18

nr 16 (404) | 30.08.­15.09.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Sól na Huculszczyźnie

Produkcja soli ma

swoją wielowiekową

historię. Bez niej trudno

byloby się obejść. Dziś

przedstawimy produkcję

soli na Huculszczyźnie,

która ma swoją dawną

i ciekawą tradycję. Ze

wspólczesnych badaczy

tego tematu znani

są prof. Wolodymyr

Klapczuk i archeolog Ihor

Koczkin z Uniwersytetu

AKRESZORY, SOLANE ŹRÓDLO, UMOCNIONE DĘBOWYM ZRĘBEM,

Przykarpackiego

2010 R.

z Iwano-Frankiwska.

W ciągu dziesięciu lat w Ko-

Produkcja soli w Kosowie

sowie wydobyto 5026,5 ton soli

PETRO HAWRYLYSZYN

w latach 1869­1878

PISTYŃ, SOLANKOWE ŹRÓDLO-STUDNIA. UCZESTNIK BADAŃ J.

D

kamiennej. Poza Kosowem na

KWAŚNIUK POBIERA PRÓBKI SOLANKI, 2010 R.

o polowy XIX wieku sól

Wschód byla tylko jedna miej-

w  wielkich  ilościach

Delatyna, Lanczyn, Krasna,

Kelb (Kelb von M. Die Soole-

scowość z solankowymi źró-

Lata

Wydobycie soli, t.

produkowana byla jedy-

Iwanowe kolo Lanczyna. Pod

guellen von Galizien, 1876. ­ s.

dlami ­ Kuty, gdzie przed 1790

nie w warzelniach rządowych

koniec XIX wieku warzelnie

135­156). Z szybów Franciszka

r. dzialala potężna warzelnia.

1869

714,9

w Kosowie i Delatynie ­ do 7 tys.

pracowaly jedynie w Delatynie

Karola i Elżbiety w ciągu doby

W tym okresie na Bukowiń-

ton rocznie. Sól tę trzykrotnie

i Lanczynie, produkując prawie

wydobywano odpowiednio 116

skiej Huculszczyźnie znana jest

1870

734,9

drożej spekulanci sprzedawa-

jednakowe ilości soli. Warzel-

i 106 m sześc. solanki.

tylko jedna warzelnia w Ka-

li chlopom. Miejscowa ludność

nia w Delatynie w latach 1841­

Do produkcji soli na warzel-

czyce. Tam również byly liczne

1871

783,0

po kilka dni czy tygodni stala

1866 byla nieczynna. Później

ni w Delatynie wykorzysty-

poklady soli (w 30 miejscowo-

z wozami pod bramami warzel-

(1871­1873) produkowala po

wano 838 m sześć. buka, 3657

ściach), ale spotkal je los licz-

1872

452,8

ni. Wywolywalo to ogólne nie-

5,2­5,4 tys. ton, ale z niezna-

m sześc. brzozy, olchy i jodly, 60

nych kopalni w Galicji ­ zostaly

zadowolenie, bowiem w innych

nych przyczyn w latach 1886­

m sześc. olchy i osiki. W Lan-

zamknięte, zasypane i z czasem

1873

85,5

miejscowościach odkrywano

1888 zmniejszyla produkcję do

czynie odpowiednio: 106 m

zapomniane.

poklady soli, ale z nieznanych

2,3­2,5 tys. ton. Wedlug histo-

sześc. dębu, 524 m sześc. buka,

Pelny opis możliwości pro-

1874

236,6

przyczyn  zakazywano  ich

ryka W. Kelba w Delatynie byly

6186 m sześc. brzozy, olchy i jo-

dukcji soli na Huculszczyźnie

eksploatacji. Z czasem wzno-

największe poklady naturalnej

dly i 1646 m sześc. olchy i osiki

wymaga podania informacji

1875

604,9

wiono wydobycie soli w Uto-

soli.

(Rocznik statystyki przemyslu

o pokladach soli i rozwoju ich

ropach i Lanczynie. Znaczne

Jednocześnie tuż przy samej

i handlu krajowego. ­ 1888. ­ s.

eksploatacji od końca XVIII

1876

597,0

poklady soli odkryto w okoli-

powierzchni zalegają olbrzymie

83­84.). W 1897 roku wartość

wieku. W 1773 roku, zgodnie

cach Kosmacza, Pistynia i Ża-

poklady soli ­ do 2 tys. m sze-

produkcji  jednego  kilogra-

z zapisami hrabiego Pergena,

1877

478,0

biego, jednak wykorzystywa-

śc., dlatego niezrozumiale jest

ma soli wynosila 1,5 grajcara,

we Wschodniej Galicji dzialaly

no je w nieznacznym stopniu.

takie ograniczenie produkcji.

a cena sprzedaży ­ 9. O dzia-

92 warzelnie w 68 miejscowo-

1878

314,0

Ograniczenie wydobycia soli

Tym bardziej, że glówne szyby

lalności warzelni w Delatynie

ściach, średnioroczne zaś wy-

potwierdza fakt, że w 1810

­ Franciszka Karola i Elżbiety

i Lanczynie wiele informacji

Bereziw, Luczki, Tekucza; kolo

dobycie wynosilo ponad 56 tys.

roku we Wschodniej Galicji

­ wydobywaly solankę z glębo-

technicznej pochodzi z 1900

Kosowa ­ Kosów, Stary Kosów,

ton. Po wprowadzeniu w Galicji

sól wydobywano z dwudzie-

kości 16­20 m i to w ilościach

roku. Należy podkreślić, że

Pistyń, Utoropy, Monastyr-

monopolu na sól i przejęciu pry-

stu na 500 pokladów, w 1860

18­22 tys. ton. W Lanczynie

warzelnię w Delatynie w czasie

skie; kolo Kosmacza ­ Kosmacz

watnych kopalni przez państwo

r. jedynie z ośmiu, a w 1875 r.

poklady soli byly mniejsze, ale

I wojny światowej zniszczo-

i Akryszory oraz Kuty. Naj-

rozpocząl się okres lączenia

z dziewięciu.

warzelnia dzialala tu od XVIII

no calkowicie, po czym już nie

bardziej oddalonym punktem

mniej znaczących kopalni soli.

