Piotra Wójtowicza

w szumnej puszczy dzieciństwa."(...)

niego, odslonięty zostal w 1879 roku

5, istnieje do dziś. Uczęszczal do c.k. IV

Następnie kontynuuje: ,,Wszystko

na zlecenie Lwowskiego Kola Literac-

JAN PARANDOWSKI

co znam z Pana Tadeusza i umiem na

Gimnazjum we Lwowie, które ukoń-

ko-Artystycznego. Po II wojnie świa-

czyl na rok przed wybuchem I wojny

pamięć, pochodzi z lat szkolnych".

Nieprzypadkowo wlaśnie w centrum

trwają pomniki Mickiewicza i zdobią

towej wywędrowal wraz licznymi

światowej. W szkole angażowal się

Trudno o piękniejsze wyznanie mi-

Lwowa wzniesiono wspanialy, naj-

te miasta. Na przyklad w Borszczowie,

lwowianami do Wroclawia i dziś jest

w dzialania artystyczne, gral w te-

lości do literatury polskiej, wielkości

piękniejszy w świecie pomnik Ada-

Drohobyczu, Grzymalowie na Podo-

chlubą pięknego Rynku tego miasta

atrze gimnazjalnym. Zaraz po maturze

i geniuszu Adama Mickiewicza. To

ma Mickiewicza, wedlug projektu

lu, w Truskawcu, Podhajcach, Stani-

Istnialy też pomniki naszych

rozpocząl na wydziale filologicznym

ranne o świcie wstawanie, zapala-

Tadeusza Popiela, odslonięty w 1904

slawowie, Boryslawiu, w Rohatynie

bohaterów narodowych.

studia na Uniwersytecie Lwowskim,

nie świecy, sięganie po nieśmiertelne

roku, a dziś oblożony workami i chro-

i w Zbarażu. No i też powstaly jeszcze

a zakres studiów jaki wybral byl im-

strofy... Pokolenie Jana Parandow-

niony specjalną konstrukcją, aby nie

liczne tablice ku czci Mickiewicza, na

Wspomnę tylko, że Park Stryjski zdobi

ponujący, wskazywal jak bardzo roz-

skiego bylo wychowane we Lwowie

ulegl zniszczeniu w czasie wojny. Tych

przyklad: w Drohobyczu, Skale Podol-

do dziś pomnik szewca warszawskiego

legle mial zainteresowania. Bo byly

przede wszystkim na wielkiej litera-

pomników Adama Mickiewicza we

skiej, czy w Żólkwi. Nie tylko zresztą

Juliana Kilińskiego, bohatera powsta-

autor Ballad i romansów doczekal się

to: filozofia, filologia klasyczna, ar-

turze romantycznej i trzeba o tym pa-

Lwowie i na terenie dzisiejszej Ukra-

nia listopadowego. Jest to pomnik au-

cheologia, historia sztuki i literatura

miętać. W atmosferze kultu i podziwu

iny Zachodniej jest więcej. W samym

tak pięknych form pamięci. Przecież

torstwa Juliana Markowskiego. Kiedyś

Lwowie popiersie autora Pana Tade-

polska. Później, przez cale życie, po-

dla wieszczów narodowych, chlonęlo

Juliusz Slowacki zostal uhonorowa-

pisal o tym szewcu w przejmującym

usza znajdujemy na fasadzie budynku

szerzal swą wiedzę w tych dziedzi-

wręcz dziela romantyków. Byly one

ny przez mieszkańców Krzemieńca

wierszu Uspokojenie Juliusz Slowacki:

Co nam zdrady! Jest u nas kolumna

nach, co zaowocowalo jego wieloma

dla niego literackim objawieniem.

przy ulicy Iwana Franki 7, przy uli-

i polskie spoleczeństwo wspanialym

w Warszawie,

jakże różnorodnymi dzielami, choć

cy Akademickiej 15, czy na fasadzie

pomnikiem, który znajduję się w ko-

dawnej księgarni Gubrynowicz i Syn,

Na której usiadają podróżne żurawie

Wynikalo to zapewne także

oczywiście, największe zaslugi ma

ściele parafialnym w jego rodzinnym

Spotkawszy jej liściane czolo śród

z calej atmosfery kulturalnej

w przybliżaniu naszemu spoleczeń-

naprzeciw katedry lacińskiej, na Pla-

mieście. To dzielo powstalo wedlug

obloka,

i patriotycznej jaką promienio-

stwu kultury antycznej. Uczęszczal

cu Kapitulnym. Wędrujący po Lwowie

projektu wybitnego rzeźbiarza Wa-

Taka zda się odludna i taka wysoka!

