22

nr 16 (404) | 30.08.­15.09.2022

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Szmuel Josef Agnon

Szmuel Josef Agnon

zostal uznany za

najwybitniejszego pisarza

XX wieku i sprawiedliwie

mianowano go klasykiem

literatury izraelskiej. Jako

pierwszemu, piszącemu

na jidysz i po hebrajsku

oraz jako pierwszemu

pisarzowi urodzonemu na

Ukrainie, zostala w 1966 roku

wręczona nagroda Nobla

(wspólnie z niemiecką poetką

żydowskiego pochodzenia

STEMPLOWANA KOPERTA ZE ZNACZKIEM Z OKAZJI 120. ROCZNICY

Nelly Sachs), z motywacją

URODZIN SZMUELA JOSEFA AGNONA, BUCZACZ, 2008 R.

,,za glęboko oryginalną

sztukę opowieści, opartą

w Kraju Izraelskim książek nie

na motywach ludowych".

bylo, oprócz klasycznych, serce

Agnona porównują

moje w tych latach nie odnala-

z Cervantesem i Gogolem,

zlo drogi" (,,J. H. Brenner w życiu

Kafką i Dostojewskim. Zyskal

i śmierci"). Pisarz zbliżyl się tu

uznanie w postaci nagród

z syjonistyczną mlodzieżą i tutaj

literackich i premii m.in.

poznal wspólczesną literaturę

premii Tel Avivu imienia H.

żydowską. W tym czasie Agnon

Bialika (1935, 1951), państwową

wyklada literaturę żydowską,

premią Izraela (1954, 1958).

zbiera informacje o chasydy-

Byl doktorem honorowym

zmie i wspólnie z żydowskim

Żydowskiego Instytutu

filozofem M. Buberem wydaje

w Jerozolimie, Uniwersytetu

pismo ,,Der Yude". Na poczat-

Columbia w USA, byl

kującego pisarza zwrócil uwagę

czlonkiem Akademii Języka

bogaty kupiec niemiecki Zal-

w Izraelu, Honorowym

man Schoken, który stal się mi-

SZMUEL JOSEF AGNON

obywatelem Jerozolimy. Mimo

lośnikiem jego talentu, a z cza-

W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

to, ten wielki mistrz slowa

sem i wydawcą jego powieści

SZMUEL JOSEF AGNON W 1945 R.

z Galicji pozostaje nieznany

i zbiorów opowiadań: ,,Opowia-

miasteczkach Ukrainy z XVIII­

w swojej ojczyźnie.

Mosze Majmonidesa ­ średnio-

danie o bajkach" (1921), ,,W kole

XIX wieków. W tym utworze

dziennikarzem we Lwowie,

wiecznego komentatora Tal-

sprawiedliwych" (1921) i in-

a latem 1907 roku wraz z gru-

przejawily się charaktery-

mudu i zwyczajów chasydów.

nych. Schoken zapewnil Agno-

pą buczackich chasydów wy-

styczne elementy sztuki Agno-

PETRO HAWRYLYSZYN

S

Prawdopodobnie przez pewien

nowi stypendium na pięć lat pod

jeżdża do Palestyny. W Hajfie,

na ­ bogate wykorzystanie

zmuel Josef Agnon (praw-

czas uczęszczal do gimnazjum

warunkiem zajęcia się twórczo-

potem w Jerozolimie utrzymuje

folkloru, religijnych wierzeń

dziwe nazwisko Czaczkas)

buczackiego, a później przez cale

ścią literacką i redagowania an-

i motywów ludowych Żydów

się, pracując w rolnictwie i jako

urodzil się 17 lipca 1888

życie samodoskonalil się. W za-

tologii literatury żydowskiej.

drobny urzędnik oraz pisze

galicyjskich. Jak twierdzi li-

roku w rodzinie żydowskiej

możnej i wyksztalconej rodzi-

W latach 1913­1924 Agnon

swoje utwory.

teraturoznawca M. Horelik ­

w Buczaczu na ziemi tarnopol-

nie chlopiec wcześnie wykazal

mieszka i pracuje w Niemczech.

Utalentowany

Galicjanin

,,pokazal on światu absolutnie

skiej. Jak sam opisal w powieści

talent poetycki. ,,Mając pięć lat

W tym okresie aktywnie od-

prawdziwego sukcesu doznal

oryginalną, pasjonującą, nie

,,W morskiej glębinie", ,,...mia-

napisalem swoją pierwszą pio-

twarza życie galicyjskich Ży-

podobną do innej literaturę.

dopiero rok po emigracji, gdy

sto mędrców i kupców" leżalo

senkę ­ mówil Agnon w wyglo-

dów, ich stosunki i wspólpra-

w Jerozolimie opublikowal swo-

Każde jego slowo jest odbiciem

od XIV wieku na nadbrzeżnych

szonej przy wręczeniu nagro-

cę z innymi narodowościami,

je krótkie opowiadanie ,,Agunot"

nawarstwień

kulturowych

tarasach glębokiego jaru Strypy.