W II polowie XIX wieku pod-

wieku i w latach 1874­1876 zo-

wznowila dzialalności.

Wschodniej Galicji byl Kosów.

W okresie od 1773 do 1799 roku

stawowymi producentami soli

stala calkowicie przebudowana

Pomiędzy  rzekami  Prut

Tutaj dzialala kopalnia soli ka-

zamknięto 49 kopalni, a wraz ze

we Wschodniej Galicji byly

i zmodernizowana, co pozwa-

i granicą z Bukowińską Hu-

miennej, którą później prze-

zmniejszeniem liczby warzelni

warzelnie w Delatynie, Koso-

lalo czerpać surowiec z glębo-

culszczyzną znane są takie

budowano na warzelnię. Pro-

spadla też produkcja soli.

wie i Lanczynie. Największą

kości 53 m. Na tych obu kopal-

miejscowości z solankowymi

dukcja wynosila 3­5 tys. ton

W latach 1772­1892, czyli

produkcją mogla poszczycić się

niach dziennie pracowalo po

źródlami: kolo Delatyna ­ Za-

i porównywalna byla z warzel-

po 120 latach rządów austriac-

warzelnia w Stebniku, produ-

60­80 robotników, zarabiając

rzecze, Biale i Czarne Oslawy;

nią w Kaluszu. W 1869 roku

kich produkcja wszystkich

kująca od 5,5 do 9,17 tys. ton soli

600­800 zl. rocznie. W 1862

Peczeniżyn i blisko niego Mo-

rozpoczęto wydobycie soli ka-

warzelni na Huculszczyźnie

rocznie. Najbardziej stabilnie

roku w Delatynie funkcjono-

lodiatyn, Markówka, Rangury;

miennej przeznaczonej glownie

wzrosla jedynie o 15%. Moglo-

dzialaly warzelnie w Bolecho-

wala kopalnia ,,Franz-Josef-

w pobliżu Kolomyi ­ Kniażdwór

na wywóz do Rosji. Produkcja

by to rzucić cień na gospodar-

wie, Drohobyczu i Lacku. Naj-

-Salina", a w Lanczynie ,,Sali-

i Sopów; kolo Jablonowa ­ Ja-

soli przedstawiona jest w po-

kę solną w ciągu tych 120 lat,

gorsze wyniki miala warzel-

neamt", kierowane przez Josefa

blonów, Kluczów Maly i Wielki,

niższej tablicy, ulożonej na pod-

ale byloby to niesprawiedliwe,

nia w Delatynie, produkująca

Haasa. O znacznych pokladach

Myszyn, Stopczatów, Iwaniwka

stawie danych ze sprawozdania

biorąc pod uwagę pozytywne

nie więcej niż 4 tys. ton rocznie

soli pod Delatynem pisal W.

Lucza, Berezów Werchni, Bania

Dyrekcji Skarbu we Lwowie.

zmiany w stosunkach han-

w ciągu 20 lat, mimo iż ta wa-

dlowych. Wstrzymano wów-

rzelnia uważana byla za naj-

czas import soli z Rosji, którą

lepszą technologicznie i tech-

w wielkich ilościach przywo-

nicznie we Wschodniej Galicji.

żono na Wolyń, Ukrainę, Mol-

Ogólem warzelnie Huculszczy-

dawię do Malopolski a nawet

zny produkowaly do 15 tys. ton

do Torunia. Po 1772 roku te

rocznie. Biorąc pod uwagę, że

dostawy zastąpila sól z Gali-

liczba ludności tych terenów

cji. Ważnym jest i ten fakt, że

w 1880 roku wynosila okolo 157

państwowe warzelnie powoli,

tys. osób, na jednego mieszkań-

lecz stale doskonalily się tech-

ca przypadalo okolo 100 kg soli.

nicznie ­ stosowano bardziej

Przy rocznej normie wykorzy-

nowoczesną technikę, nowe

stania soli 3-3,5 kg rocznie, staje

bardziej ekonomiczne metody

się zrozumialym, że nadwyżki

warzenia.

eksportowane byly do innych

W Rzeczypospolitej, po-

regionów Austro-Węgier lub za

mimo bardzo prymitywnych

granicę.

technicznie środków wydo-

Przyjrzyjmy się dokladniej

bycia i warzenia, sól stanowila

wielkim pokladom soli. Pomię-

niezaprzeczalnie wielkie bo-

dzy Bystrzycą Nadwórniańską

gactwo calego kraju i jego lud-

i Prutem znane są liczne źró-

ności. Z chwilą wchlonięcia

dla solankowe. Są to Nadwór-

Galicji przez Austrię i wpro-

na i Pniów, Delatyn, Hiorysz,

wadzenia solnego monopolu sól

Szewelówka i Lojowa kolo

stala się wylącznie skarbem

UTOROPY, UROCZYSZCZE PIDDIL, DREWNIANA OBUDOWA SOLANKOWEJ STUDNI, 2010 R.