wal wówczas Lwów.

w czasie studiów we Lwowie na wy-

może i dziś spotkać pomniki Mickie-

clawa Szymanowskiego, tego samego,

Za tą kolumną, we mgly tęczowe ubrana,

klady wybitnych znawców tych za-

Tak. Lwów z jego prężnym środowi-

wicza również w niszy kamienicy

który zaprojektowal znany na calym

Stroi trójca świecących wież Świętego

gadnień. Wojna przerwala mu studia,

skiem intelektualnym, skupionym

przy ulicy Iwana Franki 28, albo w ni-

świecie pomnik Fryderyka Chopina

Jana;

zostal internowany i przewieziony

glównie wokól uniwersytetu, choć

szy kamienicy przy placu Teatralnym

znajdujący się w Lazienkach w War-

Dalej ciemna ulica, a z niej jakieś szare

w gląb Rosji, gdzie uczyl się w szkolach

nie tylko, odgrywal szczególnie do-

15. Wszystko to w jednym mieście.

szawie. Pomnik w Krzemieńcu odslo-

Wygląda w perspektywie sinej

w Woroneżu i Saratowie. Ale zaraz po

nioslą rolę w tym zakresie. Jednym

nięto w 1910 roku. No, a we Lwowie

Miasto Stare;

No, a w miastach okolicznych?

odzyskaniu przez Polskę niepodleglo-

z wyrazów wielkiego kultu spo-

tuż przy wejściu na Cmentarz Lycza-

A dalej jeszcze we mgle, która tam

ści wrócil do Lwowa i kontynuowal

leczeństwa polskiego dla pisarzy

Jest tych monumentów wiele. Mimo

kowski uwagę wszystkich zwraca

się mroczy,

studia, które ostatecznie ukończyl

doby romantycznej byly stawiane

pożogi obu wojen światowych, powo-

pomnik nagrobny wybitnego pisarza

Szkla okien ­ jak zielone Kilińskiego

w 1923 roku z tytulem magistra filo-

wówczas pomniki, często autorstwa

jennych zniszczeń w dobie komuni-

romantycznego Seweryna Goszczyń-

skiego, autora między innymi Zamku

oczy,

logii klasycznej i archeologii. Ta jego

znakomitych artystów rzeźbiarzy.

zmu, wciąż w wielu miejscowościach

Czasami uderzone plomieniem latarni,

fascynacja wiedzą humanistyczną,

Niby oczy cichego upiora spod darni.

w tym kulturą polską, zwlaszcza li-

teraturą, a także antyczną i europej-

ską trwala w jakiś niezwykly sposób

Nie mogę wymieniać wszystkich

do końca jego pracowitego i plodnego

tych bardzo cennych dziś pomników,

w cenne dziela życia i znajdowala czę-

podaję tylko przyklady, aby wywiad

sto bardzo wzruszający wyraz.

nie zmienil się w nużącą wyliczankę.

Ale chcialbym podkreślić, że te mo-

Proszę  może  podać  jakiś

numenty poświęcone pisarzom doby

przyklad.

romantycznej i bohaterom zrywów

Ostatnio sięgnąlem po jego Szkice,

niepodleglościowych, które wtedy

wydane w Państwowym Instytucie

powstawaly, mialy dla polskiego spo-

Wydawniczym w Warszawie po raz

leczeństwa ogromne znaczenie i za-

pierwszy w 1968 roku, a więc w póź-

razem wielką wymowę. Choćby już te,

nym okresie jego życia. Pisarz zmarl

które wymienilem ­ jakże wspania-

dziesięć lat później. W tekście roz-

lym są świadectwem, że spoleczeń-

poczynającym książkę, w którym

stwo uważalo dziela romantyków za

Parandowski wraca wspomnieniem

kanon niezrównanego piękna i pa-

do szkolnych lat we Lwowie, a za-

triotyzmu. Kiedyś pisalem o tych po-

tytulowanym Przy porannej świecy,

mnikach zresztą w mojej książce, która

czytamy: ,,Wstaję wcześnie rano jak

zarazem jest albumem: ,,Śladami slów

DOM JANA PARANDOWSKIEGO