dy Nobla przemowie. ­ Od tej

geograficzne i etnograficzne

(,,Opuszczone żony" lub ,,Slomia-

i w każdym opowiadaniu hula

Przytoczę cytat jednego z bo-

chwili ulożylem wiele wierszy,

szczególy naszego kraju, stano-

ne wdowy"). Wykorzystal tu swój

po miasteczku żydowskim nie-

haterów tej powieści: ,,A ja nie

ale żaden z nich się nie zacho-

wiące znaczny wklad do histo-

pseudonim literacki ,,Agnon" ­

tutejszy wiatr".

wiedzialem, że nasze miasto jest

wal. Dom rodzinny, gdzie pozo-

rycznej regionalistyki.

co w przekladzie z hebrajskiego

W 1913 roku Agnon prze-

takie piękne. Wydaje mi się, że

stawilem caly pokój rękopisów,

Ileż prawdy w jego opowia-

nosi się do Niemiec, do Berlina

oznacza ,,Opuszczony".

na calym świecie nie znajdziesz

splonąl w czasie I wojny świa-

daniu ,,I prawda będzie za-

Treścią jego pierwszej po-

,,ponieważ większość dostęp-

piękniejszego". A jego przyja-

towej, a z nim wszystko, co tam

pomniana?", w którym mowa

wieści jest niepowtarzalny

nych w Kraju Izraelskim ksią-

ciel dodal: ,,I mi też taka myśl

pozostalo. Mlodzi rzemieślnicy

o zamożnym kupcu buczackim

koloryt żydowskich zwycza-

żek byla po rosyjsku. Tego języ-

przyszla". A inny dodal: ,,Każde

i szewcy, którzy śpiewali moje

Menacie Chaimie, który ubożal

jów chasydzkich w malych

ka nie znalem, a po niemiecku

miasto jest ladne, gdy mieszkają

piosenki w czasie pracy, zginę-

z roku na rok i w końcu prze-

w nim dobrzy ludzie...".

li na wojnie lub skończyli życie

niósl swój kram na rynek, aby

Ojciec Agnona, rabin Szlom

w rowie, który sami sobie wyko-

tam szukać szczęścia, aż wresz-

Mordechaj Lewi Czaczkes, byl

pali z rozkazu wroga. Większość

cie z kijem w ręku stal się że-

chasydem czortkowskiego ca-

z nich splonęla w piecach Oświę-

brakiem w okolicznych wsiach

dyku, bogatym handlarzem by-

cimia razem ze swymi siostrami,

i miasteczkach, aby wykarmić

dlem i futrami, a jednocześnie

które upiększaly nasze miasto

pozostawioną w domu żonę.

znawcą żydowskiej literatu-

swoją urodą i slodkimi glosami

W opowiadaniu autor przedsta-

ry religijnej. Matka, Ester Farb,

śpiewaly moje pieśni...".

wia nam miejscowości, przy-

byla również wyksztalcona

Pierwsze jego publikacje

tulki, szkoly talmudystów, gdzie

i dużo czytala. Biorąc pod uwagę

pojawily się, gdy mial lat 15,

nocuje, ale przede wszystkim

ukierunkowanie galicyjskich

a od 16. byl już stalym autorem

psychologię osoby, która opusz-

Żydów na kulturę niemiecką,

krakowskiej gazety ,,Amic-

cza się coraz niżej i jej kontakty

nie jest dziwne, że Agnon do-

pe". Dla jego wczesnych wier-

z napotkanymi ludźmi.

brze znal język niemiecki, tym

szy i prozy (okolo 70 utworów)

Na ten szczegól twórczo-

bardziej, że jego językiem ojczy-

charakterystyczne jest roman-

ści Agnona zwrócil uwagę dr

stym byl spokrewniony z nie-

tyczne zabarwienie, zaś te-

Maer Balaban w swojej recen-

mieckim jidysz.

matyka opowiadań jest prze-

zji ,,Historyczne i ludzkie mo-

Samuel pobieral nauki naj-

ważnie zapożyczona z ksiąg

tywacje w powieściach Agno-

pierw w początkowej szkole

mędrców żydowskich i Tal-

na", opublikowanej 1 stycznia

żydowskiej ­ cheder, następ-

mudu. Publikuje pod wlasnym

1933 roku w polskim czasopi-

nie w midraszu ­ szkole mo-

nazwiskiem ­ Czaczkes lub pod

śmie ,,Chwila". Mówiąc o po-

dlitwy, gdzie studiowal Torę

pseudonimem. Jednym z więk-

wieściach Agnona, krytyk ten

i nauki chasydów, czytal utwo-

szych jego wczesnych utworów

zauważa, że największą war-

ry średniowiecznych auto-

jest ,,Taniec śmierci", powsta-

tością w jego powieściach są

rów żydowskich, niemieckich

ly na podstawie miejscowych

obrazki, czasami prawdziwe

i ukraińskich.

przekazów o tragicznej śmier-

perelki, czasem jedynie nie-

Oprócz zajęć domowych mat-

ci pary zakochanych w winy

określone migawki lub biogra-

ka zapoznawala go z literaturą

beztroskiego urzędnika. Od 18.

ficzne szczególy, odtworzone

niemiecką, a ojciec ­ z utworami

roku życia mlody pisarz jest

z fotograficzną precyzją.

GABINET AGNONA W IZRAELU, 2009 R.